Không phải đến nay làng sách Việt mới có ấn bản đặc biệt. Những năm 1940, từng có ấn bản Vang bóng một thời (Nguyễn Tuân) đặc biệt in giấy dó, có phụ bản tranh minh họa của Nguyễn Đỗ Cung. Suốt những năm sau đó, sách ấn bản đặc biệt vẫn được sản xuất.
Đến nay, ngành sách đã phát triển rực rỡ, phong phú, đa dạng về nội dung, hình thức, mỗi cuốn thường in hàng nghìn bản. Chính trong lúc sách in phổ thông ào ạt ra thị trường, người ta có nhu cầu tìm tới những ấn bản tốt, đẹp, cầu kỳ được làm thủ công một số công đoạn. Từ đó, một trào lưu làm và chơi những ấn bản đặc biệt hình thành.
 |
| Một số ấn bản đặc biệt của Đông A. Ảnh: Đông A gallery. |
Hình thức cầu kỳ, nội dung giá trị
Sách bản đặc biệt có nội dung tốt. Đó thường là những tác phẩm kinh điển thế giới, công trình, tác phẩm quan trọng của Việt Nam... Công đoạn biên tập cho sách được đặc biệt chú trọng.
Bên cạnh đó, một số đơn vị cũng đầu tư phần hình ảnh cho bản đặc biệt; đôi khi đặt các họa sĩ đương đại nổi tiếng vẽ minh họa.
Một trong những yếu tố làm nên sự đặc biệt của các phiên bản này là chúng thường được làm với số lượng ít. Bởi vậy, chúng còn được gọi là sách phiên bản giới hạn. Thông thường, các nhà làm sách đặc biệt làm 100 cuốn, đánh số từ 1 đến 100 trên mỗi ấn bản.
Vì được đầu tư làm đẹp, cầu kỳ, số lượng ít, sau khi phát hành lần đầu, phần lớn sách đặc biệt đã nằm trong tủ của những tay sưu tầm lâu năm. Ít có giao dịch các ấn bản đặc biệt này trên thị trường. Nếu có, giá thường đội lên so với giá phát hành.
Mở đầu cho phong trào sách bản đặc biệt hiện nay là Công ty Văn hóa Đông A. Năm 2019, cùng Anh em nhà Karamazov (Dostoevsky) bản phổ thông, 100 cuốn đặc biệt được thực hiện, gọi là S100.
Sau này, khi các đơn vị khác làm sách bản đặc biệt, bạn đọc cũng gọi tên theo cách này. Ví dụ, 100 cuốn đặc biệt bộ Việt Nam danh tác thường được gọi là “S100 Việt Nam danh tác”.
Sách đặc biệt đều là ấn bản giới hạn, làm bìa cứng thủ công. Các ấn bản này có bìa được thiết kế riêng với chất liệu da, giả da, vải. Ruột sách thường được in trên giấy chất lượng cao. Mép sách có phun nhũ hoặc mạ kim loại.
Một số đơn vị làm triện son đóng trên sách, cầu kỳ hơn thì xin tác giả, dịch giả ký tặng.
 |
| Một số cuốn trong bộ Việt Nam danh tác bản đặc biệt. Ảnh: Sachnhanam. |
Mỗi ấn bản như một vật phẩm sưu tầm
Sau Anh em nhà Karamazov, các ấn bản S100 của Đông A lần lượt ra mắt như: Kiêu hãnh và định kiến, Những ngôi sao Eger, Hán Sở diễn nghĩa, Thiên hoàng Minh Trị, Bố Già, Robinson Cruso, Khát vọng sống, Những cuốn sách thay đổi lịch sử.
S100 của Đông A được làm thống nhất về hình thức, từ thiết kế tới chất liệu đều gợi tới những cuốn sách bìa da trang trọng của châu Âu cổ xưa.
Các ấn bản đặc biệt được ưa chuộng đến mức mỗi lần đơn vị chuẩn bị mở bán, cộng đồng chơi sách chờ giờ vào đặt mua. Ai cũng muốn sở hữu bản đặc biệt, mà số lượng thì chỉ có 100 cuốn.
Thái Hà Books cũng thực hiện sách đặc biệt cho cuốn Nghệ thuật và nghệ nhân vùng kinh thành Huế (L’Art à Hué). Ngoài bản thường, Thái Hà làm thêm bản đặc biệt (có hộp gỗ) và bản siêu đặc biệt cho tác phẩm. Bản siêu đặc biệt làm bằng giấy trúc chỉ, có hộp đựng, được thiết kế tinh xảo, mỗi bản lại mang ý nghĩa riêng.
Công ty sách Nhã Nam từng làm sách đặc biệt, thường là làm thêm một số bản bìa cứng, chất lượng giấy tốt hơn, bên cạnh những cuốn phổ thông.
Mới đây, Nhã Nam đánh dấu sự trở lại với bản đặc biệt bằng cuốn Nghệ thuật Huế (L’Art à Hué). 500 cuốn sách Nghệ thuật Huế của Nhã Nam được bạn đọc đón nhận vì chất lượng tốt, giá thành phù hợp (500.000 đồng/bản).
 |
| Một số tác phẩm Việt Nam làm bản đặc biệt. Ảnh: Sachnhanam. |
Kỷ niệm 15 năm thành lập, Nhã Nam thực hiện bản đặc biệt cho 15 cuốn trong bộ Việt Nam danh tác, với những tác phẩm như: Bỉ vỏ, Gió đầu mùa, Nắng trong vườn, Bốn mươi năm nói láo, Chân trời cũ, Đôi lứa xứng đôi, Tố Tâm, Hà Nội băm sáu phố phường…
Mỗi cuốn trong bộ Việt Nam danh tác làm 100 bản (có thể không đủ 100 cuốn do quá trình gia công bị hư hỏng). Các ấn bản này đều có ruột in trên giấy mỹ thuật (giấy village thượng hạng màu kem) nhìn rõ vân giấy. Bìa sách làm thủ công bằng da PU chất lượng cao, may chỉ chuyên dụng. Bụng sách được quét nhũ vàng. Phần minh họa và tên sách được ép nhũ.
Mỗi cuốn sách lại được thiết kế hộp carton riêng, bồi giấy couche bên ngoài in hình bìa sách gốc. Giá của mỗi ấn bản này không quá cao, thường từ 350.000 đồng tới hơn 500.000 đồng.
Bên cạnh đó, nhiều nhà sách cũng làm bản đặc biệt, in thêm các bản bìa cứng để tri ân độc giả. Tri thức trẻ Books là đơn vị mới của làng sách cũng nhiệt tình thực hiện bản đặc biệt với các tác phẩm như Tam quốc chí thông tục diễn nghĩa, Tiêu sơn tráng sĩ...
Tới nay, trong cơn sốt sách bản đặc biệt, có thể thấy Đông A là đơn vị kiên định với những ấn phẩm làm cầu kỳ, tinh tế. Mỗi bản S100 có thể xem như một vật phẩm để sưu tầm, lưu niệm, một ấn phẩm décor.
Ông Nguyễn Việt Thắng - Trưởng phòng kinh doanh sách Đông A - chia sẻ mỗi lần thực hiện một ấn bản đặc biệt là một lần dồn hết tâm sức. Cuốn sau làm sẽ rút kinh nghiệm từ cuốn trước để cải tiến, làm tốt hơn.
Sắp tới, Đông A sẽ phát hành phiên bản đặc biệt S100 Một chiến dịch ở Bắc Kỳ. Khác với những phiên bản bìa da PU thường thấy, bìa ấn bản này làm bằng da bò nhập khẩu từ Italy với kỹ thuật khâu ruột sách và làm bìa cứng thủ công theo lối cổ điển châu Âu. Ấn bản được in 2 màu (xanh, đen) trên giấy mỹ thuật cao cấp, bằng công nghệ mực vi sinh, mạ cạnh sách bằng nhũ vàng.
