SARS-CoV-2 đã tước đi sinh mạng của gần 4 triệu người trong 18 tháng qua. Đây là chủng virus corona beta thứ ba lây lan ở người trong hai thập kỷ qua.
Phân họ Orthocoronavirinae của SARS-CoV-2 xuất hiện phổ biến ở dơi và động vật gặm nhấm. Phân họ này cũng bao gồm SARS-CoV-1, chủng virus đã tước đi mạng sống của hơn 700 người vào năm 2003.
Ngoài ra, Mers-CoV (được phát hiện lần đầu ở Saudi Arabia) thuộc phân họ nói trên cũng đã gây ra hơn 850 ca tử vong vào năm 2012.
Melanie Saville, giám đốc nghiên cứu và phát triển vaccine tại Liên minh Đổi mới Đối phó Dịch bệnh, đã kêu gọi phát triển loại chế phẩm có thể bảo vệ người tiêm khỏi bất kỳ chủng virus corona nào, kể cả những biến thể “có thể lây từ động vật sang người trong tương lai”.
Tiến sĩ Saville là một trong số những người đứng đầu phụ trách dự án chế tạo “siêu vaccine” nói trên.
“Từ đây về sau, chúng ta có hai câu hỏi chính cần trả lời”, bà Saville nói với Financial Times. “Chúng ta cần làm gì để chấm dứt đại dịch này và sau đó chúng ta phải làm thế nào để ngăn đại dịch tiếp theo không bùng phát?”.
 |
| Melanie Saville, giám đốc nghiên cứu và phát triển vaccine tại Liên minh Đổi mới Đối phó Dịch bệnh. Ảnh: AFP. |
Vaccine đa trị
Trong bối cảnh biến chủng Delta của virus corona gần đây lan truyền với tốc độ chóng mặt, nhóm nghiên cứu càng gấp rút hơn trong việc tập trung chế tạo “siêu vaccine” ngừa Covid-19.
Giáo sư Chris Whitty, Giám đốc y tế của Anh, dự đoán rằng “vaccine đa trị” giúp ngừa nhiều loại virus corona “sẽ giữ vị trí quan trọng trong việc chống lại các biến thể mới”.
Tuy nhiên, quá trình dẫn đến thành phẩm mang tên “vaccine đa trị” vẫn còn đầy rẫy thách thức. Thực tế rằng giới khoa học đã loay hoay trong việc phát triển vaccine ngừa HIV suốt nhiều thập kỷ là minh chứng rõ nét cho những khó khăn mà các nhà nghiên cứu vaccine phải đối mặt.
Các vaccine ngừa Covid-19 hiện tại tập trung vào việc tạo ra kháng thể để vô hiệu hóa protein đột biến mà virus corona sử dụng để xâm nhập vào cơ thể người.
Tuy nhiên, tiến sĩ Saville giải thích rằng nhược điểm của cách tiếp cận này là “chúng ta cần liên tục cập nhật vaccine, bởi virus corona tiến hóa để né tránh phản ứng miễn dịch được kích hoạt bởi vaccine”.
Trong khi đó, vaccine đa trị tấn công các etilop bên trong virus, chặn đứng khả năng tránh né hệ miễn dịch của SARS-CoV-2, theo tiến sĩ Saville.
 |
| Vaccine đa trị được kỳ vọng sẽ giúp người tiêm ngừa nhiều loại virus corona chỉ với một mũi tiêm. Ảnh: Reuters. |
Theo giám đốc Paul Higham của công ty Valo Therapeutics, vaccine đa trị có khả năng tạo ra phản ứng miễn dịch đối với cả SARS-CoV-1, SARS-CoV-2, Mers-CoV và “các virus corona tương lai” nhờ tấn công trực tiếp vào các etilop có điện tích đột biến “rất thấp”.
Ông Higham kỳ vọng Valo Therapeutics sẽ sớm chế tạo thành công nguyên mẫu “siêu vaccine” để tiến hành thử nghiệm và có thể phân phối “vào khoảng năm 2022”.
Dẫu vậy, tiến sĩ Dennis Burton thuộc Viện nghiên cứu Scripps ở California, Mỹ, cho rằng việc tạo ra vaccine đa trị là một điều phi thường, bởi “các virus càng khác nhau về thành phần thì càng khó để tìm thấy kháng thể ngăn ngừa chúng”.
Áp dụng trí tuệ nhân tạo để phát triển vaccine
John Lewis, giám đốc điều hành của Entos Pharmaceuticals, cho biết công ty của ông đã áp dụng “cách tiếp cận máy học” để nghiên cứu vaccine đa trị.
Cụ thể, Entos Pharmaceuticals hợp tác với một công ty chuyên về trí tuệ nhân tạo với chương trình phần mềm dùng để thiết lập “34 biểu mô khác nhau từ các protein của những virus corona khác nhau”. Từ đây, các nhà khoa học có thể tạo ra phản ứng tế bào T mạnh nhất ở con người.
OSE Immunotherapeutics, công ty công nghệ sinh học của Pháp, cũng áp dụng trí tuệ nhân tạo để phát triển vaccine đa trị đối với Covid-19.
Thuật toán nói trên đã được OSE Immunotherapeutics triển khai trước đó để chế tạo vaccine ngừa một số loại ung thư. Thuật toán này giúp thiết lập 12 epitop tập trung vào 11 protein có trong mầm bệnh.
“Vì chúng (các epitio) nằm trong virus nên chúng sẽ không đột biến hoặc biến đổi rất ít”, giám đốc Alexis Peyroles của OSE Immunotherapeutics nói.
Vaccine đa trị của OSE Immunotherapeutics đang được thử nghiệm trên người ở giai đoạn đầu. Kết quả thử nghiệm lâm sàng nhiều khả năng được công bố vào tháng 9.
 |
| Giám đốc Alexis Peyroles của OSE Immunotherapeutics. Ảnh: La Bourse et La Vie. |
VBI Vaccines, công ty có trụ sở tại Massachusetts, Mỹ, lại chọn một chiến lược khác. Tương tự các chế phẩm ngừa Covid-19 hiện tại, vaccine của VBI nhắm vào các protein đột biến song vẫn tạo ra phản ứng miễn dịch rộng hơn.
“Hệ thống miễn dịch rất linh hoạt. Chúng ta có thể dạy hệ miễn dịch cách để ngăn chặn các protein tăng đột biến”, giám đốc khoa học David Anderson của VBI giải thích.
Theo giám đốc Jeff Baxter của VBI, vaccine đa trị của công ty này nhiều khả năng sẽ được các cơ quan quản lý xem xét trong vòng 12 đến 14 tháng.
