Ngày 16/3/1968, tại khu vực thôn Mỹ Lai thuộc làng Sơn Mỹ, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi, các đơn vị lính Lục quân Mỹ đã thảm sát hàng loạt 504 dân thường, trong đó phần lớn là phụ nữ và trẻ em. Trước khi sát hại, nhiều người trong số nạn nhân bị cưỡng bức, quấy rối, tra tấn, đánh đập dã man. Sự kiện thảm khốc gây sốc dư luận Mỹ, Việt Nam và thế giới.
Thảm sát Mỹ Lai đã bị che giấu ở Mỹ trong hàng chục năm. Nhưng sự thật không bị chôn vùi, nhiều năm sau, các nhà báo, nhà nghiên cứu đã đưa sự việc ra công chúng.
Nhiều cuốn sách của người Mỹ tiếp cận sự việc qua các kho tài liệu giải mật, những cựu bình, nhân chứng, nạn nhân, phân tích dưới góc độ chính trị, pháp luật... đã được xuất bản.
 |
| Sách My Lai của Howard Jones. |
My Lai: Vietnam, 1968, and the Descant Darkness (Mỹ Lai: Việt Nam, 1968, và con đường đi vào bóng tối) của tác giả Howard Jones được coi là tác phẩm đầy đủ, toàn diện, đa diện, cập nhật nhất về thảm kịch này.
New York Times đánh giá My Lai có thể trở thành tác phẩm tham khảo tiêu chuẩn về chủ đề Mỹ Lai. London Review of Book gọi cuốn sách của Jones là “một cái nhìn toàn diện, kỹ lưỡng về hành động quân sự man rợ”.
Cuốn sách dày 475 trang là kết quả tìm tòi, nghiên cứu công phu của tác giả, góp phần ghi lại một trong những sự kiện bi thảm nhất trong cuộc can thiệp quân sự của Mỹ tại Việt Nam. Cuốn sách không đi sâu thể hiện nỗi đau xót tột cùng những nạn nhân Mỹ Lai, nhưng tác giả đi thẳng vào góc khuất của vụ việc.
 |
| Sách My Lai Brief History with Documents. |
My Lai Brief History with Documents (của hai tác giả: nhà sử học James S. Olson và giáo sư tại Đại học Purdue - Randy Roberts), xuất bản năm 1998.
Vụ thảm sát Mỹ Lai tiếp tục ám ảnh như một thách thức các quan niệm về đạo đức của người Mỹ. Cuốn sách giới thiệu về sự kiện gây tranh cãi nhất của người Mỹ trong chiến tranh Việt Nam. Với tám chương, sách in lại 68 tài liệu chính, chủ yếu lấy từ lời khai và báo cáo về cuộc điều tra của Tướng Peers về vụ việc, ghi lại những sự kiện dẫn tới vụ thảm sát. Cuốn sách cũng đặt cuộc tàn sát trong bối cảnh lớn hơn của cuộc chiến, xem xét các vấn đề về tội ác và quyền con người.
 |
| Cuốn sách về Hugh Thompson - người lính Mỹ cố gắng ngăn chặn không xả súng vào dân thường. |
The Forgotten Hero of My Lai: The Hugh Thompson Story, xuất bản năm 1999. Cuốn sách của tác giả Trent Angers - người hai lần được đề cử Nobel văn học. Sách nói về Hugh Thompson - người được coi đã vớt vát chút danh dự nước Mỹ trong vụ Mỹ Lai.
Vào ngày 16/3/1968, chuẩn úy Hugh Thompson cùng hai đồng đội là Larry Colburn và Glenn Andreotta bay từ căn cứ Chu Lai đến làng Sơn Mỹ để hỗ trợ cuộc tấn công Việt Cộng. Không nhận thấy tiếng súng đối phương mà chỉ thấy dân thường, phụ nữ đưa con xuống hầm trú, Thompson quay về căn cứ lấy thêm nhiên liệu.
Nhưng khi quay lại Mỹ Lai, ông thấy hàng chục thi thể thường dân là đàn bà, trẻ con, người già nằm trên một cái mương. Quang cảnh quá man rợ với Thompson, ông gọi vô tuyến xin hỗ trợ y tế, cứu đứa trẻ bị thương, yêu cầu đồng đội không được ném lựu đạn vào hầm trú ẩn của người dân.
Trở về căn cứ, Thompson đã nổi điên với chỉ huy trung đội. Thái độ kiên quyết của Thompson được cho là một trong những nguyên nhân dẫn tới quyết định ngừng bắn và giúp ngăn chặn những cuộc giết chóc khác có thể xảy ra ở Mỹ Lai.
 |
| Sách The Vietnam War on Trial. |
The Vietnam War on Trial: The My Lai Massacre and the Court-Martial of Lieutenant Calley của tác giả Michal R.Belknap, xuất bản năm 2002. William Calley là cựu sĩ quan Lục quân Mỹ, người bị buộc tội có kế hoạch tàn sát và giết hại 504 người dân thường Việt Nam trong thảm sát Mỹ Lai năm 1968.
Cuốn sách The Vietnam War on Trial từ phiên tòa xét xử William Calley, đã kể về câu chuyện Mỹ Lai thông qua lăng kính luật pháp. Tác giả Michal Belknap đưa ra những quan điểm mới và hiểu biết sâu sắc và vấn đề cốt lõi về cuộc chiến vẫn chia rẽ người Mỹ cho tới ngày nay.
 |
| Phiên bản tiếng Việt cuốn The War Behind Me. |
The War Behind Me: Vietnam Veterans Confront the Truth about U.S. War Crimes của Deborah Nelson - nhà báo từng đoạt giải Pulitzer. Từ năm 1970, quân đội Mỹ đã thực hiện cuộc điều tra về vụ thảm sát Mỹ Lai trong 5 năm, thu thập 9.000 trang giấy với những bằng chứng tố cáo hành động tàn ác của quân đội Mỹ. Tuy nhiên, toàn bộ cuộc điều tra này được đưa vào diện hồ sơ lưu trữ bí mật.
Đến năm 2005, Deborah Nelson cùng nhà sử học quân sự Nicholas Turse tìm hiểu sự thật qua những hồ sơ, những nhân chứng, các cáo buộc và cả các quan chức đã che giấu sự thật. Những biện pháp giết người, sự ám ảnh của những cựu quân nhân Mỹ tham chiến được ghi lại đầy khốc liệt trong sách.
