Chủ tịch Ủy ban Quân lực Thượng viện Mỹ, ông John McCain cho rằng, việc Mỹ không hành động đã cho phép Trung Quốc “tiếp tục theo đuổi tham vọng lãnh thổ” trong khu vực, gần đây nhất là việc bay thử nghiệm tại đường băng mà Bắc Kinh xây bất hợp pháp trên đá Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam.
Reuters dẫn lời ông McCain cho hay, việc Mỹ không thực hiện các chuyến tuần tra bổ sung vào năm ngoái là "đáng thất vọng nhưng không ngạc nhiên".
Theo chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ, chính quyền Obama "không đề ra được quyết sách an ninh hoặc quá ngại rủi ro khi thực hiện những hành động cần thiết nhằm bảo vệ trật tự tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương theo luật pháp".
 |
| Thượng nghị sĩ Mỹ John McCain. Ảnh: AP |
Các nhà phân tích cho rằng, sự hiện diện quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc trên Biển Đông có thể dẫn tới một khu vực phòng thủ trên không do Bắc Kinh kiểm soát. Điều này càng làm tăng mối căng thẳng giữa các bên và Mỹ tại một trong những điểm nóng của thế giới.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ John Kirby ngày 4/1 khẳng định, việc Trung Quốc tiến hành bay thử nghiệm lần đầu tiên tại đường băng mà nước này xây trái phép trên đá Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam "làm gia tăng căng thẳng và đe dọa sự ổn định trong khu vực".
"Chúng tôi một lần nữa kêu gọi tất cả các bên ngừng bồi lấp và xây dựng các cơ sở mới và quân sự hóa các tiền đồn, thay vào đó là tập trung đạt thỏa thuận về hành động có thể chấp nhận được trong khu vực tranh chấp", ông nói với các phóng viên.
Các quan chức Mỹ cam kết tiếp tục tiến hành thêm các chuyến tuần tra "tự do hàng hải" gần đảo nhân tạo mà Trung Quốc xây trái phép, nhưng vẫn tranh luận về thời gian thực hiện hoạt động tuần tra khác, một quan chức quốc phòng Mỹ giấu tên cho biết. "Câu hỏi đặt ra là liệu chúng ta muốn leo thang tình hình và đẩy nó lên cao?", quan chức này nói.
Nhà Trắng còn mềm mỏng?
Trong bức thư gửi ông McCain ngày 21/12 vừa qua, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter cho hay, Hải quân Mỹ đã thực hiện một chuyến tuần tra hợp pháp vào tháng 10 để trả lời câu hỏi rằng liệu một số đảo trên Biển Đông được hưởng lãnh hải hay không. Ông nói rằng Mỹ sẽ tiếp tục "bay, di chuyển và hoạt động bất cứ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép”.
Theo ông Carter, chuyến tuần tra của Mỹ ngày 27/10 phù hợp với “quyền đi qua vô hại”, vốn chỉ áp dụng cho vùng lãnh hải, trong khi "tự do hàng hải" vượt ngoài các giới hạn này.
Vào thời điểm đó, những tiếng nói chỉ trích cho rằng, Mỹ quyết định để tàu khu trục USS Lassen "đi qua vô hại" quanh các đảo nhân tạo Bắc Kinh xây trái phép ở Biển Đông thay vì tập trận quân sự có thể đã củng cố thêm tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc. Theo luật pháp quốc tế, “đi qua vô hại” chỉ có thể diễn ra ở vùng biển thuộc nước khác.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ cho biết, Mỹ tuần tra không nhằm thách thức bất kỳ tuyên bố chủ quyền nào, nhưng để thách thức nỗ lực của các nước liên quan nhằm hạn chế quyền đi lại và yêu cầu những quốc gia khác thông báo trước khi di chuyển qua.
Theo Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, các quan chức đã không thông báo cho bất kỳ nước nào về hoạt động tuần tra trước khi nó diễn ra. Washington lập luận rằng các đảo nhân tạo do Trung Quốc xây ở Biển Đông không được hưởng giới hạn lãnh thổ theo luật pháp do chúng nằm dưới mực nước biển khi thủy triều lên. Trong khi đó, Trung Quốc nói rằng các đảo do họ tôn tạo được sử dụng chủ yếu cho mục đích dân sự như bảo vệ bờ biển và nghiên cứu việc đánh bắt cá.
Vùng ADIZ sau thử nghiệm đường băng?
Theo các quan chức và chuyên gia nước ngoài, việc Trung Quốc tiến hành bay thử nghiệm lần đầu tiên tại đường băng mà nước này xây trái phép trên đá Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam đang diễn ra đúng dự kiến và Bắc Kinh sẽ tiếp tục bay thử nghiệm phi cơ quân sự.
 |
| Đường băng mà Trung Quốc xây dựng trái phép trên đá Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Ảnh: CSIS |
Ian Storey, một chuyên gia về Biển Đông tại Viện Yusof Ishak của Singapore, cho biết ông dự đoán căng thẳng sẽ nghiêm trọng hơn khi Trung Quốc sử dụng các cơ sở mới để can dự sâu hơn tại Biển Đông.
Thậm chí nếu Trung Quốc chưa chính thức tuyên bố một Vùng Nhận diện phòng không (ADIZ) ở Biển Đông, nhu cầu bảo vệ đường băng mới và các cơ sở khác có thể giúp Bắc Kinh áp dụng hiệu quả ADIZ.
"Khi các cơ sở này hoạt động, việc Trung Quốc phát cảnh báo từ các phi cơ quân sự và dân sự sẽ trở thành thông lệ”, Storey nói. Chuyên gia Storey cũng khẳng định, những sự kiện đó là dấu hiệu báo trước của việc Trung Quốc lập ADIZ trên Biển Đông.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh hôm 4/1 nói, nước này không có kế hoạch gấp lập ADIZ ở Biển Đông. “Về việc liệu Trung Quốc có lập ADIZ hay không, quyết định sẽ dựa trên tình hình và nhu cầu của chúng tôi”, bà Hoa lý lẽ.
Trung Quốc đang xây dựng các đường băng trên đảo nhân tạo suốt hơn một năm qua. Đường băng phi pháp dài 3.000 m trên đá Chữ Thập là một trong 3 sân bay mà Trung Quốc xây dựng trên các hòn đảo nhân tạo được bồi lấp từ 7 đá ngầm và rạn san hô thuộc quần đảo Trường Sa.
Những đường băng trái phép do Bắc Kinh xây đủ dài để chứa các máy bay ném bom tầm xa và máy bay vận tải cùng những chiến đấu cơ tốt nhất của Trung Quốc. Đây là động thái cho thấy Bắc Kinh đang tìm cách hiện diện sâu hơn tại trung tâm hàng hải của Đông Nam Á.
Bắc Kinh cũng đang tiếp tục hoàn tất việc xây dựng các cảng, kho và cơ sở phục vụ nhân sự trên các đảo nhân tạo. Họ cũng sẽ lắp đặt radar cảnh báo sớm và các thiết bị liên lạc quân sự trên đảo Chữ Thập.
Theo Leszek Buszynski, một thành viên thỉnh giảng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng thuộc Đại học Quốc gia Australia, vào lúc này cuộc đổ bộ quân sự của Trung Quốc lên các đảo nhân tạo là “không thể tránh khỏi".
Ông Buszynski cũng nghi ngờ Trung Quốc sớm lập ADIZ ở Biển Đông và đẩy mạnh sức mạnh không quân trong tương lai. "Bước tiếp theo sau khi thử nghiệm đường băng bằng một số chuyến bay, Trung Quốc sẽ điều một số máy bay chiến đấu như Su-27 và Su-33 tới đó và để chúng ở lại lâu dài. Đó là những việc họ có thể làm”, ông nhận định.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 2/1 xác nhận thực hiện việc bay thử nghiệm một máy bay dân sự tại đảo Chữ Thập. Đây là lần đầu tiên Bắc Kinh hoạt động đường băng phi pháp. Việt Nam ngay lập tức khẳng định Trung Quốc đã xây dựng trái phép đường băng trên đảo Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Bộ Ngoại giao Việt Nam đã trao công hàm cho Đại sứ quán Trung Quốc tại Việt Nam để phản đối và yêu cầu nước này không lặp lại hành động tương tự.
Philippines đang cân nhắc biện pháp phản đối chính thức đến Bắc Kinh theo cách Việt Nam đã thực hiện. "Điều đáng lo ngại là Trung Quốc có thể kiểm soát Biển Đông và ảnh hưởng tới tự do hàng hải và hàng không", Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Philippines, Charles Jose, nói.
Trong khi đó, Mỹ bày tỏ lo ngại, chuyến bay thử nghiệm của Trung Quốc làm gia tăng căng thẳng trong khu vực còn Nhật Bản khẳng định, họ “không thể chấp nhận” hành động của Bắc Kinh.
