Tranh giành quyền kiểm soát viện trợ và tái thiết Gaza

Với khoảng 3/4 công trình đã bị hư hại hoặc phá hủy sau 2 năm hứng chịu các cuộc không kích của Israel, nỗ lực tái thiết Gaza sắp tới được Liên Hợp Quốc ước tính lên tới 70 tỷ USD.

Guardian đánh giá đây có thể là “miếng bánh béo bở” đối với các doanh nghiệp chuyên về xây dựng, phá dỡ, vận tải và hậu cần.

Tuy nhiên, hiện chưa thể ký kết các hợp đồng dài hạn cho hoạt động tái thiết hay viện trợ nhân đạo.

Một Hội đồng Hòa bình, do Tổng thống Mỹ Donald Trump đứng đầu, đã được Liên Hợp Quốc thông qua để quản lý lãnh thổ này nhưng vẫn chưa đi vào hoạt động. Trong khi đó, thẩm quyền của Trung tâm Điều phối Dân sự - Quân sự mới thành lập cũng rất hạn chế.

Song song với các nỗ lực nói trên, Nhà Trắng đã thành lập Lực lượng đặc nhiệm riêng về Gaza, do Jared Kushner, Steve Witkoff và Aryeh Lightstone dẫn dắt.

1,7 tỷ USD cho “nhà thầu tổng”

Vào tháng 11, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thông qua nghị quyết do Mỹ soạn thảo nhằm chấm dứt xung đột ở Gaza và thành lập lực lượng quốc tế tại khu vực.

Trong đó, theo Đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc Mike Waltz, kế hoạch hòa bình 20 điểm của ông Trump sẽ được xem như phụ lục của nghị quyết mới.

Kế hoạch này gồm 3 giai đoạn: Triển khai Lực lượng Ổn định Quốc tế (ISF) để giám sát ngừng bắn và giải trừ vũ khí của Hamas; thiết lập cơ chế quản trị dân sự tạm thời; tái thiết Gaza với sự tài trợ của Mỹ, các nước Arab vùng Vịnh và Liên minh châu Âu (EU).

Tuy nhiên, Israel hiện vẫn kiểm soát một nửa Dải Gaza và tuyên bố sẽ cấm tái thiết phần lãnh thổ do Hamas kiểm soát cho đến khi lực lượng này giải giáp.

Hiện hai cựu quan chức từng thuộc Cơ quan Hiệu quả Chính phủ (DOGE) đã được cử tới Trung Đông khi công tác lập kế hoạch cho Gaza thời hậu chiến được đẩy mạnh.

Một người là Josh Gruenbaum, được bổ nhiệm vào Cơ quan Dịch vụ Tổng hợp Mỹ (GSA), đang giữ vai trò cố vấn cấp cao cho Lực lượng đặc nhiệm Gaza.

Người còn lại là Adam Hoffman (25 tuổi), tốt nghiệp Đại học Princeton, gia nhập DOGE do Elon Musk điều hành vào tháng 3/2024.

Những người từng làm việc trực tiếp với vị cố vấn trẻ trên cho biết Hoffman đã trở thành nhân vật then chốt thúc đẩy các kế hoạch mới nhất.

“Bất cứ điều gì những người đó nói đều sẽ xảy ra”, một người chia sẻ. “Ít nhất thì đó là ấn tượng chung của mọi người”.

Với khoảng 3/4 công trình đã bị hư hại hoặc phá hủy sau 2 năm hứng chịu các cuộc không kích của Israel, nỗ lực tái thiết Gaza sắp tới được Liên Hợp Quốc ước tính lên tới 70 tỷ USD. Ảnh: Reuters.

Hiện Hoffman đang kêu gọi các ý tưởng để xây dựng mô hình hậu cần mới tại Gaza, theo 3 nguồn tin am hiểu quá trình này.

Guardian đã xem xét tài liệu kế hoạch - được các nguồn tin cho biết do Hoffman lưu hành - trong đó trình bày chi tiết về “Kiến trúc hậu cần hệ thống cung ứng Gaza”.

Tài liệu này được đánh dấu là “Nhạy cảm nhưng không mật”, kêu gọi chỉ định một “nhà thầu tổng” chịu trách nhiệm cung cấp 600 chuyến xe tải chở hàng nhân đạo và thương mại vào Gaza mỗi ngày.

Tài liệu đề xuất thu phí 2.000 USD cho mỗi chuyến hàng nhân đạo và 12.000 USD cho mỗi xe thương mại.

Theo tài liệu, với việc hoạt động dưới tư cách là đơn vị cấp phép, nhà thầu có thể “thu được lợi nhuận hợp lý” từ cả khách hàng nhân đạo lẫn thương mại khi đưa hàng hóa vào Gaza.

Nếu một “nhà thầu tổng” vận hành trơn tru, Guardian ước tính đơn vị này có thể thu về 1,7 tỷ USD mỗi năm chỉ riêng từ phí xe tải.

Hoạt động vận tải bằng xe tải sẽ đóng vai trò then chốt trong bất kỳ nỗ lực tái thiết nào tại Gaza. Trước xung đột, khoảng 500 xe tải mỗi ngày đã đi vào khu vực này, cung cấp các mặt hàng thiết yếu cho người dân.

Ứng cử viên

Các doanh nghiệp Mỹ đang tập trung để tranh giành phần lợi ích. Một trong những ứng viên, theo Guardian, là Gothams LLC.

Theo tài liệu và 3 người am hiểu kế hoạch, nhà thầu này được cho là có “lợi thế nội bộ” để giành được hợp đồng béo bở nhất từ trước đến nay của mình.

Cụ thể, Guardian đã xem xét đề xuất của Gothams - được ký bởi giám đốc tài chính của công ty và gửi tới Hội đồng Hòa bình.

Trong văn bản trên, Gothams cho biết, “đáp lại yêu cầu xây dựng đề xuất cho Hội đồng Hòa bình tương lai”, công ty sẵn sàng cung cấp “hệ thống hậu cần nhân đạo tích hợp hoàn chỉnh, nhằm hỗ trợ hoạt động viện trợ quy mô lớn vào Gaza”.

Người dân Palestine đi bộ giữa đống đổ nát và các tòa nhà bị hư hại ở thành phố Gaza vào tháng 11. Ảnh: Reuters.

Trong khi đó, 3 nguồn tin cho biết Gothams được xem là ứng viên dẫn đầu để đảm nhận vai trò hậu cần và đã bắt đầu tìm kiếm mạng lưới nhà cung cấp và thầu phụ.

Người sáng lập công ty, Matt Michelsen, thuộc đảng Cộng hòa có quan hệ chính trị sâu rộng, từng quyên góp cho Thống đốc Greg Abbott và Thống đốc Florida Ron DeSantis.

Michelsen chuyển hướng sang lĩnh vực ứng phó thảm họa, thành lập Gothams vào năm 2019.

Công ty này đã tăng trưởng thần tốc trong những năm gần đây nhờ hàng loạt hợp đồng chính phủ giá trị lớn. Gothams từng nhận hàng trăm triệu USD ngân sách nhà nước để vận hành chương trình phòng chống Covid-19 trong đại dịch.

Nhà thầu này cũng từng giành được hợp đồng trị giá 33 triệu USD để hỗ trợ vận hành trung tâm giam giữ người di cư khét tiếng ở nam Florida, có biệt danh là “Alligator Alcatraz”.

Tuy nhiên, trong cuộc phỏng vấn hôm 12/12, người sáng lập công ty - Matt Michelsen - cho biết ông đã xem xét lại việc tham gia và quyết định rút lui, với lý do lo ngại về an ninh.

“Những câu hỏi của các bạn thực sự khiến tôi phải suy nghĩ”, ông nói với Guardian.

Ông cho biết mình vừa đưa ra quyết định này và thậm chí còn thông báo cho Guardian trước khi nói với nhân viên Gothams.

Ông lo ngại về ảnh hưởng tiêu cực từ dư luận, cũng như rủi ro an ninh nếu tiếp tục tham gia.

“Gothams sẽ không tham gia”, ông cho hay.

Trong cuộc phỏng vấn, Michelsen nói thêm ông bị hạn chế trong việc chia sẻ thông tin về các kế hoạch tại Gaza. Tuy vậy, Michelsen cho biết kế hoạch đã thay đổi mạnh mẽ trong hai tuần qua, với quy mô ngày càng mở rộng.

“Tiền đề ban đầu đã thay đổi”, ông chia sẻ. “Mọi thứ đã thay đổi rất lớn”.

Eddie Vasquez, người phát ngôn của Lực lượng đặc nhiệm Gaza thuộc Nhà Trắng, cũng không trả lời các câu hỏi chi tiết về quy trình viện trợ và tái thiết do Nhà Trắng dẫn dắt.

Trong email, ông cho rằng bài viết của Guardian “cho thấy sự thiếu hiểu biết căn bản về cách nhóm Gaza vận hành cũng như tình hình hiện tại”.

“Chúng tôi mới ở giai đoạn đầu của quá trình lập kế hoạch, và hiện có nhiều ý tưởng, đề xuất đang được thảo luận, nhưng chưa có bất kỳ quyết định cuối cùng nào được đưa ra”, ông nói.

Trong khi đó, một số nguồn tin cho biết nhiều nhà thầu đã bay tới khu vực Trung Đông để gặp gỡ quan chức Mỹ có ảnh hưởng cùng đối tác kinh doanh tiềm năng.

“Ai cũng muốn nhúng tay vào miếng bánh này”, một nhà thầu kỳ cựu am hiểu quá trình chia sẻ.