Ông Trump đổi hướng

Sau 9 tháng cầm quyền, Tổng thống Mỹ Donald Trump tiếp cận các đồng minh lẫn đối thủ bằng chiến lược hỗn hợp khó đoán. Chiến lược ngoại giao này xuất hiện trong mọi mối quan hệ, từ xử lý vấn đề với Canada, Trung Quốc, Venezuela, Trung Đông, đến xung đột Nga - Ukraine.

Rõ ràng, ông Trump có những thắng lợi đáng kể về chính sách đối ngoại trong nhiệm kỳ 2.

Các đồng minh châu Âu đang trên đà chi tiêu nhiều hơn cho quốc phòng so với những gì họ dự tính một năm về trước. Mặc dù nguyên nhân gốc rễ vẫn chưa được giải quyết, Mỹ cũng can thiệp xoa dịu thành công một số xung đột khu vực. Chiến thắng lớn nhất cho đến nay phải kể đến lệnh ngừng bắn ở Dải Gaza, song vẫn đòi hỏi cách xử lý khéo léo lẫn mạnh mẽ của ông Trump để Israel tôn trọng thỏa thuận.

Tuy nhiên, New York Times cho rằng ông Trump chưa bao giờ được mô tả bằng những tính từ như “nhất quán” hay “tế nhị”. Vị chính trị gia ngày càng thay đổi thất thường và mơ hồ, thể hiện rõ nét nhất trong chuyến công du châu Á với cuộc gặp dự kiến với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.

“Tổng thống thường phán đoán điểm yếu của các quốc gia khác bằng trực giác. Phong cách này đôi khi tạo ra đòn bẩy hiệu quả, như ở châu Âu, Dải Gaza hay Iran. Nhưng rõ ràng cái gì cũng có hai mặt”, Richard Fontaine - Giám đốc điều hành Trung tâm An ninh Mỹ - nhận định.

Bất bình và bất chợt

Không lâu sau cuộc gặp hiệu quả với Thủ tướng Mark Carney, ông Trump tuyên bố dừng đàm phán thương mại với Canada vào hôm 24/10. Nguyên nhân là ông không hài lòng với đoạn quảng cáo trích dẫn lời cựu Tổng thống Ronald Reagan về thuế quan. Hôm 25/10, ông thậm chí còn áp thêm 10% thuế quan lên hàng hóa Canada, một động thái có thể khiến người tiêu dùng Mỹ gánh thêm hàng tỷ USD chỉ vì ông không thích đoạn quảng cáo do chính quyền tỉnh Ontario tài trợ.

Đây không phải lần đầu tiên ông Trump bất bình và bất chợt áp thêm thuế quan. Tức giận trước thông tin Trung Quốc công bố hạn chế mới với khoáng sản đất hiếm, vị tổng thống đe dọa sẽ áp thuế 100% với Bắc Kinh. Tuy nhiên, ông đã hạ giọng trong chuyến bay tới Malaysia tối 24/10, khi nói với các phóng viên trên Không lực Một rằng lãnh đạo hai nước sẽ lùi một bước trong tuần này để đạt thỏa thuận thương mại. Tới ngày 26/10, các quan chức Mỹ và Trung Quốc tuyên bố đã đạt thỏa thuận khung.

Trong khi đó, mặc dù chiến dịch tranh cử khẳng định sẽ tránh để Mỹ can thiệp vào nước ngoài, tổng thống đã điều một hạm đội hùng hậu đến vùng Caribe để gây sức ép lên Venezuela. Trước đó, Nhà Trắng ra lệnh tấn công ít nhất 10 tàu với cáo buộc “chở ma túy” nhưng không cung cấp bằng chứng rõ ràng cho Quốc hội và công chúng.

Ông Trump đạt được một số thành tựu ngoại giao đáng chú ý sau 9 tháng nắm quyền, đặc biệt trong vai trò "kiến tạo hòa bình". Ảnh: Reuters.

Còn trong vấn đề Ukraine, nhiều đồng minh châu Âu liên tục tới Washington khi cho rằng ông đang quá thiên vị Nga thay vì đứng về phía Kyiv.

“Nếu lập trường đàm phán của bạn là ‘chúng tôi sẽ làm bất cứ điều gì có hiệu quả’, chắc chắn bạn sẽ bị xoay như chong chóng. Bởi vì không có lập trường nền tảng trong môi trường đàm phán quốc tế khó lường, bạn sẽ bị cuốn vào vòng xoáy của những lập trường thất thường và kỳ lạ”, Celeste Wallander - cựu trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng về An ninh Quốc tế - nói.

New York Times cho rằng hiện tại, điều duy nhất dễ đoán là ông Trump sẽ xử lý vấn đề toàn cầu bằng bản năng, sự bất bình và cái tôi. Những cơn giận hay đảo ngược chính sách bất chợt khả năng cao không phải chiến lược được cân nhắc kỹ lưỡng, mà hoàn toàn phụ thuộc vào hoàn cảnh và tâm trạng của ông chủ Nhà Trắng.

Quan trọng kết quả, thay vì quá trình

Trong bối cảnh đó, giới lãnh đạo thế giới luôn trong tâm thế cảnh giác, với một người từng ví von ông bước vào Phòng Bầu dục thận trọng như thể dưới ghế sofa gắn mìn chưa nổ.

Ông Trump sẽ gặp tân Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và để ngỏ khả năng gặp nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un. Giữa lúc Triều Tiên gia tăng quy mô kho vũ khí hạt nhân, ông chủ Nhà Trắng đang đứng trước nhiều bước ngoặt. Liệu ông có thể tiếp tục phát huy những thành công trong chính sách đối ngoại hiện có, hay bản tính thất thường sẽ dẫn tới hiểu nhầm?

Mâu thuẫn giữa ông Trump và Canada bắt đầu khi ông nổi cơn thịnh nộ trên mạng xã hội về đoạn quảng cáo, nhưng ông cũng cáo buộc “Canada đang tìm cách gây ảnh hưởng bất hợp pháp lên Tòa án Tối cao Mỹ trong một trong những phán quyết quan trọng nhất lịch sử Mỹ”.

Vị tổng thống đang ám chỉ đến vụ án xem xét tính hợp pháp của một số động thái áp thuế của ông. Các quan chức Canada cho biết quảng cáo có mục đích nhắc nhở rằng đảng Cộng hòa đã rời xa niềm tin của ông Reagan và đang phớt lờ những lời cảnh báo.

Ông Trump được đánh giá là khó đoán bởi những tuyên bố và quyết định bất ngờ. Ảnh: Reuters.

Song ông Trump có lẽ đã quên mình cũng từng can dự vào quy trình pháp lý của quốc gia khác.

Chưa đầy hai tuần trước, ông đứng trước Quốc hội Israel và kêu gọi ân xá cho Thủ tướng Benjamin Netanyahu.

Với Brazil, ông Trump áp thuế quan 50% đáp trả việc Brazil xét xử cựu Tổng thống Jair Bolsonaro - một nhân vật cánh hữu có quan hệ gần gũi với ông. Ngoài ra, chính phủ Mỹ cũng trừng phạt một số quan chức Brazil, gồm thẩm phán Alexandre de Moraes, người chủ trì cuộc xét xử dẫn tới việc ông Bolsonaro bị buộc tội âm mưu đảo chính.

Còn Ukraine, ông Trump chuyển từ mềm mỏng với Nga sang xem xét cung cấp tên lửa Tomahawk cho Ukraine.

Hồi tháng 7, ngay trước khi gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Alaska, ông Trump nhất trí với các đồng minh châu Âu rằng bước quan trọng nhất là đạt được lệnh ngừng bắn. Nhưng sau đó, ông đồng tình với Điện Kremlin về thỏa thuận hòa bình toàn diện, khi cho rằng lệnh ngừng bắn có thể bị phá vỡ.

Giới lãnh đạo châu Âu đổ xô tới Washington thuyết phục Mỹ. Khi không thể sắp xếp thêm đàm phán cho hiệp định hòa bình, ông Trump tuyên bố Ukraine có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ, đồng thời tính tới việc cung cấp tên lửa Tomahawk cho Ukraine. Sau một cuộc điện thoại với ông Putin, ông Trump lại lùi bước. Tới khi gặp tổng thống Ukraine ở Washington tuần trước, ông Trump khẳng định lệnh ngừng bắn là lựa chọn duy nhất, đóng băng giao tranh tại các ranh giới hiện tại.

Cuộc gặp với ông Putin ở Budapest trong vài tuần nữa bất ngờ bị hủy bỏ, dẫn tới việc ông Trump áp đặt lệnh trừng phạt đầu tiên với xuất khẩu dầu mỏ của Nga.

“Động lực phía sau quyết định bất nhất này là mong muốn được coi là người chấm dứt xung đột của tổng thống. Ông ấy không quan tâm mọi chuyện ra sao hay có hậu quả gì. Chỉ cần xung đột kết thúc và củng cố tham vọng đạt Nobel Hòa bình là được”, Ivo Daalder - cựu Đại sứ Mỹ tại NATO - cho biết.