Mỹ và Trung Quốc đang tranh cãi về việc quản lý dữ liệu sông Mekong - con sông dài nhất ở Đông Nam Á và nuôi sống hàng triệu người ở lưu vực.
Bắt nguồn từ miền Nam Trung Quốc, sông Mekong trải dài hơn 4.000 km, đi qua Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam trước khi đổ ra Biển Đông.
Gần đây, Trung Quốc đã công bố kế hoạch tạo ra một hệ thống chia sẻ dữ liệu quản lý nước trên sông với các nước láng giềng Đông Nam Á vào cuối năm nay. Động thái này đã khiến Mỹ không đồng tình.
 |
| Hệ thống kênh, mương dẫn nước phục vụ sản xuất ở Tiền Giang bị nứt nẻ vì khô hạn vào đầu năm nay. Ảnh: TTXVN. |
Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường ngày 24/8 tiết lộ kế hoạch thiết lập một nền tảng chia sẻ dữ liệu hàng năm để đối phó với lũ lụt và hạn hán.
Thông tin chi tiết của kế hoạch này không được tiết lộ. Song, người ta tin rằng nền tảng này sẽ được tạo ra để giúp các quốc gia chia sẻ thông tin như lượng mưa và mực nước.
Trung Quốc muốn củng cố lợi thế thượng nguồn
Ông Lý cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc mở rộng và nâng cấp hợp tác giữa 6 quốc gia.
“Cùng uống nước từ một dòng sông, chúng ta gần gũi như gia đình sống trong một cộng đồng với một tương lai chung”, ông Lý phát biểu. "Chúng ta cần đưa hoạt động hợp tác với nhau trong lĩnh vực tài nguyên nước lên một tầm cao mới".
Thông thường, Trung Quốc chỉ công bố dữ liệu của thượng lưu sông trong mùa lũ, thời gian từ tháng 6 đến tháng 10 hàng năm.
Bắc Kinh dường như đã thay đổi chính sách này sau đợt hạn hán kỷ lục vào năm 2019. Đợt hạn hán này làm thiệt hại mùa màng ở hạ lưu, khiến giá gạo quốc tế tăng vọt.
Tuy nhiên, báo cáo do một trung tâm nghiên cứu của Mỹ công bố cáo buộc các con đập trên thượng lưu của Trung Quốc khiến mực nước giảm. Trung Quốc chỉ trích báo cáo và nói rằng thời tiết là nguyên nhân dẫn đến hạn hán.
"Bằng cách đề nghị chia sẻ dữ liệu thủy văn, Thủ tướng Lý đang củng cố vị thế và lợi thế là quốc gia thượng nguồn của Trung Quốc”, ông Thitinan Pongsudhirak, Phó giáo sư tại Đại học Chulalongkorn của Thái Lan và chuyên gia về các vấn đề an ninh, nói với Nikkei Asian Review.
Nhiều năm qua, Bắc Kinh đã cung cấp nguồn tài chính khổng lồ để phát triển cơ sở hạ tầng ở các nước trong lưu vực sông Mekong theo Sáng kiến Vành đai và Con đường.
Mỹ sẵn sàng tạo ra khuôn khổ mới
Trong khi đó, Washington đã sẵn sàng tạo ra một khuôn khổ hợp tác mới với các nước dọc sông Mekong - động thái ngăn chặn Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng.
Ngày 11/9, ông Pompeo sẽ đồng chủ trì Hội nghị Bộ trưởng Hợp tác Mekong - Mỹ. Trong cuộc họp, ông Pompeo sẽ khởi động khuôn khổ hợp tác mới với ngoại trưởng các nước Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam, cùng với tổng thư ký ASEAN.
Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, mối quan hệ đối tác mới sẽ mở rộng trên cơ sở hợp tác đã bắt đầu từ năm 2009, trong khuôn khổ Sáng kiến Hạ nguồn sông Mekong.
 |
| Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo sẽ đồng chủ trì Hội nghị Bộ trưởng Hợp tác Mekong - Mỹ trong tuần này. Ảnh: Reuters. |
Nikkei Asian Review cho rằng hành động của Washington là phản ứng trước những nỗ lực nhằm kéo lưu vực sông Mekong vào quỹ đạo ngoại giao của Bắc Kinh.
Động thái của Trung Quốc đã gây ra phản ứng dữ dội từ Ủy hội sông Mekong (MRC) - khuôn khổ hợp tác đa phương được Mỹ và Nhật Bản hỗ trợ.
Một ngày sau bài phát biểu của thủ tướng Trung Quốc, ban thư ký MRC đã ra tuyên bố hoan nghênh đề xuất của ông Lý. Tuy nhiên, MRC cũng kêu gọi khai thác “nền tảng hiện có, đã được thiết lập lâu đời” của tổ chức này.
MRC được 4 quốc gia hạ lưu sông Mekong, trừ Myanmar, thành lập vào năm 1995. Với sự giúp đỡ của Mỹ, MRC đã vận hành hệ thống chia sẻ dữ liệu thủy văn để giúp dự báo lũ lụt và hạn hán.
“Điều còn thiếu là lượng dữ liệu và thông tin tương tự từ thượng lưu sông Mekong”, An Pich Hatda, Trưởng ban thư ký MRC, cho biết.
MRC đã kêu gọi Trung Quốc cung cấp thông tin để cải thiện và nâng cấp nền tảng hiện có của MRC, thay vì tạo ra một nền tảng mới.
Và trong khi Mỹ cạnh tranh ảnh hưởng với Trung Quốc ở Biển Đông, sông Mekong - dòng sông quan trọng với toàn bộ khu vực - đang trở thành một trong nhiều vấn đề mà hai siêu cường trên không thể thống nhất.
