|
|
Một người đàn ông Palestine đang sạc điện thoại di động và các thiết bị điện tử của mình tại điểm sạc ở Nuseirat, trung tâm Dải Gaza, ngày 1/11. Ảnh: Reuters. |
Bên vệ đường đầy bụi đất ở Gaza, hàng chục thanh niên tụ tập trước quầy của một cửa hàng tạm bợ. Dưới mái bạt vải, những tủ kính mica trưng bày la liệt các hộp điện thoại thông minh đắt tiền - một khung cảnh vừa lạ lùng, vừa chua chát.
Khung cảnh ảnh ấy tạo nên sự đối lập đến "siêu thực": những người Palestine bị mất nhà cửa vì bom đạn, suy dinh dưỡng, bệnh tật và thất nghiệp trong nền kinh tế sụp đổ, lại đang được chào mời mua iPhone 17 Pro vừa ra mắt.
Theo người dân Gaza, ngay cả điện thoại giá rẻ cũng từng được bán với giá lên tới 5.000 shekel (khoảng 1.500 USD), cao gấp 10 lần so với nhiều quốc gia khác.
Nhờ gọn nhẹ và lợi nhuận cao, điện thoại dễ được đưa qua biên giới hơn nhiều so với những mặt hàng thiết yếu cồng kềnh hoặc bị kiểm soát chặt như sữa công thức, vật tư y tế hay vật liệu xây dựng, theo NBC News.
Nghịch lý tại Gaza
Việc hàng xa xỉ vẫn có nguồn cung, trong khi lương thực và thuốc men tiếp tục thiếu hụt, khiến nhiều người dân và nhân viên cứu trợ phẫn nộ. Các chuyên gia cho rằng cơ chế kiểm soát biên giới của Israel khiến hàng hóa thương mại dễ lưu thông hơn viện trợ nhân đạo.
Dù dòng viện trợ đã tăng trong thời gian ngừng bắn mong manh giữa Israel và Hamas, Liên Hợp Quốc cảnh báo các mặt hàng cấp thiết vẫn bị hạn chế nghiêm trọng.
“Chúng tôi còn không đủ tiền mua thức ăn, thì lấy đâu ra tiền mua điện thoại?”, ông Samir Kamal Awad Abou Dakaa, 52 tuổi, một công nhân xây dựng trước chiến tranh, cha của năm đứa trẻ, chua xót nói.
Gia đình ông hiện sống trong một trại lều ở thành phố Khan Younis, phía nam Gaza. Con cái ông học tiếng Arab bằng một mảnh bảng đen cũ, còn bữa ăn chủ yếu là cơm phát từ bếp ăn từ thiện. Áo khoác thể thao bạc màu, mái tóc thưa và giọng nói trầm lặng phản ánh cuộc sống mà ông gọi là “vượt quá mức khó khăn”.
 |
| Gaza vẫn vật lộn trong đói nghèo vì thiếu lương thực và thuốc men. Ảnh: Reuters. |
Theo bà Mona Jebril, nghiên cứu viên Đại học Cambridge (Anh), người từng sống ở Gaza suốt 22 năm, nghịch lý này không phải điều mới.
“Ngay cả trước chiến tranh và trong thời kỳ bị phong tỏa, Gaza vẫn có điện thoại và xe hơi đắt tiền. Nhưng với các hạn chế biên giới nghiêm ngặt hơn, sự tàn phá trên diện rộng và thảm họa nhân đạo hiện nay, nghịch lý ấy càng lộ rõ”, bà cho biết.
Đây là diễn biến mới nhất trong nỗ lực đưa hàng cứu trợ vào Gaza giữa lệnh ngừng bắn chắp vá. Dù kế hoạch hòa bình của Tổng thống Mỹ Donald Trump tạm thời giữ được hiệu lực, bất chấp các đợt không kích lẻ tẻ của Israel, cuộc khủng hoảng vẫn chưa chấm dứt.
Liên Hợp Quốc cho biết gần như toàn bộ trong số khoảng 2 triệu dân Gaza đã phải sơ tán; 80% công trình bị phá hủy hoặc hư hại; riêng trong tháng 10, có tới 9.000 trẻ em phải nhập viện vì suy dinh dưỡng.
Lệnh ngừng bắn giúp tình hình phần nào cải thiện: khoảng 65.000 pallet viện trợ đã vào Gaza trong tháng đầu tiên, gấp đôi bốn tuần trước đó. Tuy nhiên, các thiết bị thiết yếu như xe nâng hay kho lưu trữ di động vẫn bị “từ chối một cách có hệ thống” bởi phía Israel, theo Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo của LHQ (OCHA).
Nhiều thiết bị y tế, lương thực và đèn năng lượng mặt trời cũng tiếp tục bị chặn do các hạn chế hành chính và tắc nghẽn logistics.
Phân tích của AP cho thấy, dù Israel đồng ý cho phép 600 xe tải viện trợ mỗi ngày, con số thực tế chỉ đạt trung bình 459 xe.
Cơ quan Điều phối Hoạt động Chính phủ Israel tại các Vùng lãnh thổ (COGAT) từ chối bình luận về việc điện thoại được bán ở Gaza, song khẳng định Israel “hoàn toàn cam kết tạo điều kiện cho viện trợ nhân đạo theo đúng thỏa thuận”.
Ông Sam Rose, quyền Giám đốc các vấn đề Gaza của UNRWA, chỉ trích sự “đạo đức giả và tiêu chuẩn kép”: hàng hóa thương mại như điện thoại, xe điện, đồ ăn nhanh lại dễ vào Gaza hơn viện trợ nhân đạo. Theo ông, các quy định về hàng lưỡng dụng đang bóp nghẹt hệ thống cứu trợ do LHQ dẫn dắt.
“Rất nhiều thứ vô bổ đang tràn ngập thị trường Gaza”, ông Rose nói. “Trong khi đó, việc đưa thực phẩm tươi sống vào đây lại khó khăn, tốn kém và đầy rủi ro”.
 |
| Những xe cứu trợ vào Gaza ngày 10/12. Ảnh: Reuters. |
Cửa sổ hiếm hoi kết nối với thế giới bên ngoài
Dẫu vậy, với một số người dân, điện thoại thông minh là vật dụng thiết yếu, phục vụ học tập, liên lạc khẩn cấp và theo dõi tin tức trong một vùng lãnh thổ thiếu điện, thiếu thông tin.
“Gaza chỉ hoạt động với mạng 2G”, bà Jebril cho biết, đồng thời nhấn mạnh Israel - bên kiểm soát hạ tầng viễn thông - không cho phép sử dụng 3G, 4G hay 5G. “Dù vậy, điện thoại di động chưa bao giờ quan trọng như lúc này ở Gaza”.
Theo bà Tania Hary, Giám đốc điều hành tổ chức nhân quyền Gisha (Israel), tồn tại một thị trường nhỏ nhưng béo bở giữa thương lái và nhóm rất ít người Palestine còn giữ được hoặc tích lũy lượng tiền mặt lớn trong chiến tranh.
Đây là lần đầu tiên trong hai năm, điện thoại được phép vào Gaza qua các kênh chính thức. “Điều đó tạo ra sự háo hức và nhu cầu lớn đối với điện thoại và phụ kiện”, bà Hary nói, dù thừa nhận đây chỉ là thiểu số.
Tại cửa hàng Tabia ở Khan Younis - từng bị bom phá hủy và nay hoạt động trong một lều bạt tạm - người mua chen chúc trước quầy. Cửa hàng bán từ các mẫu giá rẻ như Redmi A5, POCO C71 của Xiaomi đến iPhone 17 Pro có giá hơn 1.000 USD tại Mỹ.
Chủ cửa hàng Monzer Abou Hamad cho biết giá từng tăng vọt do chiến tranh và phong tỏa, nhưng đã hạ nhiệt khi nguồn cung cải thiện.
“Nhu cầu cao, một phần vì học sinh trung học, phần khác vì giáo dục ở Gaza giờ gần như hoàn toàn dựa vào hình thức trực tuyến”, ông nói.
 |
| Khách hàng chen chúc tại một cửa hàng điện thoại thông minh ở Gaza. Ảnh: Anadolu. |
Theo nhà kinh tế Israel Eran Yashiv, điện thoại nhỏ gọn và sinh lời cao, nên dễ nhập hơn các mặt hàng thiết yếu. “Một nhóm nhỏ người mua có tiền mặt đã tạo ra thị trường mà thương lái sẵn sàng phục vụ, trong khi đa số hộ gia đình vẫn thiếu thốn nghiêm trọng”.
Hệ quả là một nền kinh tế méo mó, nơi hàng xa xỉ xuất hiện trên kệ, còn nhu yếu phẩm thì tắc nghẽn, phản ánh sự pha trộn hỗn loạn giữa kiểm soát chính trị, động lực thương mại và thất bại nhân đạo tại Gaza.
Giữa bom đạn liên miên, điện thoại trở thành cửa sổ hiếm hoi kết nối Gaza với thế giới.
“Điện thoại di động là thiết bị duy nhất truyền tải sự thật ra bên ngoài”, nhà kinh tế Farid Kabalan ở Khan Younis nói.
Với Mohaned Ahmed Abdel Khafour, 20 tuổi, đó là điều không thể thay thế.
“Tôi dùng điện thoại để đọc, làm việc, cho mọi thứ. Không có nó thì không làm được gì”, anh nói, cho biết thiết bị cũ đã hỏng trong chiến tranh.
Tuy nhiên, một số người vẫn hoài nghi, liên tưởng đến vụ nổ hàng loạt máy nhắn tin ở Lebanon năm 2024 khiến hàng chục người thiệt mạng.
“Sau những gì xảy ra với các máy nhắn tin, cá nhân tôi sẽ không dám lại gần những chiếc điện thoại đó”, bà Hary thừa nhận.
Vấn đề Trung Đông
Mục Thế giới giới thiệu cuốn sách "Châu Phi - Trung Đông: Những vấn đề chính trị và kinh tế nổi bật". Cuốn sách giới thiệu cuộc cải cách thể chế chính trị và kinh tế ở châu Phi và Trung Đông từ sau Chiến tranh Lạnh đến nay. Cuốn sách bao trùm nhiều vấn đề về sắc tộc, khả năng giải quyết mâu thuẫn sắc tộc, tôn giáo, chính sách của các nước lớn, dầu mỏ, khí đốt ở hai khu vực này,...
