Hình minh họa: ThisIsEngineering/Pexels.

Đỉnh cao của truyền thuyết về chế độ trọng nhân tài thuộc về ngành công nghệ của Mỹ.

Theo một cuộc khảo sát năm 2016, mối quan tâm số một của các nhà sáng lập khởi nghiệp công nghệ là “tuyển được người giỏi”, trong khi việc xây dựng đội ngũ nhân viên có tính đa dạng chỉ được xếp thứ bảy trong danh sách 10 ưu tiên kinh doanh. Cứ bốn nhà sáng lập thì có một người cho biết họ hoàn toàn không quan tâm đến tính đa dạng hay sự cân bằng giữa công việc-cuộc sống.

Tất cả những điều này chỉ ra một niềm tin rằng nếu bạn muốn tìm “những người giỏi nhất” thì bạn chẳng cần phải giải quyết tình trạng thiên vị mang tính hệ thống. Bạn chỉ cần có niềm tin vào chế độ trọng nhân tài mà thôi.

Thực ra, có lẽ niềm tin vào chế độ trọng nhân tài đúng là tất cả những gì mà bạn cần thật - nếu là để làm cho thiên kiến thò mặt ra.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi bạn càng tin rằng mình khách quan, hay tin rằng bạn không phải người phân biệt giới tính, bạn thực chất càng thiếu khách quan hơn và có nhiều khả năng hành xử theo lối phân biệt giới tính.

Những người đàn ông nào (người ta không tìm thấy tư duy thiên vị này ở phụ nữ) tin rằng họ rất khách quan trong quyết định tuyển dụng thì thực chất càng có xu hướng tuyển một ứng viên nam hơn một ứng viên nữ có hồ sơ tương tự. Và ở những tổ chức luôn đặc biệt tỏ ra coi trọng người tài, thì đội ngũ quản lý của họ lại thường ưu tiên nhân viên nam hơn nhân viên nữ có cùng trình độ.

Tình yêu mà giới công nghệ dành cho truyền thuyết về chế độ trọng nhân tài càng nhuốm thêm màu sắc mỉa mai khi nó lại là một ngành cực kỳ lệ thuộc vào tiềm năng của Dữ liệu Lớn (Big Data), bởi đây là trường hợp hiếm hoi mà dữ liệu này thực sự tồn tại.

Nhưng nếu ở Thung lũng Silicon, chế độ trọng nhân tài là một tôn giáo thì vị Chúa của nó là một anh chàng da trắng từng bỏ học Harvard. Và hầu hết môn đệ của anh ta cũng là những người như vậy: Phụ nữ chỉ chiếm 4 số nhân viên ngành công nghệ và 11% số giám đốc điều hành trong ngành.

Hơn 40% phụ nữ rời các công ty công nghệ sau 10 năm so với 17% đàn ông. Một báo cáo của Trung tâm Đổi mới Nhân tài cho thấy phụ nữ không rời bỏ công ty vì yếu tố gia đình hoặc vì họ không thích công việc. Họ ra đi vì “những vấn đề về môi trường làm việc”, “thái độ phá hoại ngầm của các quản lý” và “cảm giác bị kìm chân trong sự nghiệp”.

Tương tự, một bài báo trên tờ Los Angeles Times phát hiện ra rằng phụ nữ rời đi vì họ liên tục bị gạt bỏ trong các kỳ thăng chức và các dự án của họ thường hay bị bác bỏ. Nghe có giống một chế độ trọng nhân tài không? Hay là giống kiểu thiên vị đã được thể chế hoá hơn?