 |
“Cuba có thể đạt được những kết quả to lớn và tốt hơn”, Idania Caballero, một nhà khoa học của tập đoàn dược phẩm nhà nước BioCubaFarma, nói về những thành tựu về y tế mà nước này đã đạt được, theo bài viết trên website Trường Kinh tế Chính trị London (LSE).
Ngày 22/6, Cuba trở thành nước Mỹ Latin đầu tiên tự sản xuất được vaccine Covid-19. BioCubaFarma tuyên bố rằng vaccine Abdala của họ có hiệu quả 92,28% trong thử nghiệm lâm sàng giai đoạn cuối.
Vài ngày trước đó, chính phủ Cuba cũng cho biết Soberana 2 - một loại vaccine Covid-19 khác do nước này tự sản xuất - có hiệu quả bảo vệ 62% chỉ với 2 trên 3 liều tiêm.
Eduaro Martinez, chủ tịch BioCubaFarma, tập đoàn dược phẩm nhà nước chịu trách nhiệm phát triển vaccine, cho biết hàng nghìn người đã được tiêm hai loại vaccine này cho thấy “phản ứng miễn dịch mạnh mẽ” mà không có bất kỳ tác dụng phụ nào.
Bên cạnh đó, các nhà chức trách cũng cho biết vaccine của họ có giá thành rẻ và dễ bảo quản.
Dù còn sớm để khẳng định tính tối ưu của hai loại vaccine này, nhưng chúng cũng đang mở ra cánh cửa hy vọng, không chỉ là để giúp người dân Cuba và nhiều nước trên thế giới nhanh chóng thoát khỏi đại dịch hơn, mà còn là để vực dậy nên kinh tế vốn đã bị tê liệt vì đại dịch.
Cho đến nay, ngoài Abdala và Soberana 2, Cuba đã công bố 3 ứng cử viên vaccine Covid-19 khác là Soberana 1, Soberana Plus, và Mambisa (vaccine dạng xịt mũi).
 |
| Mọi người chờ tiêm vaccine Covid-19 ở Havana, Cuba, ngày 17/6. Ảnh: Reuters. |
Cơ chế của vaccine Soberana 2 và Abdala
Có năm loại vaccine Covid-19 đang được phát triển trên toàn cầu.
Vaccine vector virus sử dụng virus vô hại có cấy vật liệu di truyền của SARS-CoV-2 (như vaccine Oxford AstraZeneca và Gamaleya SputnikV).
Vaccine mRNA (axit ribonucleic thông tin) mang mã thông tin giúp các tế bào tạo ra một loại protein kích hoạt phản ứng miễn dịch (Pfizer, Moderna).
Vaccine bất hoạt có chứa virus SARS-CoV-2 đã khử hoạt tính (Sinovac/Butantan, SinoPharm, Bharat Biotec).
Vaccine giảm độc lực có chứa virus SARS-CoV-2 suy yếu (Codagenix).
Vaccine protein chứa các protein có nguồn gốc từ SARS-CoV-2 có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch (Novavax, Sanofi/GSK).
Năm loại vaccine Cuba đang thử nghiệm lâm sàng đều là vaccine protein. Điều này có nghĩa là chúng mang một phần protein đột biến mà virus sử dụng để liên kết với các tế bào của con người, từ đó tạo ra các kháng thể trung hòa ngăn chặn quá trình liên kết này.
Theo các trang thông tin y khoa PubMed và Precision Vaccinations, vaccine của Cuba là vaccine tiểu đơn vị, được điều chế chỉ dựa trên một phần kháng nguyên của miền liên kết thụ thể (RBD) của SARS -CoV-2 tăng đột biến protein.
Riêng vaccine Soberana 2 kết hợp miền liên kết thụ thể của kháng nguyên với một dạng uốn ván đã bị vô hiệu hóa để tăng cường phản ứng miễn dịch.
Idania Caballero, nhà khoa học dược phẩm tại BioCubaFarma, chỉ ra rằng những vaccine này được điều chế dựa trên kinh nghiệm nhiều thập kỷ về khoa học y tế của Cuba, và có tác dụng đối với các bệnh truyền nhiễm.
Bà nói: “Tỷ lệ tử vong do các bệnh truyền nhiễm ở Cuba, ngay cả trong đại dịch Covid-19, là dưới 1%. Cuba ngày nay có thể chủng ngừa cho 13 loại bệnh với 11 loại vaccine, trong đó có 8 loại được sản xuất tại Cuba. Sáu loại bệnh đã được loại bỏ nhờ tiêm chủng. Các loại vaccine được sản xuất theo công nghệ này đã được sử dụng cho cả trẻ sơ sinh”.
 |
| Y tá đến nhà người dân vận động tiêm chủng ở Havana, ngày 17/6. Ảnh: Reuters. |
Vaccine Soberana do Viện Finlay hợp tác với Trung tâm Miễn dịch Phân tử và Trung tâm Chế phẩm Sinh học Quốc gia sản xuất. Các vaccine này được điều chế bằng cách đưa thông tin di truyền vào các tế bào động vật có vú cao cấp.
Soberana Plus là vaccine đầu tiên dành cho bệnh nhân Covid-19 đang dưỡng bệnh đạt đến giai đoạn thử nghiệm lâm sàng.
Vaccine Abdala và Mambisa (vaccine xịt mũi) do Trung tâm Kỹ thuật Di truyền và Công nghệ Sinh học (CIGB) sản xuất. Những vaccine này đưa thông tin di truyền vào một vi sinh vật đơn bào ít tiến hóa hơn (nấm men Pichia pastoris).
Cuba thử nghiệm vaccine giai đoạn 3 như thế nào?
Vào cuối tháng 3, các thử nghiệm giai đoạn III được tiến hành cho cả Soberana 2 và Abdala, mỗi thử nghiệm bao gồm hàng chục nghìn tình nguyện viên là người trưởng thành ở các khu vực có tỷ lệ mắc Covid-19 cao.
Soberana 2 chủ yếu được thử nghiệm ở thủ đô Havana, và Abdala ở Santiago de Cuba và Guantánamo.
Việc phân tích và theo dõi những người tham gia thử nghiệm giai đoạn III sẽ tiếp tục cho đến tháng 1/2022 để điều tra xem liệu vaccine có ngăn lây truyền không, khả năng miễn dịch kéo dài bao lâu, cũng như các vấn đề dài hạn khác.
Khoảng 150.000 nhân viên y tế ở Havana đã được tiêm Soberana 2 như một phần của “nghiên cứu can thiệp”, sau khi vaccine đã được chứng minh là an toàn trong giai đoạn thử nghiệm 2.
Các nghiên cứu can thiệp không bao gồm thử nghiệm giấu kín kép (double-blind testing) hoặc giả dược. 120.000 nhân viên y tế khác ở miền Tây Cuba cũng đã được tiêm Abdala.
 |
| Một người khoe phiếu tiêm chủng Covid-19 với vaccine Abdala ở Havana, ngày 12/5. Ảnh: AFP. |
Ngày 12/5, Cuba tiếp tục nghiên cứu can thiệp khi bắt đầu tiêm chủng tại thủ đô Havana, nơi các nhà chức trách đặt mục tiêu là tiêm chủng cho 1,7 triệu người trưởng thành. Như vậy, tính đến cuối tháng 5, Cuba đã có khoảng 2 triệu người được tiêm chủng đầy đủ và an toàn.
Thông qua thỏa thuận với Viện Pasteur của Iran, 100.000 người Iran tham gia thử nghiệm lâm sàng giai đoạn III cho Soberana 2. Thêm 60.000 người ở Venezuela cũng tham gia.
Các quốc gia khác bao gồm Mexico, Jamaica, Việt Nam, Pakistan và Ấn Độ, cũng như Liên minh châu Phi (đại diện cho tất cả 55 quốc gia châu Phi) đã bày tỏ sự quan tâm đến vaccine của Cuba.
Đầu tháng 6, Cuba đã bắt đầu chương trình tiêm chủng toàn quốc, ưu tiên cho người trên 60 tuổi và người có nguy cơ cao. Chính phủ Cuba đặt mục tiêu hoàn thành tiêm chủng cho 6 triệu dân (hơn 50% tổng dân số) trước tháng 8.
Trước khi kết thúc năm 2021, Cuba hy vọng sẽ trở thành một trong số ít quốc gia tiêm chủng đầy đủ cho toàn bộ người dân.
Các nhà khoa học y tế Cuba tự tin rằng họ có đủ năng lực và kinh nghiệm để điều chỉnh các công thức, công nghệ và quy trình vaccine của họ, nhằm đối phó với các biến chủng mới.
Tuy nhiên, trước mắt, nước này sẽ khởi động nghiên cứu mới về vaccine cho người từ 5-18 tuổi và thử nghiệm giai đoạn 2 cho Soberana 1 và Soberana Plus.
Cánh cửa vực dậy nền kinh tế
“Cuba có khả năng sản xuất hai chuỗi vaccine độc lập, với hơn 90 triệu vaccine hàng năm, đồng thời duy trì sản xuất các sản phẩm khác cho thị trường trong nước và xuất khẩu”, theo Caballero, nhà khoa học dược phẩm tại BioCubaFarma.
Vaccine Covid-19 của Cuba yêu cầu 3 liều, nhưng vì chúng ổn định ở nhiệt độ 2-8 độ C nên không yêu cầu thêm chi phí cho thiết bị làm lạnh chuyên dụng.
Một số quốc gia đang phát triển hoặc chưa phát triển, không đủ khả năng mua vaccine của Mỹ và các nước phương Tây khác, đang chuyển sang Cuba để mua vaccine với giá cả phải chăng hơn.
 |
| Một phòng thí nghiệm nghiên cứu vaccine Covid-19 ở Havana. Ảnh: Shutterstock. |
Các quan chức Cuba tuyên bố rằng một số quốc gia đã đề nghị mua hơn 100 triệu liều vaccine Covid-19 của nước này mỗi năm. Mexico và Argentina đã bày tỏ sự quan tâm đến vaccine của Cuba. Trong khi đó, Venezuela sẽ sản xuất vaccine Abdala.
Đối với Cuba, việc phát triển và xuất khẩu vaccine không chỉ là để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, mà còn là cách để nước này thể hiện sức mạnh của mình trong lĩnh vực công nghệ sinh học, cũng như đóng góp vào nền kinh tế.
Thành tựu y học của Cuba
Dù Cuba bị Mỹ cấm vận trong thời gian dài, cựu lãnh đạo Fidel Castro vẫn có thể dẫn dắt đất nước xây dựng một nền y tế mạnh mẽ. Phần lớn vaccine và thuốc men tại Cuba đều là tự sản xuất.
Ông đầu tư mạnh vào công nghệ sinh học và miễn dịch học. Ngày nay, Cuba là một trong số ít quốc gia đang phát triển có khả năng sản xuất và xuất khẩu vaccine của riêng mình.
Cuba được biết đến với một số đột phá về y tế, bao gồm vaccine đầu tiên điều trị bệnh viêm màng não B, và phương pháp điều trị hiệu quả duy nhất đối với các vết loét nghiêm trọng do tiểu đường gây ra.
Trong thời gian xảy ra đại dịch, Cuba đã sản xuất 13 loại thuốc khác nhau để điều trị các triệu chứng của Covid-19. Cuba cũng được biết đến là nước xuất khẩu vaccine sốt xuất huyết cho hơn 30 quốc gia khác nhau.
Các chuyên gia Cuba đã nhận được 10 huy chương vàng từ Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO) trong hơn 26 năm, và các sản phẩm công nghệ sinh học của họ đã được xuất khẩu sang 49 quốc gia trước đại dịch, bao gồm cả vaccine cho trẻ em ở Mỹ Latin.
