Một đêm giữa tháng 11, bé Samaira mới một tuổi bỗng ho dữ dội, nôn liên tục. Mẹ bé, chị Khushboo Bharti (31 tuổi), phải đưa con vào cấp cứu giữa đêm. Tại bệnh viện, bé được thở oxy, xông thuốc corticoid và được chẩn đoán viêm phổi do tiếp xúc với không khí ô nhiễm.
Từ hôm đó, mỗi lần con ho, chị đều giật mình. Chị Bharti bắt đầu tính chuyện rời khỏi Delhi.
“Không lẽ ở thành phố này mà con tôi cũng không thở được?”, chị nói.
Trong nhiều tuần qua, không khí ở New Delhi luôn có màu xám đục, mùi khét len vào từng hơi thở. Các bệnh viện nhi chật cứng trẻ ho, khò khè, khó thở. Tình trạng này không chỉ xảy ra ở Ấn Độ. Nhiều thành phố châu Á đang chìm trong sương mù ô nhiễm và câu chuyện về bầu không khí kém an toàn ngày càng trở thành mối lo chung của hàng triệu gia đình.
 |
| Lớp không khí mờ đục do ô nhiễm ở Ấn Độ. Ảnh: Adobe Stock. |
Nhiều quốc gia chìm trong bụi mịn
Dữ liệu từ hệ thống đo chất lượng không khí IQAir cho thấy tình trạng ô nhiễm tại nhiều quốc gia châu Á tiếp tục ở mức đáng báo động.
Tại Ấn Độ, sáng 4/12 (giờ địa phương), nhiều đô thị lớn ghi nhận chất lượng không khí nằm trong ngưỡng “không tốt cho sức khỏe” đến “rất có hại”, với nồng độ bụi mịn PM2.5 ở mức nguy hiểm, đặc biệt gây rủi ro cho trẻ nhỏ và người cao tuổi.
Hàng loạt thành phố chịu ô nhiễm nặng gồm Delhi, Mumbai, Kolkata, Jaipur, Hyderabad, Lucknow, Patna, Pune, Indore, Ahmedabad, Noida, Bhopal, Chandigarh, Gwalior… Delhi đang là thành phố ô nhiễm thứ hai thế giới, Kolkata xếp thứ năm và Mumbai đứng thứ 11.
Tại Trung Quốc, đến chiều 2/12, không khí ở nhiều khu vực phía nam và tây bắc có chỉ số AQI vượt 200, nồng độ PM2.5 rất cao, buộc người dân hạn chế ra ngoài, đóng kín cửa, đeo khẩu trang và sử dụng máy lọc không khí. Các điểm nóng ô nhiễm gồm Trùng Khánh, Thành Đô, Vũ Hán, Nam Xương, Liễu Châu, Túc Châu, Hoàng Sơn, An Khang, Tuân Nghĩa…
 |
| Hà Nội cũng nằm trong nhóm những thành phố ô nhiễm nhất. Ảnh: Việt Hà. |
Trong đó, Trùng Khánh và Thành Đô nằm trong nhóm 15 thành phố ô nhiễm nhất toàn cầu. Ô nhiễm mùa đông tại Trung Quốc chủ yếu xuất phát từ đốt than, hoạt động công nghiệp, đốt rơm rạ và hiện tượng nghịch nhiệt khiến khói bụi bị giữ sát mặt đất.
Tại Pakistan, giới chức địa phương mô tả lớp sương mù trong không khí như một “khung cảnh tận thế”, có thể làm giảm tuổi thọ trung bình từ 3,7 đến 4,6 năm. Trong đó, Lahore thường xuyên đứng đầu danh sách các thành phố ô nhiễm nhất thế giới.
Tại Việt Nam, theo ứng dụng IQAir, lúc 7h45 sáng 5/12, Hà Nội đứng thứ bảy thế giới về mức độ ô nhiễm, với chỉ số AQI đạt 181, thuộc nhóm “không lành mạnh cho sức khỏe”. Hà Nội đang trải qua đợt ô nhiễm không khí thứ ba từ đầu mùa, bắt đầu từ ngày 28/11 và dự kiến kéo dài đến 5/12, theo dự báo từ mô hình AI HanoiAir của nhóm nghiên cứu GEOI, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng ghi nhận chất lượng không khí tại Hà Nội có xu hướng xấu đi thời gian gần đây, nhiều thời điểm chỉ số AQI tăng lên mức nguy hiểm.
Nhiều hệ lụy
Ô nhiễm không khí hiện là nguyên nhân tử vong đứng thứ hai ở trẻ dưới 5 tuổi trên toàn cầu, và Bangladesh là một trong những điểm nóng nghiêm trọng nhất.
Báo cáo của tổ chức nghiên cứu Zero Carbon Analytics (ZCA) cho biết riêng năm 2021, nước này ghi nhận hơn 19.000 trẻ tử vong do ô nhiễm không khí, tương đương gần hai ca tử vong mỗi giờ. Dữ liệu cập nhật năm 2025 cho thấy con số có thể lên tới 256.000 ca tử vong mỗi năm.
Theo ZCA, trẻ em ở các quốc gia kém phát triển có nguy cơ tử vong vì ô nhiễm cao gấp 94 lần so với trẻ ở những nước phát triển. Nguyên nhân chủ yếu đến từ sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, cơ sở hạ tầng gây ô nhiễm và việc chậm triển khai các biện pháp quản lý chất lượng không khí.
 |
| Nhiều trẻ nhập viện vì mắc bệnh hô hấp. Ảnh: The Indian Express. |
Tại Ấn Độ, ô nhiễm không khí đang gây áp lực lớn lên hệ thống y tế. BBC News ghi nhận tại một phòng khám nhi ở Noida, ngoại ô New Delhi, mỗi buổi sáng phụ huynh lại bế con xếp hàng dài chờ khám, trẻ liên tục ho, sổ mũi, tức ngực và khó thở. Các bệnh viện ở Delhi tiếp nhận 200.000 ca bệnh hô hấp trong ba năm. Theo bác sĩ, nhiều ca bệnh bắt đầu từ tháng 10, thời điểm chỉ số chất lượng không khí (AQI) chuyển sang mức “nguy hại”.
Chính quyền New Delhi đã tạm dừng hoạt động thể thao ngoài trời, đồng thời chuyển các lớp học tiểu học sang hình thức trực tuyến nhằm hạn chế trẻ tiếp xúc với không khí ô nhiễm. Tuy nhiên, các biện pháp này chỉ giúp được nhóm trẻ có điều kiện học tập tốt, còn trẻ sống tại khu ổ chuột, nhà tạm bợ, hay ven đường vẫn phải hít thở không khí độc hại mỗi ngày.
Tại Pakistan, tình hình cũng diễn biến phức tạp, theo Daily Times. Trước lớp bụi mịn dày đặc kèm thời tiết lạnh, chính quyền bang Punjab quyết định cho toàn bộ trường học nghỉ đông từ ngày 22/12/2025 đến 9/1/2026. Học sinh sẽ trở lại trường từ ngày 12/1. Sở Giáo dục đồng thời điều chỉnh thời gian học mùa đông, cho học sinh kết thúc buổi học lúc 13h30 và thay đổi ca học thứ hai để giảm thiểu thời gian trẻ phải ở ngoài trời trong điều kiện ô nhiễm.
Các quốc gia tìm cách ứng phó
Theo Trung tâm Trí tuệ Môi trường, từ năm 2013 đến 2017, Trung Quốc đặt nền tảng kiểm soát ô nhiễm bằng một kế hoạch hành động quy mô lớn, tập trung vào các vùng trọng điểm như Bắc Kinh, Thiên Tân, Hà Bắc, đồng bằng sông Dương Tử và châu thổ sông Châu Giang. Chính phủ xây dựng cơ chế phối hợp vùng và mạnh tay đóng cửa những nhà máy nhỏ, lạc hậu, gây ô nhiễm nặng.
Từ 2021 đến 2025, các biện pháp chống ô nhiễm được tích hợp với mục tiêu trung hòa carbon, thể hiện định hướng lâu dài hướng tới phát triển bền vững. Một trụ cột quan trọng trong tiến trình này là chính sách thuế môi trường. Nghiên cứu cho thấy việc chuyển phí thành thuế đã làm lượng khí SO2 giảm mạnh, đặc biệt tại các ngành công nghiệp ô nhiễm.
 |
| Trung Quốc đóng cửa 62.000 nhà máy nhỏ để hạn chế ô nhiễm. Ảnh: Los Angeles Times. |
Đồng thời, Trung Quốc đóng cửa hơn 62.000 nhà máy nhỏ, loại bỏ trên 20 triệu phương tiện cũ và giảm đáng kể lượng than đốt trong sinh hoạt và công nghiệp. Các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt được áp dụng đồng loạt, kèm theo hệ thống thuế môi trường và cơ chế thưởng - phạt minh bạch, tạo áp lực buộc doanh nghiệp phải thay đổi.
Theo India Express, Ấn Độ cũng triển khai nhiều biện pháp chống ô nhiễm, song cách làm chủ yếu mang tính “ứng phó” hơn là “đi trước”. Kế hoạch GRAP được áp dụng tại Delhi sẽ chỉ kích hoạt khi chất lượng không khí vượt ngưỡng, dẫn đến các quyết định đóng cửa nhà máy, hạn chế xe tải hoặc tạm ngừng xây dựng. Nhà nước trợ giá LPG để giảm đốt sinh khối ở nông thôn, nâng tiêu chuẩn nhiên liệu cho phương tiện giao thông và khuyến khích xe điện.
Còn tại Thái Lan, chính phủ đã đặt toàn bộ các thành phố như Bangkok và nhiều tỉnh phía Bắc vào “vùng kiểm soát ô nhiễm”, siết chặt kiểm tra khí thải phương tiện, cấm đốt ngoài trời và cháy rừng, quét rửa đường để hạn chế bụi. Khi mức bụi PM2.5 tăng cao, chính quyền kêu gọi người dân làm việc tại nhà, giảm xe cộ; có nơi phát khẩu trang và tạo các “không gian không bụi” tại trường học, bệnh viện.
Thế nào là chế độ ăn kiêng tốt nhất? Làm thế nào để ngừng lo lắng về cân nặng và tập trung vào việc sống lành mạnh? Để giải quyết mối quan tâm về vấn đề này, mục Sức khỏe của Znews giới thiệu bạn cuốn sách Chỉ dẫn để sống khỏe toàn diện của tác giả Shaun Francis. Sách sẽ giúp người đọc tập trung việc ăn uống lành mạnh, rèn luyện thể chất và giữ tinh thần minh mẫn trong thời buổi bận rộn.
