Tháng 9 năm 1945, Hiệp hội những công nhân điều hành thang máy đã tham gia đình công tại New York. Cuộc đình công của họ đã khiến cho cả thành phố gần như tê liệt. Theo tờ báo Associated Press cho biết: “Hàng nghìn người vật lộn để lên cầu thang, những bậc thang tưởng như dài bất tận. Chuyện này xảy ra tại tòa nhà Empire State, tòa nhà cao nhất thế giới”.

Công nghệ tự động hóa thang máy vốn đã xuất hiện từ năm 1900, nhưng con người vẫn quá phụ thuộc vào những nhân viên điều hành thang máy. Cuộc đình công đã thay đổi hoàn toàn ý kiến dư luận và báo hiệu sự kết thúc công việc của hàng loạt nhân viên điều hành thang máy. Quá trình này diễn ra từ từ, dần dần và rồi tiến tới hàng loạt. Đến hiện nay, chúng ta đã tự mình nhấn nút thang máy.

Kể từ đó, công nghệ mới gây nên tình trạng thất nghiệp của con người đã không còn là điều gì quá xa lạ. Hơn 100 năm trước, tại Nottingham, một nhóm các công nhân dệt may đã phá hỏng những chiếc máy dệt chạy bằng hơi nước mà họ cho rằng đang đe dọa đến công việc kiếm sống của mình. Họ còn tấn công cả những nhà tư bản trong ngành này. Những nhóm công nhân này sau này được gọi là những “Luddite” (Những người chống công nghệ).

Ngày nay người ta vẫn sử dụng từ này như là một thuật ngữ miệt thị đối với những người có mong muốn không tưởng: mong muốn xoay ngược đồng hồ phát triển của công nghệ. Nếu được biện minh, những người Luddite này sẽ nói họ chỉ đang lo sợ tình trạng dư thừa, lo sợ đánh mất danh tính, cũng như lo cho tương lai nghề nghiệp của con cháu. Họ không chống đối công nghệ, họ chỉ đang lên tiếng bảo vệ sự sống của họ mà thôi.

Nhóm Luddite này đã chiến đấu với cái mà sau này chúng ta gọi là Cách mạng Công nghiệp lần thứ nhất. Động cơ hơi nước hoạt động bằng cách bơm nước từ dưới mỏ sâu, cho phép các máy hơi nước hoạt động, khiến tàu và thuyền di chuyển được. Những nhà kinh tế học gọi hơi nước là Công nghệ cho mục đích chung (viết tắt là GPT). Những loại hình Công nghệ cho mục đích chung không chỉ đơn giản là thay đổi một lĩnh vực, mà chúng còn tác động và làm biến đổi toàn thế giới.

Với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, các chuyên gia dự đoán nhiều ngành nghề sẽ bị AI sớm loại bỏ. Ảnh: Awai.

Những loại hình Công nghệ cho mục đích chung gần đây phải kể đến là điện và công nghệ thông tin. Trí tuệ nhân tạo cũng chính là một loại dạng Công nghệ cho mục đích chung, bởi những ứng dụng mà AI mang lại gần như là không có giới hạn. Có thể nói rằng AI chính là động cơ hơi nước của thời đại hiện nay. Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ nhất đã thay thế sức lao động của con người ở nơi làm việc. Còn trong cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4, AI đang dần thay thế bộ não của chúng ta.

Như tôi đã nói từ trước, AI mang lại sức mạnh để giúp chúng ta tạo ra những sự thay đổi. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích mà AI mang lại cũng kèm theo nhiều rủi ro. Thực tế, nếu chúng ta có thể viết một thuật toán miêu tả đúng 100% các quyết định và quy trình của một công việc, thì công việc sẽ đảm bảo được tự động hoàn toàn.

Hai nhà kinh tế học thuộc Học viện Công nghệ Massachussetts (MIT) là Erik Brynjolfsson và Andrew McAfee, trong cuốn sách mang tên Race Against the Machine (tạm dịch: Cuộc đua chống lại máy móc), đã cảnh báo rằng khoảng cách giữa máy móc và con người đang bị thu hẹp dần, các chủ doanh nghiệp đang có xu hướng mua “máy móc mới” thay vì thuê “nhân lực mới^”. Những công việc nhàm chán và lặp đi lặp lại trong văn phòng hay nhà máy như các vị trí trợ lý cá nhân, nhân viên thu ngân sẽ dần bị thay thế và trở thành quá khứ.

Các nhà nghiên cứu đã nỗ lực đưa ra dự đoán số lượng công việc sẽ biến mất trong vòng 15 năm tới. Các nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Oxford, Diễn đàn Kinh tế Thế giới và một vài nhà tư vấn quản lý toàn cầu đã dự đoán con số vào khoảng 14% đến 47%. Hãy suy ngẫm về con số này một chút. Dù số lượng công việc sẽ biến mất chỉ dừng lại ở con số 14%, chúng ta vẫn sẽ chứng kiến một sự thay đổi rất lớn ở cách thức và vai trò của con người trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp.

Một nhóm nghiên cứu khác thậm chí đã đề xuất khả năng các công việc sẽ bị thay thế hoàn toàn. Những công việc có thể kể đến như nhân viên tiếp thị qua điện thoại, nhân viên nhập dữ liệu, thủ thư, nhân viên kế toán, nhân viên khai thuế, nhân viên vận chuyển hàng hoá, là những vị trí có khả năng bị loại bỏ lên đến 99%. Ở một giả thiết khác, khả năng những nhà trị liệu, các quản lý tầm trung và các giám sát viên, nhân viên xã hội và các nhà trị liệu nghề nghiệp sẽ bị máy tính hóa là 0,35% dựa trên công nghệ hiện tại.

Trong các cuộc cách mạng công nghiệp trước đó, những công việc mới chưa từng tồn tại đã được tạo ra, điều đó cũng có thể xảy ra ở lần này. Tôi từng nghe tới những công việc như “nhân viên vệ sinh dữ liệu”, “huấn luyện viên tính cách AI” và “nhà đạo đức học”. Không ai biết trước được liệu tỷ lệ thất nghiệp của con người sẽ tăng hay giảm. Nhưng dù có chuyện gì xảy ra, chúng ta đều phải chiến đấu với những thách thức của sự chuyển đổi, như cách mà những người công nhân đã làm ở thời kì của các cuộc cách mạng trước.

Sự thay đổi đó sẽ khó khăn đối với một số người. Cũng giống như nhóm Luddite của thế kỷ thứ 19, họ làm như vậy là vì họ muốn bảo vệ công việc của mình trước sự phát triển của động cơ hơi nước.

Tuy nhiên, dù công nghệ có phát triển đến mức độ như thế nào thì vẫn cần tới con người vận hành động cơ đó. Còn AI sẽ không hoạt động dưới quyền kiểm soát của chúng ta, chúng sẽ cùng tồn tại bên cạnh chúng ta. Một sự khác biệt lớn khác là tốc độ. Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ nhất diễn ra trong hơn một thế kỷ. Trong khi đó, sự phát triển của AI có thể được thấy trước trong một vài năm, đôi khi chỉ cần vài tháng.