Thách thức của ngành tái chế pin Trung Quốc hậu bong bóng xe điện

Thứ hai, 29/12/2025 13:12 (GMT+7)
2 giờ trước

Ngành công nghiệp tái chế pin ở Trung Quốc chỉ mới ở giai đoạn đầu phát triển nhưng đang mở rộng quy mô mạnh mẽ, đối diện thách thức không nhỏ sau thời kỳ bùng nổ của xe điện.

Theo MIT Technology Review, Trung Quốc trong vòng thập kỷ qua đã chứng kiến sự bùng nổ của xe điện, một phần nhờ các khoản hỗ trợ từ Chính phủ.

Sở hữu xe điện đã chuyển từ quyết định có phần mới mẻ trở thành điều khá bình thường tại Trung Quốc. Sự chuyển dịch này giúp thị trường ôtô mới ở quốc gia tỷ dân tính đến cuối năm nay chứng kiến gần 60% doanh số đến từ các mẫu xe thuần điện hoặc hybrid cắm sạc.

Tuy nhiên, đi cùng với bong bóng xe điện là làn sóng cho xe “nghỉ hưu” tại Trung Quốc khi các bộ pin bắt đầu tiến về cuối vòng đời sử dụng. Thực trạng này đẩy Trung Quốc vào một áp lực trong việc tìm giải pháp xử lý các bộ pin đã qua sử dụng.

Gần triệu tấn pin thải mỗi năm

Theo MIT Technology Review, ngành tái chế pin chỉ mới ở giai đoạn phát triển tại Trung Quốc đang chứng kiến áp lực không nhỏ từ lượng pin thải khổng lồ.

Sức ép từ nhiệm vụ tái chế, xử lý pin thải ở Trung Quốc còn góp phần tạo ra một “thị trường xám” - với sự tham gia của các đơn vị không được cấp phép thường xuyên vi phạm nghiêm trọng các tiêu chuẩn an toàn và môi trường.

Nhu cầu sử dụng pin cao đi kèm lượng pin thải lớn. Ảnh minh họa: WSJ.

Tại Trung Quốc, cơ quan quản lý quốc gia cùng các doanh nghiệp đang vào cuộc, xây dựng mạng lưới tái chế chính quy cũng như các chương trình thu hồi pin cũ. Tuy nhiên cho đến nay, những nỗ lực này vẫn ít nhiều gặp khó để theo kịp làn sóng pin thải đang phát triển theo cấp số nhân.

Tương tự pin sử dụng trong thiết bị di động, pin xe điện ở thời điểm hiện tại chủ yếu là loại lithium-ion. Dung lượng khả dụng của loại pin này sẽ giảm dần theo thời gian, khiến tốc độ sạc giảm đi, quãng đường di chuyển bị thu ngắn trong khi rủi ro mất an toàn lại gia tăng theo thời gian.

Chia sẻ với MIT Technology Review, ba chuyên gia trong mảng bán lẻ xe điện và tái chế pin nhận định một bộ pin được cho là đã sẵn sàng “nghỉ hưu” khi dung lượng khả dụng tụt xuống dưới 80%.

Một nghiên cứu do EVTank thực hiện cho biết pin xe điện hết vòng đời ở Trung Quốc dự kiến đạt 820.000 tấn trong năm nay, sẽ đạt đến tổng khối lượng thường niên gần 1 triệu tấn vào năm 2030.

"Thị trường xám" tại Trung Quốc

Lượng pin thải khổng lồ được đánh giá sẽ trở thành thách thức không nhỏ cho hệ sinh thái tái chế pin dù chưa hoàn chỉnh lại đang phát triển rất nhanh tại Trung Quốc.

Dữ liệu địa phương cho thấy tính đến hết tháng 11, Trung Quốc có gần 180.000 doanh nghiệp tham gia lĩnh vực tái chế pin, với hơn 30.000 trong số đó chỉ mới được đăng ký từ đầu năm nay.

Khoảng 60% số doanh nghiệp tái chế pin tại Trung Quốc vào lúc này chỉ được thành lập trong vòng 3 năm trở lại đây. Trang tin MIT Technology Review lưu ý con số này chưa bao gồm các đơn vị thuộc “thị trường xám” - vốn không chịu sự quản lý bởi cơ quan nhà nước.

Pin xe điện đang được xử lý trong một cơ sở tái chế ở Trung Quốc. Ảnh: SCMP.

Pin xe điện sau khi bị thải loại sẽ được xử lý theo một trong 2 cách. Với phương pháp tái sử dụng theo tầng, những bộ pin còn có thể sử dụng sẽ trải qua quá trình kiểm tra trước khi được tái sử dụng cho các giải pháp lưu trữ năng lượng, hoặc thậm chí trang bị cho các mẫu xe điện tốc độ thấp.

Ở phương pháp tái chế hoàn toàn, cell pin sẽ được tháo rời để xử lý nhằm thu hồi các kim loại như lithium, niken, coban và mangan. Thành phẩm từ quy trình sẽ được tái sử dụng để sản xuất pin mới.

Theo MIT Technology Review, cả hai quy trình nói trên nếu thực hiện đúng cách đều đòi hỏi khoản đầu tư ban đầu khá đáng kể. Các đơn vị quy mô nhỏ, hoặc các bên tái chế pin thuộc “thị trường xám”, đều khó có khả năng đáp ứng yêu cầu này.

Dù vậy, “thị trường xám” tái chế pin ở Trung Quốc đang có thể tung ra mức giá thu mua cao hơn dành cho khách hàng. Để làm được điều đó, các đơn vị tái chế quy mô nhỏ hoặc trái phép đã bỏ qua các chi phí như bảo vệ môi trường, an toàn phòng cháy, xử lý nước thải, tuân thủ quy định và thuế - vốn là những khoản phí mà các hãng tái chế chính quy buộc phải tuân thủ.

Chẳng hạn, một công dân Trung Quốc cho biết đã được trả 8.000 NDT (khoảng 1.120 USD) từ một cơ sở tái chế nhỏ địa phương khi đồng ý bán lại xe. Cộng thêm khoản hỗ trợ bổ sung từ Chính phủ Trung Quốc, người này bỏ túi tổng cộng 28.000 NDT (khoảng 3.920 USD) khi chấp nhận tiêu hủy xe điện cũ với gói pin đã lão hóa.

Pin xe điện sau thải loại thường được tái chế theo một trong 2 cách. Ảnh minh họa: Discovery Alert.

“Công nhân sẽ cạy pin ra, sắp xếp các cell pin thành bộ pin mới trước khi đóng gói lại và bán ra thị trường”, Gary Lin - một công nhân từng làm việc cho các xưởng tái chế pin không phép trong giai đoạn 2022-2024 - tiết lộ.

Người này cho biết đôi khi các bộ pin tân trang còn đến tay khách hàng với giá bán như pin mới. Khi gói pin thải đã quá cũ hoặc hư hỏng nghiêm trọng, xưởng tái chế trái phép sẽ nghiền nát, bán theo kg cho các cơ sở tách kim loại hiếm.

“Tất cả đều được thực hiện rất cẩu thả. Nước thải ngâm pin thường xuyên bị đổ thẳng xuống cống thoát nước”, Gary Lin khẳng định.

Theo MIT Technology Review, chất thải pin không được quản lý tốt có thể giải phóng nhiều chất độc, làm ô nhiễm nước, đất và tạo ra nguy cơ cháy nổ. Đây là lý do Chính phủ Trung Quốc cố gắng đưa nhiều nhất có thể lượng pin xe điện sau thải loại vào các cơ sở hợp pháp.

Chờ sự tham gia của hãng xe và công ty pin

Từ năm 2018, Bộ Công nghiệp và công nghệ thông tin Trung Quốc đã công bố 5 danh sách trắng, liệt kê các đơn vị tái chế pin được cấp phép. Danh sách này hiện bao gồm 156 công ty.

Dù vậy, dữ liệu mới nhất cho thấy tỷ lệ tái chế chính quy với pin xe điện tại Trung Quốc vẫn còn khá thấp so với khối lượng pin thải đang tăng lên rất nhanh.

Công nhân nhà máy pin tại Trung Quốc kiểm tra thành phẩm. Ảnh: China Daily.

Không chỉ là thị trường xe điện lớn nhất thế giới, Trung Quốc còn là trung tâm sản xuất chính trên phạm vi toàn cầu của ôtô điện cũng như pin xe điện.

Năm 2024, quốc gia Đông Á này đóng góp hơn 70% sản lượng xe điện toàn cầu, sở hữu hơn một nửa doanh số xe điện thế giới. Các hãng pin như CATL hay BYD cũng cùng nhau kiểm soát gần một nửa sản lượng pin xe điện toàn cầu, theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng quốc tế.

CATL và BYD được cho là đang vào cuộc để cung cấp giải pháp xử lý pin cũ. Thông qua các đại lý, cửa hàng 4S hiện hữu, nhiều hãng xe tại Trung Quốc cũng triển khai chương trình thu hồi, đổi pin cũ nhận ưu đãi khi chủ xe tiêu hủy ôtô điện cũ hoặc mua xe mới.

BYD vận hành các hoạt động tái chế riêng để xử lý hàng nghìn bộ pin hết vòng đời mỗi năm. Hãng này đã triển khai các chương trình chuyên biệt, lập các đơn vị tái chế chuyên ngành để thu hồi vật liệu từ pin cũ.

Geely cũng xây dựng một hệ thống sản xuất tuần hoàn, kết hợp tháo rời xe phế thải, tái sử dụng pin theo tầng để đạt tỷ lệ thu hồi cao với kim loại hiếm và các vật liệu khác trong pin.

CATL thì xây dựng thành công một trong những hệ thống tái chế phát triển nhất trong ngành thông qua công ty con Brunp. Với hơn 240 điểm thu gom cùng công suất xử lý đạt khoảng 270.000 tấn pin thải mỗi năm, CATL hiện có thể đạt tỷ lệ thu hồi trên 99% với nhóm kim loại hiếm gồm niken, coban và mangan.

“Không ai có đủ khả năng xử lý pin thải tốt hơn các công ty sản xuất ra chúng. Đon vị sản xuất pin sẽ hiểu rõ thành phần hóa học, chuỗi cung ứng cũng như cách thức mà các vật liệu sau thu hồi được sử dụng. Các hãng xe và nhà sản xuất pin cần tạo ra một vòng tròn tái chế khép kín”, Alex Li - một kỹ sư pin làm việc tại Thượng Hải - nhận định.

Các hãng xe, công ty pin đang tham gia tích cực vào thị trường tái chế pin cũ. Ảnh: CATL.

Dù vậy, không phải khách hàng nào cũng nhận được sự hỗ trợ tương tự, do nhiều hãng xe Trung Quốc đã thực sự “biến mất” khỏi thị trường. Trong khoảng 5 năm gần đây, hơn 400 thương hiệu xe điện nhỏ đã tuyên bố phá sản khi cuộc chiến giá leo thang tại Trung Quốc. Tính đến hiện tại, chỉ khoảng 100 thương hiệu xe điện Trung Quốc được báo cáo còn đang hoạt động.

Bong bóng xe điện khởi nguồn từ các khoản trợ cấp hào phóng của Chính phủ được dự báo sẽ là tiền đề cho khối lượng pin thải khổng lồ tràn vào thị trường Trung Quốc trong các năm tiếp theo.

Một hệ thống xử lý toàn diện cho pin xe điện sau thải loại đang cần được xây dựng tại Trung Quốc, cho phép theo dõi, tái sử dụng và tái chế quy mô lớn, thay vì để mặc cho phần lớn trong số đó bị hấp thụ bởi “thị trường xám”.