Nghìn lẻ một đêm là tập hợp những truyện cổ được lưu truyền khắp xứ Ả Rập, sau đó được ghi lại thành văn. Đánh giá về tác phẩm này, nhà văn, viện sĩ Hàn lâm Pháp Jules Janin từng viết: “Bạn có biết một truyện kể nào ngộ nghĩnh hơn, một câu chuyện nào thú vị hơn, một thi phẩm nào giàu tưởng tượng hơn truyện kể, câu chuyện, bài thơ mang tên Nghìn lẻ một đêm?”.
Cũng như nhiều tác phẩm kinh điển thế giới khác, Nghìn lẻ một đêm có một số bản dịch tại Việt Nam, trong đó nổi tiếng nhất là bản dịch của Phan Quang.
 |
| Sách Nghìn lẻ một đêm bản dịch của Phan Quang trong lần tái bản thứ 45. Ảnh: V.T. |
Nhà báo, dịch giả Phan Quang từng chia sẻ ông thích Nghìn lẻ một đêm từ khi còn nhỏ. Đến năm 1973, ông ký hợp đồng với Nhà xuất bản Văn học để dịch tác phẩm này. Để hoàn thành bộ sách đồ sộ, dịch giả Phan Quang vừa dịch, vừa nghiên cứu về văn hóa Ả Rập trong những năm 1970.
Năm 1981, bản dịch Nghìn lẻ một đêm của Phan Quang ra mắt, được nhiều bạn đọc yêu thích. Ngay trong lần in đầu tiên, 30.000 bản đã bán hết nhanh chóng, được tái bản nhiều lần. Đây là bản chuyển ngữ từ Les mille et une nuits của Antoine Galland, do nhà xuất bản Librairie Garnier Frères phát hành năm 1921.
Đến cuối năm 2020, Công ty Đông A ký hợp đồng với dịch giả Phan Quang chuyển nhượng quyền tác giả hai bản dịch Nghìn lẻ một đêm (Les mille et une nuits) của Antoine Galland và Nghìn lẻ một ngày (Les mille et un jours) của Francois Pétis de la Croix.
Theo hợp đồng này, Đông A là đơn vị xuất bản độc quyền sở hữu vĩnh viễn văn bản hai bản dịch nói trên do dịch giả Phan Quang chuyển ngữ. Cả hai bản dịch đều được đông đảo bạn đọc yêu mến, liên tục tái bản. Cho tới khi hợp đồng này được ký kết, Nghìn lẻ một đêm đã tái bản chính thức lần thứ 44, còn Nghìn lẻ một ngày tái bản lần thứ 24.
Mới đây, ấn bản Nghìn lẻ một đêm do công ty Đông A liên kết Nhà xuất bản Văn học phát hành, đánh dấu lần thứ 45 tác phẩm tái bản tiếng Việt. Ấn bản được trình bày theo đúng nguyên tác với toàn bộ tranh vẽ minh họa trong bản in của nhà Librairie Garnier Frères, đồng thời bổ sung một số minh họa từ ấn bản tiếng Đức do nhà Verlag von Emil Strauß phát hành năm 1897.
Đơn vị phát hành thực hiện phần minh họa chỉn chu với mong muốn đưa đến bạn đọc một cuốn sách sống động về thế giới Ả Rập cùng những câu chuyện nhiệm màu của nàng Scheherazade.
 |
| Sách có tranh minh họa sinh động. Ảnh: V.T. |
Trong lần tái bản này, sách giữ lại đầy đủ và trọn vẹn tất cả truyện mà dịch giả Phan Quang chuyển ngữ từ bản in Les mille et une nuits của Antoine Galland.
Les mille et une nuits được xuất bản lần đầu năm 1704. Nhà Đông phương học, dịch giả Antoine Galland đã dịch tác phẩm từ cuốn sách Ba Tư cổ có tên Hazar Afsan (Một nghìn truyện). Qua bản dịch này, người Pháp, sau đó là cả thế giới, biết đến và say mê những câu chuyện trong Nghìn lẻ một đêm.
Galland còn sưu tầm thêm một số truyện không có trong bản thảo Hazar Afsan. Ông ghi lại từ Hannah Diab - người kể chuyện rong. Trong số đó, một số truyện nổi tiếng được cả thế giới yêu thích như Aladdin và cây đèn thần, Ali Baba và bốn mươi tên cướp…
Bản Nghìn lẻ một đêm tiếng Pháp của Galland được các nhà nghiên cứu đánh giá cao, thể hiện sự am hiểu văn hóa của người dịch. Từ khi ra mắt đến năm 1782, trong vòng 78 năm, bản dịch của Galland được in lại 70 lần (trong điều kiện thế kỷ 18, phương tiện in ấn còn thô sơ, công nghiệp giấy chưa phát triển, tỷ lệ người biết đọc chưa cao).
Từ bản của Antoine Galland, Nghìn lẻ một đêm được dịch ra nhiều thứ tiếng và xuất bản trên khắp thế giới.
Dịch giả Phan Quang là nhà báo lão thành, có nhiều đóng góp cho nền báo chí Việt Nam. Ông còn là nhà văn hóa, nhà quản lý. Phan Quang dịch sách, viết phóng sự, tiểu luận, truyện ngắn, bút ký, truyện dịch. Trong số các tác phẩm dịch của ông, nổi bật nhất là Nghìn lẻ một đêm.
