Dòng máy bay Boeing 737 MAX 8 là thế hệ thứ 4 của Boeing 737, một trong những dòng máy bay bán chạy nhất thế giới. Nhưng 2 máy bay 737 MAX 8 đã gặp tai nạn trong vòng 5 tháng qua, khiến tổng cộng 346 hành khách và phi hành đoàn thiệt mạng.
Trong đó, chuyến bay 302 của hãng hàng không Ethiopian Airlines ngày 10/3 đã đâm xuống đất chỉ 6 phút sau khi cất cánh từ sân bay quốc tế Bole ở Addis Ababa, thủ đô của Ethiopia, để bay đến thủ đô Nairobi của Kenya, khiến tất cả 157 người trên chuyến bay thiệt mạng.
 |
| Nhân viên cứu hộ đứng cạnh đống đổ nát của máy bay Ethiopian Airlines vào ngày 10/3, cách thủ đô Addis Ababa của Ethiopia 45 km về phía đông. Ảnh: Getty Images. |
Hệ thống tự động bị đặt dấu hỏi
Hai vụ tai nạn, chuyến bay 610 của Lion Air (Indonesia) 5 tháng trước và chuyến bay Ethiopian Airlines, có một số điểm chung, theo Al Jazeera.
Cả 2 máy bay đều mới hoạt động được vài tháng và gặp nạn chỉ vài phút sau khi cất cánh. Cả 2 máy bay đều được mô tả là bay lên một cách thất thường, mũi máy bay lên xuống đột ngột trước khi máy bay đâm xuống đất.
“Chúng tôi được biết vấn đề gây tai nạn cho máy bay Ethiopian Airlines có phần tương tự như Lion Air: ‘tốc độ không ổn định’, khó khăn trong việc điều khiển, và cả 2 đều đề nghị quay về sân bay”, Gerry Soejatman, chuyên gia hàng không ở thủ đô Jakarta của Indonesia nói với Al Jazeera.
Điều tra ban đầu về vụ tai nạn Lion Air cho thấy hệ thống tăng cường chức năng điều khiển (MCAS) có thể đã tự động kích hoạt, khiến mũi máy bay bị chúc xuống.
 |
| Chuyến bay đầu tiên của Boeing 737 MAX 8 cất cánh ngày 29/1/2016 ở bang Washington, Mỹ. Ảnh: Getty Images. |
Hệ thống MCAS được thiết kế kèm theo dòng 737 MAX 8 tháng 5/2017. Dòng máy bay này có những động cơ lớn hơn và tiết kiệm nhiên liệu hơn, được đặt xa hơn về phía trước và cao hơn trên cánh. Điều này thay đổi cân bằng của máy bay, khiến mũi máy bay hất lên trong một số trường hợp.
Hệ thống MCAS sẽ tự động đẩy mũi máy bay xuống khi cảm biến nhận thấy máy bay có nguy cơ thất tốc (stall), tức mất đi vận tốc, do đó mất lực nâng, rồi rơi thẳng xuống, một hiện tượng xảy ra khi máy bay nghiêng lên ở góc quá lớn.
Dù điều tra vẫn đang được tiến hành, đã có những đồn đoán cho rằng vụ tai nạn Ethiopian Airlines có liên quan tới hệ thống MCAS. Máy bay lên xuống thất thường theo như miêu tả có thể do phi công đã vật lộn để đối phó với hệ thống tự động, theo Al Jazeera.
 |
| Hiện trường với nhiều mảnh vỡ máy bay của vụ tai nạn tại Ethiopia hôm 10/3. Ảnh: AP. |
Lỗi tại máy bay hay tại người?
Một số nước đã tạm thời cấm bay Boeing 737 MAX 8, dù chưa có kết luận nguyên nhân tai nạn, với Trung Quốc là nước đầu tiên.
“2 vụ tai nạn có yếu tố tương đồng, vì đều liên quan đến những chiếc Boeing 737-8 còn mới và đều xảy ra trong khi cất cánh”, Cục Hàng không Dân dụng Trung Quốc cho biết trong một thông cáo.
“Quyết định này của Trung Quốc, dù quá sớm, nhưng không thể bỏ qua”, Henry Harteveldt, chuyên gia phân tích ngành du lịch ở công ty tư vấn Atmosphere Research Group, nói với Al Jazeera. Ông cho rằng quyết định của Bắc Kinh “sẽ có tác động vô cùng lớn lên ngành hàng không toàn cầu”.
Đúng là vậy, sau đó Anh, Singapore, Malaysia và Australia cũng cấm bay đối với dòng máy bay này.
Tuy nhiên, Cục Hàng không Liên bang Mỹ lại quyết định cho phép Boeing 737 MAX 8 tiếp tục bay.
“Những dữ kiện cho tới giờ không đủ cơ sở để cấm bay”, John Goglia, cựu điều tra viên và thành viên của Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia Mỹ, nói với Forbes.
 |
| Di vật của các nạn nhân rơi trên nền đất sau vụ tai nạn máy bay thảm khốc cướp đi sinh mạng của 157 người. Ảnh: Reuters. |
Các chuyên gia cũng đặt dấu hỏi về kinh nghiệm của những phi công cầm lái chuyến bay xấu số ngày 10/3. Ethiopian Airlines cho biết phi công phụ Ahmed Nur Mohammod Nur, chỉ có 200 giờ bay, trái ngược hẳn so với yêu cầu bắt buộc 1.500 giờ bay để lái máy bay chở khách ở Mỹ.
Cơ trưởng Yared Getachew, 29 tuổi, là người trẻ nhất lái máy bay Boeing 737 ở Ethiopia, theo báo chí nước này. Anh có tổng cộng hơn 8.000 giờ bay, mức trung bình so với tuổi của anh.
Tuy nhiên, số giờ này có là đủ cho máy bay 737 MAX hay không phụ thuộc vào anh trước đó đã lái các loại máy bay nào (tự động nhiều hay ít) và trong bao nhiêu giờ, điều vẫn chưa được công bố, Keith Mackey, cựu phi công và chuyên gia điều tra tai nạn, nói với Forbes.
Ông Goglia và ông Mackey đều nói những phi công được tập huấn đầy đủ thì đều có thể nghe thấy và nhận ra những cảnh báo, để vô hiệu hóa hệ thống tự động điều chỉnh.
“Nên đặt dấu hỏi về việc tập huấn. Các dữ kiện đang hướng đến những yếu tố khác chứ không phải máy bay”, ông Goglia nói với Forbes.
Thiếu hụt phi công ảnh hưởng an toàn?
Trên toàn cầu, nhu cầu đi máy bay đang tăng cao do thu nhập được cải thiện, và động cơ phản lực có hiệu năng cao đang khiến vé rẻ hơn. Số lượt khách trên toàn cầu được dự báo sẽ tăng gấp đôi lên 8,2 tỷ vào năm 2037, với 54% lượng tăng trưởng đến từ khu vực châu Á - Thái Bình Dương, theo Forbes.
Vì vậy, ngành hàng không ở các nước đang phát triển đang mở rộng nhanh chóng, dẫn đến thiếu hụt phi công. “Vấn đề chất lượng các phi công mà các hãng sẽ tuyển dụng khiến nhiều người lo ngại”, ông Goglia nói.
Ở các nước đang phát triển, các phi công có thể sẽ cầm lái những chiếc máy bay lớn khi chưa có nhiều giờ bay như ở các nước phương Tây, theo ông Mackey.
 |
| Cảnh sát Ethiopia canh giữ những mảnh vỡ của chiếc máy bay gặp nạn. Ảnh: Reuters. |
Tương tự, việc thiếu hụt các kỹ sư được đào tạo bài bản sẽ dẫn đến thiếu sót trong bảo trì máy bay. Cảm biến góc tấn trên máy bay gặp nạn của Lion Air đã ghi nhận sai về vận tốc gió ở cánh trong 4 chuyến bay trước đó.
Các hãng chế tạo máy bay Boeing và Airbus đã tự động hóa thêm nhiều chức năng trên máy bay. “Boeing cố gắng để tránh các phi công bị nhầm lẫn vì quá nhiều thông tin. Boeing có thể nghĩ rằng các chức năng là tự động và phi hành đoàn không cần phải biết”, ông Mackey nói với Forbes về hệ thống anti-stall (chống hiện tượng thất tốc).
“Và bây giờ Boeing đang bị đặt dấu hỏi về điều này - một vấn đề phức tạp”, ông nói thêm.
