Người đứng sau cáo buộc này là Joe Morford, một nghệ sĩ từ Glendale, California. Ông Morford cho rằng Maurizio Cattelan - nghệ sĩ nổi tiếng thế giới người Italy - đã sao chép ý tưởng từ một tác phẩm ra đời năm 2000 của ông có tên là "Chuối và Cam".
 |
| Tác phẩm quả chuối dán tường của Maurizio Cattelan trở thành hiện tượng khi ra mắt vào năm 2019. Ảnh: Reuters. |
Quả chuối khiến cả thế giới chú ý
Mới đây, một thẩm phán ở Tòa án Liên bang Quận Nam Florida đã ra phán quyết, cho phép ông Morford đệ đơn kiện nghệ sĩ người Italy. Vị thẩm phán cho rằng ông Morford "có đủ cơ sở để cáo buộc về sự giống nhau với các yếu tố (nghệ thuật) được bảo vệ" trong tác phẩm của mình.
Phía Maurizio Cattelan cũng đã gửi đơn yêu cầu tòa hủy yêu cầu khởi kiện, nhưng thẩm phán Robert Scola đã từ chối. Nếu vụ kiện diễn ra, nó sẽ được thụ lý tại Miami, nơi ông Cattelan lần đầu tiên trưng bày tác phẩm.
"May mắn cho tòa án là chúng tôi không phải trả lời câu hỏi liệu một quả chuối dán lên tường có phải là tác phẩm nghệ thuật hay không. Nhưng về mặt pháp lý thì câu hỏi ở đây - cũng hóc búa không kém - đó là liệu ông Morford có đủ cơ sở để cáo buộc quả chuối của ông Cattelan đã xâm phạm quả chuối của ông Morford", vị thẩm phán giải thích.
Phía ông Morford được cho là sẽ yêu cầu bồi thường 390.000 USD, bằng với số tiền mà ông Cattelan đã bán ba phiên bản tác phẩm của mình, cũng như chi phí kiện tụng và di chuyển.
Nghệ sĩ người Italy khiến cả thế giới chú ý khi trưng bày tác phẩm của mình tại triển lãm Art Basel Miami hồi năm 2019, rồi bán ba phiên bản của nó. Hai phiên bản có giá 120.000 USD và phiên bản cuối cùng có giá lên tới 150.000 USD.
Có tựa đề "Nghệ sĩ hài", tác phẩm này trở nên nổi tiếng ngay lập tức và được lan truyền rộng rãi trên internet. Nó lại khiến mọi người nhớ đến một lần nữa khi David Datuna - một nghệ sĩ trình diễn - bóc băng dính ra để ăn quả chuối được dán trên tường.
Việc này thực chất không ảnh hướng đến thương vụ mua bán, vì ông Cattelan không bán một quả chuối được dán trên tường. Cái ông bán là chứng nhận xác thực cho người mua, cùng với hướng dẫn để người mua có thể tự "lắp đặt" tác phẩm này, bao gồm góc và chiều cao chính xác để dán một quả chuối lên tường.
Tác phẩm này thậm chí đã được đưa vào bộ sưu tập của bảo tàng Guggenheim ở New York, nhờ một nhà tài trợ giấu tên.
 |
| Ông Emmanuel Perrotin, người đại diện của Maurizio Cattelan, bên cạnh tác phẩm của nghệ sĩ người Italy. Ảnh: AP. |
Sau khi tác phẩm ra mắt, ông Emmanuel Perrotin, nhà sáng lập phòng trưng bày nghệ thuật Perrotin ở Paris và cũng là người đại diện cho ông Cattelan, giải thích với CNN rằng quả chuối là "biểu tượng của thương mại toàn cầu, thứ có nghĩa lóng (về tình dục), cũng như một yếu tố hài hước cổ điển".
Ông Perrotin cũng nói thêm rằng Maurizio Cattelan là nghệ sĩ biến những đồ vật bình thường trở thành công cụ cho cả sự thích thú và sự phê phán.
Quả chuối nào mới là nguyên bản?
Trong khi đó phía ông Morford cho rằng "Nghệ sĩ hài" đã đạo ý tưởng từ một tác phẩm của ông có tên là "Chuối & Cam" ra đời từ năm 2000.
Tác phẩm của nghệ sĩ đến từ California bao gồm một quả cam và một quả chuối được dán trên tường bằng băng dính màu xám. Tuy nhiên, hai loại quả này trong tác phẩm của ông Morford không phải là trái cây thật và phần tường trong tác phẩm này được sơn màu xanh lá, thay vì trắng như của ông Cattelan.
Theo tài liệu của Tòa án, ông Morford đã đăng ký tác phẩm của mình với Văn phòng Bản quyền quốc gia, và cũng đã đăng tác phẩm của mình lên trang web cá nhân cũng như tài khoản Facebook và YouTube từ lâu trước khi ông Cattelan công bố tác phẩm "Nghệ sĩ hài".
Luật sư đại diện cho ông Cattelan lập luận rằng ông Morford không có quyền sở hữu trí tuệ đối với các yếu tố cấu thành lên tác phẩm là miếng băng dính và một quả chuối. Nhưng theo tòa án, ông Morford có thể tuyên bố bản quyền với cách thể hiện ý tưởng, thông qua việc phối hợp và sắp xếp các yếu tố nghệ thuật.
"Mặc dù việc sử dụng băng dính màu xám để dán một quả chuối lên tường có thể không phải là mức độ sáng tạo cao nhất, nhưng bản chất vô lý và kỳ quặc của hành động này đáp ứng 'mức độ sáng tạo tối thiểu' cần thiết để coi là nguyên bản", thẩm phán Scola nhận định.
Dù thẩm phán đồng ý cho ông Morford khởi kiện, điều đó không có nghĩa là pháp luật sẽ đứng về phía nghệ sĩ đến từ California. Ông Morford sẽ phải có trách nhiệm chứng minh Maurizio Cattelan đã bằng cách nào đó tiếp cận hoặc nhìn thấy tác phẩm "Chuối & Cam" trước khi sáng tác ra "Nghệ sĩ hài", và phải thuyết phục rằng hai tác phẩm này "giống nhau một cách đáng kinh ngạc".
Phía ông Cattelan thì vẫn tranh luận rằng tác phẩm ban đầu của ông Morford "không đủ độ nguyên bản" để nhận được sự bảo vệ bảo quyền từ pháp luật.
 |
| Tác phẩm "Chuối & Cam" của Joe Morford đặt bên cạnh tác phẩm của Maurizio Cattelan. |
Đây không phải là lần đầu tiên Maurizio Cattelan bị kiện. Hồi đầu tháng này, Daniel Druet, một nghệ sĩ tượng sáp người Pháp, đã khởi kiện lên tòa án để đòi bản quyền với 8 tác phẩm của nghệ sĩ người Italy.
Những tác phẩm này ra đời trong giai đoạn 1999-2006, bao gồm tượng sáp của các nhân vật nổi tiếng được ông Druet tạo ra theo ý đồ của ông Cattelan. Tòa án ở Pháp cuối cùng ra kết luận đứng về phía ông Cattelan, khi cho rằng nghệ sĩ người Italy có toàn quyền sở hữu trí tuệ với các tác phẩm này, và ông Druet mặc dù là người tạo hình phần lớn, nhưng chỉ là "nhà thầu phụ".
