Trong suốt cuộc đời mình, Đức Phật đã đào tạo nên một lớp kế cận gồm nhiều đệ tử nổi tiếng với những nét đặc trưng được chép lại trong kinh điển.

Trong đó có tôn giả Kiều-trần-như, bậc thầy đầu tiên trong số năm đệ tử thực hành tu khổ hạnh đã chứng đắc giác ngộ; tôn giả Xá-lợi-phất, người tinh thông giáo lý, cùng người bạn đồng tu của mình là tôn giả Mục-kiền-liên, người sở hữu thần thông; tôn giả A-nan, em họ và cũng là thị giả của Đức Phật trong suốt 30 năm, trực tiếp nghe được hầu hết các pháp thoại của Ngài; tôn giả U-bà-li, thông đạt các vấn đề về giới luật của tăng đoàn; và tôn giả Ương-quật-ma-la chuyên tu tập các mật pháp.

Đức Phật đã dùng trí tuệ giác ngộ của mình để cảm hóa những đệ tử đặc biệt. Ảnh: The Island.

Ngoài ra còn có những đệ tử tỷ-kheo ni, trong đó có di mẫu Đại Ái Đạo, người dì đã nuôi dưỡng Đức Phật, nhờ vào sự giúp đỡn của tôn giả A-nan trước lúc được Đức Phật đồng ý cho bà gia nhập cộng đồng khất sĩ. Các thành viên trong gia tộc của Đức Phật cũng phát tâm xuất gia, kể cả con trai của Ngài là La-hầu-la, người sau này đã chứng đắc quả vị A-la-hán (Arahat) giống với phụ thân của Ngài là vua Tịnh Phạn.

Nói chung, bằng chứng trong các kinh điển thời kỳ đầu, đặc biệt Trưởng lão tăng kệ và Trưởng lão ni kệ, dường như cho thấy rằng phần lớn tăng ni xuất gia đều thuộc tầng lớp Bà-la-môn và Sát-đế-lợi, mặc dù rõ ràng mọi người đều có thể gia nhập tăng đoàn và rõ ràng Đức Phật đã đặc biệt bác bỏ mọi giá trị mang thuộc tính giai cấp khi nhấn mạnh rằng sự cao quý chân thật chính là chứng đắc trí huệ và các việc làm mang lại công đức, chứ không phải do tự nhiên sinh ra.

Có nhiều cư sĩ tại gia vô cùng tín mộ Đức Phật. Họ ấn tượng với giáo lý và phẩm hạnh của Ngài, mặc dù không thể hoặc không muốn phát tâm xuất gia. Kinh điển thường mô tả Đức Phật giáo hoá những người như vậy (bao gồm cả phụ thân của Ngài), ví dụ như trong Giáo thọ Ca-thi-la-việt kinh và nhiều người, chẳng hạn như trưởng giả Cấp Cô Độc, đã hào phóng ủng hộ tăng đoàn Phật giáo và cúng dường nhiều tịnh xá và tu viện để chư tăng tu học.

Những cư sĩ tại gia thường được khuyến khích cúng dường vật chất cho chư tăng, nếu họ không thể xuất gia để trở thành thành viên của cộng đồng này.