Phi hư cấu hết thời, thể loại nào thống thị thế giới sách?

Ảnh minh họa: The New York Post.

Trước đại dịch Covid-19, phi hư cấu là một xu thế lớn toàn ngành xuất bản. Độc giả muốn tìm câu trả lời cho một thế giới bị đảo lộn vì Brexit, sự nổi lên của ông Trump, phong trào #MeToo và các vấn đề biến đổi khí hậu. Những đầu sách như On Tyranny của Timothy Snyder, Invisible Women của Caroline Criado-Perez và White Fragility của Robin D'Angelo tăng vọt về doanh thu.

Xu hướng này đã chấm dứt. Một báo cáo gần đây của đơn vị theo dõi dữ liệu xuất bản NielsenIQ cho thấy doanh số bán sách phi hư cấu giảm mạnh. Số lượng sách phi hư cấu bán ra hè năm nay giảm 8,4% so với cùng kỳ năm trước.

Mặc dù vẫn có một số trường hợp ngoại lệ, chẳng hạn như cuốn Raising Hare của Chloe Dalton và Want của Gillian Anderson, phần lớn sách phi hư cấu đều bị sụt giảm cả số lượng bán ra và doanh thu thu được.

Want là số ít đầu sách ăn khách. Ảnh: I Newspaper.

Chủ nghĩa thoát ly VS chủ nghĩa hiện thực

Giới tác giả phi hư cấu cảm nhận rõ sức ép này. Họ đã nhận hàng loạt thư từ chối từ các nhà xuất bản với lý do đơn giản là “phi hư cấu không bán được”. Một nhà văn đã phải chuyển hướng từ phi hư cấu sang tiểu thuyết theo lời khuyên của người đại diện vì “thị trường khắc nghiệt lắm”.

Có một xu hướng đang nổi lên với cả những người trong ngành xuất bản và công chúng, đó là chủ nghĩa thoát ly. Thế giới quá mệt mỏi nên độc giả muốn tránh xa nó. Họ đã vỡ mộng sau khi đọc ngấu nghiến các tác phẩm phi hư cấu suốt cả thập kỷ qua. Việc hiểu rõ thế giới cũng không thay đổi được gì.

Holly Harley, biên tập viên phụ trách mảng phi hư cấu của nhà xuất bản Head of Zeus, nói: “Tôi nghĩ mọi người đã mệt mỏi. Tin tức thì toàn tin xấu. Mọi người cảm thấy quá tải. Chính nhu cầu thoát ly đó là lý do giải thích doanh số tăng vọt của thể loại romantasy”.

Emily Ash Powell, nhà báo kiêm người phụ trách một câu lạc bộ viết, đồng tình với ý kiến trên. “Mọi thứ trong đời sống riêng lúc này u ám đến mức mọi người muốn trốn đi một chút và mượn cuộc đời của người khác. Thật đáng buồn, nhưng sự quan tâm tới các trào lưu về công bằng xã hội đã phai nhạt”, bà nói.

Trong những tháng sau khi phong trào Black Lives Matter bùng lên, Vương quốc Anh ghi nhận doanh số sách của các tác giả da màu tăng 56% trong năm 2021. Reni Eddo-Lodge trở thành tác giả da màu người Anh đầu tiên đứng đầu bảng xếp hạng phi hư cấu của nước này.

Xu hướng đó đã chững lại nhanh chóng. Một phân tích của tờ The Bookseller cho thấy cơn bùng nổ hậu phong trào Black Lives Matter “đã không mang lại tăng trưởng như dự kiến cho ngành xuất bản”.

Harley chia sẻ thêm: “Tôi từng làm việc tại nhà xuất bản phát hành How to Argue With a Racist, cuốn sách năm 2020 của Adam Rutherford. Doanh số của nó tăng vọt chóng mặt rồi rơi thẳng”.

Sự khó khăn của thế giới phi hư cấu

Theo một số tác giả, vấn đề là thị trường ngày càng ít sách phi hư cấu chất lượng cao hơn. Một tiểu thuyết gia giấu tên cho hay: “Mức độ né rủi ro của ngành đã cao đến mức mọi thứ họ xuất bản đều nhàm chán. Tôi đọc những cuốn sách phi hư cấu cũ và cảm thấy chúng là những câu chuyện văn học đàng hoàng. Nhưng gần như những cuốn mới được xuất bản đều nặng nề về chính trị hoặc chứa đầy thuật ngữ về các chủ đề ngách”.

Chưa kể sách phi hư cấu ngày nay phải cạnh tranh với một lượng thông tin miễn phí khổng lồ và không kém phần hay ho. Có rất nhiều video trực tuyến mổ xẻ chính trị và tâm lý học trong 20 phút. Ví dụ loạt podcast The Rest Is đang rất thành công trong truyền tải trí thức khó hiểu thành những mẩu giải trí dễ tiêu thụ.

Các chương trình podcast The Rest Is đang rất ăn khách. Ảnh: The Guardian.

Vì sao phải bỏ vài chục USD cho một cuốn sách về một vấn đề trong khi vài podcast có thể giải thích nó trong khoảng thời gian di chuyển đến chỗ làm? Rõ ràng tình hình hiện nay đặt các tác giả và nhà xuất bản phi hư cấu vào thế khó.

Harley thừa nhận: “Podcast đang cạnh tranh trực tiếp với phi hư cấu. Các nhà xuất bản phải linh hoạt hơn”.

Vẫn còn cơ hội cho phi hư cấu

Tuy nhiên, xu hướng ưa chuộng các hình thức giải trí âm thanh không phải là án tử cho sách phi hư cấu. Doanh thu sách nói phi hư cấu đã bùng nổ và vượt trội hơn nhiều các định dạng khác. “Một số tác giả phi hư cấu giờ có doanh thu sách nói gấp bốn hoặc năm lần bản in”, Harley nói.

Vào năm Spare của Hoàng tử Harry được xuất bản, không ai nói về sự sụt giảm của sách phi hư cấu. Ảnh: Reuters.

Caroline Sanderson, một biên tập viên phi hư cấu kỳ cựu, bổ sung một góc nhìn tinh tế. “Có một điều trong ngành xuất bản là các định dạng có thể hỗ trợ lẫn nhau”.

Cũng theo Caroline Sanderson, điều mảng sách phi hư cấu hiện nay cần là một tác phẩm siêu ăn khách để bứt phá và dẫn dắt toàn ngành. Trong quá khứ Lược sử vạn vật của Bill Bryson và Sapiens của Yuval Noah Harari đã góp phần định hình thị trường phi hư cấu trong khoảng năm 2000 và 2010.

Biên tập viên này có lý do để tin vào điều đó. Trên thực tế, những thể loại con của phi hư cấu như tiểu sử và tự truyện vẫn có doanh số rất tốt, cũng như các đầu sách về sức khỏe, tâm lý học đại chúng và tư duy, chẳng hạn cuốn ăn khách năm nay của Mel Robbins, The Let Them Theory.

Với Sanderson, sai lầm lớn nhất là cho rằng phi hư cấu là một thể loại đơn nhất. “Thành công của một cuốn sách có thể thay đổi toàn bộ bức tranh. Không ai nói về sự suy giảm của phi hư cấu vào năm Spare của Hoàng tử Harry được xuất bản”.

Phi logic, thông điệp độc hại trong xu hướng chống già hóa Cuốn sách “Unapologetic Aging” tuyên chiến với thông điệp chống già hóa đang quá phổ biến trong xã hội, theo Seattle Times. 05:56 17/12/2025

Tiểu thuyết thoát ly thực tại được lòng độc giả BookRiot đưa ra dự báo về ngành sách, đặc biệt là tiểu thuyết năm 2025. Đó là sự tổng hòa của nhiều xu hướng trái ngược như ấm áp, thoát ly thực tại, phản địa đàng, kinh dị và hài hước. 08:41 12/3/2025

Xu hướng sách phi hư cấu thế kỷ 21 bộc lộ bản chất con người Gần 1/4 thế kỷ đã trôi qua, những cuốn sách độc giả Anh quan tâm cho tới nay nói lên nhiều điều về họ. 15:00 19/1/2025