Mỗi ngày, Morris Malambile, cư dân 49 tuổi đến từ thị trấn Kwanobuhle nghèo khó của Nam Phi, chất đầy các thùng nhựa rỗng lên chiếc xe rùa và đẩy chúng đến vòi nước công cộng gần nhất.
Nó xa hơn nhiều so với việc đi bộ đến bồn rửa nhà bếp, nhưng điều đó không phải là vấn đề. Con đường gập ghềnh chạy giữa khu dân cư tồi tàn chật hẹp khiến việc giữ cân bằng 70 lít nước trên xe là một nỗi khổ cực.
“Nhà trở nên quá xa vời khi bạn phải đẩy 70 lít nước trên một chiếc xe rùa”, Malambile nói.
Vào tháng 3, nước đã cạn kiệt ở nhiều khu vực của thị trấn Kwanobuhle. Kể từ đó, hàng nghìn cư dân đã phải dựa vào một vòi nước chung duy nhất để có nước sạch sinh hoạt.
Thị trấn này cũng chỉ là một trong những khu vực thuộc vịnh Nelson Mandela, thành phố Gqeberha dựa vào một hệ thống gồm bốn con đập đang dần cạn nước, theo CNN.
 |
| Morris Malambile đẩy xe rùa đi lấy nước. Ảnh: CNN. |
Tuyệt vọng
Một tuần trước, một con đập đã ngừng hoạt động do mực nước giảm xuống quá thấp, không đủ để máy bơm hoạt động. Đường ống của hệ thống chỉ có thể hút bùn. Những con đập khác cũng sẽ trơ đáy trong vài ngày nữa.
Phần lớn thành phố Gqeberha đang đếm ngược đến “Day Zero”, ngày tất cả các vòi nước ngừng chảy. Người dân ước tính chỉ còn khoảng hai tuần, trừ khi các nhà chức trách có hành động kịp thời.
Khu vực Eastern Cape của Nam Phi đang phải hứng chịu một đợt hạn hán nghiêm trọng kéo dài từ năm 2015 đến năm 2020. Thảm họa này đã tàn phá nền kinh tế địa phương, đặc biệt là lĩnh vực nông nghiệp. Đợt hạn hán chỉ ngưng lại một thời gian ngắn trước khi quay trở lại vào cuối năm 2021.
Giống như rất nhiều cuộc khủng hoảng tài nguyên thiên nhiên khác trên thế giới, tình trạng thiếu nước nghiêm trọng ở đây là sự kết hợp của khả năng quản lý yếu kém và khí hậu thay đổi thất thường.
Nghiêm trọng nhất chính là toàn bộ hệ thống nước của thành phố có hàng nghìn vị trí rò rỉ. Điều này có nghĩa rất nhiều nước đã bị phí phạm và không bao giờ được sử dụng. Khả năng bảo trì máy móc yếu kém tại các con đập càng khiến tình hình thêm trầm trọng.
 |
| Một tấm biển kêu gọi người dân hạn chế sử dụng nước ở vùng ngoại ô Gqeberha. Ảnh: CNN. |
Molambile sống cùng chị gái và bốn người cháu. Anh không còn lựa chọn nào khác ngoài việc hàng ngày đẩy xe rùa qua thị trấn để lấy nước trong ba tháng qua. Nếu không đi, anh và gia đình sẽ không có nước uống.
“Những người không sống ở đây sẽ không bao giờ hiểu được việc mỗi khi thức dậy, thứ đầu tiên xuất hiện trong tâm trí là nước”, Malambile nói. Gia đình anh có đủ thùng chứa 150 lít nước, nhưng mỗi ngày anh chỉ có thể lấy một nửa.
“Ngày mai gia đình sẽ hết nước, tôi chắc chắn phải đi lấy thêm. Đây là việc của tôi mỗi ngày, rất mệt mỏi”, anh chia sẻ.
Mòn mỏi chờ trời mưa
Nếu mọi thứ tiếp tục diễn ra như hiện tại, khoảng 40% thành phố Gqeberha sẽ không có nước sinh hoạt. Khả năng xuất hiện những cơn mưa tiếp tế cho các hồ chứa ở đây gần như bằng không.
Eastern Cape dựa vào một hệ thống thời tiết đặc biệt. Các cơn áp thấp mang không khí lạnh di chuyển chậm có thể tạo ra mưa trên 50 mm trong vòng 24 giờ và những ngày ẩm ướt kéo dài. Vấn đề là những cơn mưa đó không đến.
Theo Cơ quan Thời tiết Nam Phi, nước này sẽ có lượng mưa dưới mức trung bình trong những mùa tới.
Đây không phải là xu hướng chỉ xảy ra trong thời gian gần đây. Trong gần một thập kỷ, lưu vực các con sông cung cấp nước cho các đập tại vịnh Nelson Mandela đã nhận được lượng mưa dưới mức trung bình.
Mực nước giảm sâu đến mức bốn con đập chỉ có thể hoạt động khoảng 12% công suất bình thường. Theo các quan chức thành phố, chỉ có khoảng 2% nguồn cung cấp nước còn lại là có thể sử dụng được.
 |
| Công nhân xây dựng một điểm thu gom nước ở vùng ngoại ô Walmer của Gqeberha. Ảnh: CNN. |
Điều ám ảnh trong tâm trí người dân ở đây là cuộc khủng hoảng nước năm 2018 tại Cape Town. Hạn hán nghiêm trọng cũng như các vấn đề quản lý yếu kém tương tự đã khiến người dân thủ đô gặp rất nhiều khó khăn với nước sạch. Các gia đình sẽ phải xếp hàng để được phân phối 50 lít mỗi ngày vì sợ đạt đến ngày Day Zero.
Ngày Day Zero đã không thực sự đến, nhưng nó ở gần một cách nguy hiểm. Kiểm soát nghiêm ngặt việc phân phối nước cho phép Cape Town giảm một nửa lượng nước sử dụng và ngăn chặn điều tồi tệ nhất xảy ra.
Trước điều kiện thời tiết khắc nghiệt, các quan chức của vịnh Nelson Mandela rất lo lắng về ngày Day Zero của mình. Thành phố đang yêu cầu người dân giảm đáng kể việc sử dụng nước.
“Chúng tôi đơn giản là không có lựa chọn nào khác. Mặc dù rất khó để theo dõi mức độ sử dụng của mỗi người, chúng tôi hy vọng sẽ truyền tải được thông điệp rằng điều quan trọng là phải giảm mức tiêu thụ xuống còn 50 lít nước mỗi người mỗi ngày”, Joseph Tsatsire, giám đốc phân phối nước của thành phố, nói.
Một số phần của thành phố có thể sẽ không bao giờ cảm thấy tác động của việc thiếu nước trầm trọng. Tuy nhiên, các can thiệp khác nhau đang được thực hiện để hỗ trợ cư dân tại “vùng đỏ”, nơi nước chắc chắn cạn kiệt.
Phải nhanh chóng thích nghi
Đầu tháng 6, chính phủ Nam Phi đã gửi một phái đoàn cấp cao đến vịnh Nelson Mandela. Các chuyên gia sẽ chịu trách nhiệm xử lý cuộc khủng hoảng và thực hiện các chiến lược khẩn cấp để kéo dài nguồn cung nước cuối cùng của thành phố.
Việc trọng tâm cần thực hiện ngay chính là phát hiện và sửa chữa các vị trí rò rỉ. Các kế hoạch trích xuất lượng nước ngầm cũng đang được tiến hành khẩn trương. Nhưng điều đó là không đủ để đối phó một vấn đề sẽ trầm trọng thêm khi Trái Đất ngày càng ấm lên.
Nam Phi vốn dĩ dễ bị hạn hán, nhưng loại hạn hán kéo dài nhiều năm đang xảy ra thường xuyên hơn. Người dân ở Kwanobuhle đang cảm thấy lo lắng về tương lai, tự hỏi khi nào cuộc khủng hoảng sẽ kết thúc.
Ở Kwanobuhle, nhà ở công cộng được dành cho những người ít hoặc không có thu nhập. Tình trạng thất nghiệp tăng cao và tội phạm gia tăng. Đường phố chật cứng người dân hối hả kiếm tiền.
Ngay phía bên kia là Kamma Heights, một vùng ngoại ô nằm trên một ngọn đồi tuyệt đẹp. Một số cư dân ở đây đủ giàu có để đảm bảo nguồn cung nước dự phòng.
Rhett Saayman thở phào mỗi khi trời mưa và nghe thấy tiếng nước chảy vào các bồn dự phòng xung quanh nhà. Kế hoạch tiết kiệm tiền nước trong thời gian dài hóa ra là một khoản đầu tư vô giá nhằm đảm bảo nguồn cung nước cho gia đình ông.
“Thỉnh thoảng chúng tôi vẫn sử dụng nước máy khi không có đủ mưa. Lần cuối cùng chúng tôi sử dụng nước máy là vào tháng 2. Kể từ đó chúng tôi có đủ nước mưa để sinh hoạt”, ông nói.
 |
| Rhett Saayman đứng cạnh một trong những bể chứa nước tại Kamma Heights. Ảnh: CNN. |
Nhìn vào cách mọi thứ diễn ra xung quanh thành phố, Saayman cảm thấy nhẹ nhõm khi biết rằng gia đình mình đủ nước để sinh hoạt hàng ngày.
“Khoản đầu tư của chúng tôi đang được đền đáp”, Saayman khẳng định.
Cư dân ở nhiều nơi trong thành phố đang được yêu cầu giảm mức tiêu thụ nước để phục vụ cho các khu vực cần thiết nhất. Điều này có nghĩa những khu giàu có hơn của thành phố sẽ phải xếp hàng tại các vòi nước công cộng như những những người ở Kwanobuhle đang làm.
Các cơ quan thời tiết địa phương rất lo ngại về những tháng tới. Một số người cảnh báo rằng các vấn đề đã bị bỏ qua quá lâu, khiến việc hồi phục là không thể.
“Chúng tôi đã cảnh báo các quan chức thành phố trong nhiều năm. Nhưng bây giờ việc đổ lỗi cho ai không quan trọng nữa. Điều mấu chốt là mọi người đang ở trong một cuộc khủng hoảng và khó làm được gì thêm”, Garth Sampson, phát ngôn viên của Cơ quan Thời tiết Nam Phi ở Vịnh Nelson Mandela, cho biết.
Các lưu vực cung cấp cho vịnh Nelson Mandela cần khoảng 50 mm mưa trong khoảng thời gian 24 giờ để có bất kỳ tác động đáng kể nào đến mực nước đập.
“Nhìn vào số liệu thống kê, cơ hội tốt nhất để có mưa sẽ là vào tháng 8. Nếu không có lượng mưa phù hợp cho đến tháng 9 thì cơ hội tốt nhất tiếp theo là khoảng tháng 3 năm sau. Điều này rất đáng lo ngại”, Sampson nói.
