Ngư dân đòi công lý sau vụ Vedan xả thải thế nào?

Năm 2008, hành vi xả thải ra môi trường của Công ty Vedan Việt Nam (đóng tại huyện Long Thành, Đồng Nai) bị Cục Cảnh sát môi trường, Bộ Công an phanh phui. Khi mọi việc được đưa ra ánh sáng cũng là lúc dòng Thị Vải đã trở thành sông chết khiến nguồn cơm của hàng nghìn hộ gia đình bị hủy hoại.

Ngư dân Nguyễn Văn Tịch bơi thuyền đánh cá trên sông Thị Vải. Ảnh: Ngọc An.

Cá, tôm không còn

Ông Nguyễn Văn Tịch, 61 tuổi, ngụ xã Mỹ Xuân (huyện Tân Thành, Bà Rịa - Vũng Tàu) cho biết, trước năm 2000, sông Thị Vải và các nhánh con sông này tôm cá nhiều vô kể. Mỗi ngày, ngư dân đánh lưới nhỏ hoặc câu có thể thu về 20 kg các loại thủy sản. “Một người đi đánh cá nuôi sống được cả gia đình. Nếu không có ghe máy, không có lưới thì bắt ốc thôi cũng có thu nhập”, ông Tịch nói.

Lão ngư kể nước sông có biểu hiện ô nhiễm từ đầu năm 2001 khiến các loại tôm, cá chết dần. Đến năm 2004 thì thủy sản chết ồ ạt. “Có những hôm xác cá nổi trắng mặt sông. Các loại thủy sản sống ở tầng đáy cũng nổi lên, chết dạt vào bờ”, ông Tịch nói.

Cái chết không chỉ hiện hữu trên sông mà còn len lỏi vào các đầm nuôi thủy sản của ngư dân các tỉnh. Ông Nguyễn Văn Long (62 tuổi, ngụ xã Phước Thái, huyện Long Thành, Đồng Nai) cho biết, ông gắn bó nghề sông nước hàng chục năm. Khi có vốn, ông đầu tư vào 20 ha diện tích mặt nước đầm để nuôi tôm, cá. Ông cho biết: “Đến năm 2008, sông Thị Vải bốc mùi hôi thối, nguồn nước về đầm cũng bị ô nhiễm làm thủy sản chết dần”.

Cá, tôm và các loài thủy sinh bị hủy diệt khiến cuộc sống ngư dân rơi vào cảnh điêu đứng. Nhiều gia đình phải bán ghe, ngư cụ lấy tiền trả nợ.

Nhờ công an mới có bằng chứng

Trước thực trạng ô nhiễm, ngư dân đồng loạt phản ánh lên các cấp chính quyền và đề nghị thanh tra công ty Vedan để làm rõ trách nhiệm xả thải. Theo ngư dân, họ kiên trì nhiều năm trời, gõ cửa nhiều nơi để đòi công lý nhưng không thành vì không ai nắm trong tay bằng chứng xả thải. Một ngư dân cho biết, họ đã gửi đơn lên xã, huyện thậm chí lên các sở ngành nhưng không nhận được câu trả lời thỏa đáng. 

Ông Long nói: “Chỉ đến khi Cục cảnh sát môi trường Bộ Công an bắt quả tang Vedan xả thải ra môi trường chúng tôi mới có bằng chứng để tố cáo. Thời điểm đó, dựa vào kết quả điều tra, hàng nghìn hộ dân ở Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu, TP HCM đồng loạt làm đơn khởi kiện”. Ông Long cũng kể không những chủ đầm mà các gia đình hành nghề chài lưới cũng đâm đơn kiện, đòi bồi thường thiệt hại.

Theo ông Lương Minh Trường, nguyên chủ tịch Hội nông dân xã Phước Thái (huyện Long Thành), toàn xã có trên 1.700 hộ dân kiện Vedan. Họ được giới luật sư trong tỉnh hỗ trợ pháp lý miễn phí và yêu cầu bị đơn bồi thường thiệt hại dựa trên khung giá đền bù theo từng ngành mà tỉnh quy định.

Ngư dân Nguyễn Văn Long cho rằng, số tiền Vedan đền bù cho dân chưa bằng mức thiệt hại. Ảnh: Ngọc An.

Những hộ chăn nuôi thống kê mức thiệt hàng hàng năm do Vedan gây ra để buộc công ty này đền bù. Trong khi đó ngư dân đánh bắt hải sản kê khai mất thu nhập hàng tháng để làm căn cứ, buộc bị đơn bồi thường. 

“Các cấp chính quyền đã tổ chức nhiều cuộc họp với Công ty Vedan để thỏa thuận mức đền bù. Tuy nhiên, công ty này nhiều lần đưa giá thấp hơn yêu cầu khiến thỏa thuận không thành và ngư dân đâm đơn khởi kiện”, nguyên Chủ tịch Hội Nông dân xã Phước Thái nói.

Đền bù 220 tỷ đồng

Tháng 7/2010, ngư dân Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu và TP HCM kiện Vedan. Một năm sau, công ty này chấp nhận mức bồi thường 100% thiệt hại cho người dân 3 tỉnh với số tiền trên 220 tỷ đồng. Trong đó ngư dân TP HCM 50 tỷ, Bà Rịa – Vũng Tàu 53 tỷ và Đồng Nai 120 tỷ đồng.

Để giải quyết vấn đề đền bù khách quan, chân thực, chính quyền 3 tỉnh đã thành lập các hội đồng đánh giá, thẩm định tài sản thiệt hại của ngư dân và xét duyệt một cách công bằng. Ông Trường cho biết: "Công việc được sắp xếp logic từ tỉnh đến xã, ấp. Thành viên hội đồng không chỉ lãnh đạo địa phương, cán bộ sở ngành mà còn có ngư dân".

Khi công ty xả thải đền bù, số tiền được chuyển về tỉnh sau đó phân bổ cho hội đồng thẩm định địa phương. Từ đây, những ngư dân thiệt hại có tên trong danh sách kiểm kê trước đó được nhận tiền.

Ông Nguyễn Văn Long cho hay: “Ai thiệt hại nhiều thì nhận nhiều, ít thì nhận ít. Họ chi trả tiền 2 đợt và không ai vướng mắc thủ tục. Đến ngày, chúng tôi mang theo giấy xác nhận thiệt hại mà hội đồng thẩm định cấp trước đó để đối chiếu danh sách và nhận tiền".

Mức đền bù chưa thấm vào đâu so với thiệt hại nhưng ông Long cho rằng cũng đỡ phần nào. Có hộ nhận 200 triệu đồng nhưng cũng có gia đình được đền bù chưa đến 1 triệu đồng.

Từ việc Vedan xả thải, Bộ Tài nguyên & Môi trường quyết định xử phạt vi phạm hành chính về bảo vệ môi trường đối với công ty này tổng số tiền 267,5 triệu đồng, buộc truy nộp phí bảo vệ môi trường hơn 127 tỷ đồng.