Tại thung lũng Silicon, các công ty khởi nghiệp có thể thành công nhanh và lụi tàn cũng nhanh. Ảnh: Gotit.

Vào năm 1996, trung bình cứ 5 ngày lại có một công ty khởi nghiệp được chào bán ra công chúng và cứ mỗi 24 giờ lại có thêm 62 triệu phú mới. Nhưng điều đó đã không kéo dài. Con lắc vung sang hướng khác, lý trí quay lại và các nhà đầu tư đòi hỏi các doanh nhân cho thấy cách họ sẽ làm ra tiền như thế nào trước khi đồng ý mạo hiểm ủng hộ tài chính cho các dự án.

IPO đã đạt tới đỉnh và tuột dốc ra sao?

Một trong những ví dụ điển hình về sự cuồng loạn của các nhà đầu tư đã trở nên tồi tệ là sự trỗi dậy và sụp đổ của Netscape. Công ty ban đầu được thành lập với tên gọi là Công ty Truyền thông Netscape vào ngày 4 tháng 4 năm 1994, bởi Jim Clark và Marc Andreessen, với Kleiner Perkins Caufield & Byers là những nhà đầu tư.

Sản phẩm đầu tiên của công ty là công cụ trình duyệt web Mosaic Netscape 0.9, được ra mắt ngày 13 tháng 10 năm 1994, và sau đó đổi tên thành Netscape Navigator. Đó là một sự đổi mới sáng tạo đột phá và đồ sộ, mang lại cho mọi người quyền truy cập chưa từng có vào World Wide Web.

Netscape từng là một thế lực trong làng trình duyệt web. Ảnh: Techspot.

Một năm sau, vào ngày 9 tháng 8 năm 1995, Netscape được chào bán ra công chúng và trong ngày giao dịch đầu tiên, cổ phiếu của công ty đã tăng vọt lên 75 đôla mỗi cổ phiếu, gần như mức kỷ lục về lợi nhuận ngày đầu tiên.

Cổ phiếu đóng cửa ở mức 58,25 đôla mỗi cổ phiếu, không tệ đối với một cổ phiếu có giá mở cửa là 14 đôla. Vốn hóa thị trường của Netscape là 2,9 tỷ đôla. Ngày cuồng loạn duy nhất này đã làm cho những nhà sáng lập và đầu tư của nó giàu sụ.

Nhưng vì Internet đang ở giai đoạn non trẻ nên mô hình kinh doanh của Netscape chưa được kiểm chứng. Chiến lược của công ty là đưa ra trình duyệt miễn phí nhưng bán phần mềm máy chủ thương mại với mức giá thấp. Bằng cách khuyến khích dùng thử miễn phí sản phẩm, Netscape đã đi trước các đối thủ cạnh tranh và nhanh chóng có được một lượng khách hàng quan trọng.

Chộp lấy, mở rộng và dập tắt

Vào giữa năm 1995, Netscape là trình duyệt web được sử dụng rộng rãi nhất, điều này thu hút con mắt chú ý của Microsoft, người đã cấp phép cho Mosaic tạo ra Internet Explorer 1.0 và phát hành nó như là một phần của gói Microsoft Windows 95 Plus.

Ba tháng sau, Internet Explorer 2.0 được tung ra thị trường như một trình duyệt mà bất cứ ai cũng có thể tải về miễn phí, châm ngòi cho cuộc chiến trình duyệt. Microsoft đã sử dụng chiến lược hiện nay đã nổi tiếng của họ - “chộp lấy, mở rộng và dập tắt” (“embrace, extend and extinguish”) để giành được thế thượng phong trong ngành công nghiệp trình duyệt, có nghĩa là họ sẽ thâm nhập vào các thị trường sản phẩm liên quan đến các tiêu chuẩn được sử dụng rộng rãi và mở rộng các tiêu chuẩn đó thông qua năng lực độc quyền để gây bất lợi cho các đối thủ.

Netscape không thể cạnh tranh với con voi Microsoft và họ cũng phải đối mặt với sự chỉ trích ngày càng tăng về các lỗi (bugs) trong sản phẩm của họ. Năm 1998, kết quả quý 4 của Netscape cho thấy một khoản lỗ lên đến 89 triệu đôla, bao gồm 35 triệu đôla để trang trải cho sa thải nhân viên và đóng cửa văn phòng, theo một bài báo trên The Economist năm 1998. Các nhà đầu tư đã buộc phải đẩy giá cổ phiếu dễ tổn thương của công ty xuống 21%.

Microsoft nhanh chóng đánh bại Netscape. Ảnh: Vov.

Netscape đã kiếm được hơn một nửa doanh thu của mình từ phần mềm đóng gói bao gồm trình duyệt nhưng với sự ra đời của Internet Explorer và cạnh tranh gia tăng từ Microsoft, họ đã chuyển sang các trình duyệt độc lập.

Tuy nhiên, đã quá muộn, Microsoft đã chiếm được lòng trung thành của công chúng. Cổ phiếu của Netscape giảm thêm 13%. AOL mua lại Netscape vào năm 1999 trong một giao dịch “hợp nhất các lợi ích” (pooling-of-interest) trị giá 10 tỷ đôla.

Trong một cuộc phỏng vấn với tờ báo điện tử Business Insider năm 2009, người đồng sáng lập Netscape Marc Andreessen đã thảo luận về thương vụ này và nói rằng theo ý kiến ông, AOL muốn được coi là “công ty Internet tối thượng”. Nếu bất kỳ nhà đầu tư hay quảng cáo nào phải xử lý một vấn đề gì đó liên quan đến internet, họ muốn mình là người đứng hàng đầu các tương tác đó. Vì vậy, AOL mua Netscape là hợp lý, để nâng mình lên như nhà cung cấp internet.

Trong năm 2007, AOL tuyên bố sẽ thôi cập nhật trình duyệt Netscape và sẽ ngừng hỗ trợ các sản phẩm phần mềm Netscape kể từ ngày 1 tháng 3 năm 2008, mặc dù thương hiệu này sẽ vẫn được sử dụng để tiếp thị một nhà cung cấp dịch vụ Internet giảm giá.

Giống bất kỳ sự tiến hóa nào, các mô hình kinh doanh đều trải qua các chu kỳ như Netscape và Microsoft. Tùy thuộc vào xu hướng chung của thời điểm đó, các mô hình kinh doanh trở nên quan trọng nhiều hơn hay ít hơn trong việc thu hút các nhà đầu tư.

các sản phẩm và đổi mới sáng tạo để bán ở Thung lũng Silicon hiếm khi đơn giản như các sản phẩm tiêu dùng chẳng hạn như thực phẩm, thứ mà mọi người đều cần và có con đường sinh lợi rõ ràng hơn. Kết quả là, các doanh nhân ở Thung lũng Silicon, ví dụ như những người đồng sáng lập của Netscape, đã trở nên giàu có mà không có mô hình kinh doanh thành công đã được thử thách.

Vì vậy, ngay cả khi bong bóng nổ, cảm giác vẫn là ở Thung lũng Silicon, một mô hình kinh doanh là quan trọng nhưng không phải cốt lõi cho một khoản lợi nhuận tiềm năng khổng lồ.