TS Vũ Thành Tự Anh là giám đốc nghiên cứu của chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright. Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm của tác giả, tòa soạn giữ quyền biên tập. Ông Tự Anh viết:
Mấy ngày nay, nhiều người hỏi tôi ủng hộ hay phản đối việc Bob Kerrey – cựu binh Mỹ trong chiến tranh Việt Nam – giữ vai trò Chủ tịch Hội đồng Quản trị của Đại học Fulbright Việt Nam (FUV). Để trả lời câu hỏi này, tôi sẽ kể lại hành trình nhận thức của mình về Bob Kerrey.
Hơn nửa năm trước, khi biết Bob Kerrey được mời làm Chủ tịch HĐQT của FUV, phản ứng đầu tiên của tôi là phản đối. Lý do rất đơn giản và hiển nhiên: Tội ác kinh khủng ông gây ra trong cuộc tàn sát ở Thạnh Phong năm 1969 tương phản và làm vấy bẩn sứ mệnh cao đẹp của Trường Đại học Fulbright Việt Nam.
 |
| TS Vũ Thành Tự Anh. Ảnh: Thanh Nam. |
Nhưng khi hiểu thêm về Bob Kerrey, những điều ông nói và những việc ông làm, đồng thời được nghe kể nhiều câu chuyện đầy éo le và bi kịch từ cựu chiến binh ở cả hai phía, tôi đã nhận ra ở Kerrey một con người khác, thoát xác từ chính đại úy biệt kích SEAL trước đây.
Trong suốt hơn một phần tư thế kỷ trở lại đây, “bộ ba thượng nghị sỹ” John Kerry, John McCain và Bob Kerrey cũng như nhiều cựu chiến binh khác đã nỗ lực không mệt mỏi và trở thành những nhân vật chủ chốt vận động cho việc bình thường hóa quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ, cho việc phát triển giáo dục ở Việt Nam mà Chương trình Học bổng Fulbright và Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright là hai thành quả cụ thể.
Trong thời gian là Thượng nghị sỹ, Bob Kerrey cũng là người bảo trợ cho đạo luật hình thành nên Quỹ Giáo dục Việt Nam (VEF), tạo cơ hội cho khoảng 500 nghiên cứu sinh Việt Nam sang Mỹ du học trong các ngành khoa học, toán học, y học, công nghệ và kỹ thuật.
Cựu thượng nghị sĩ Mỹ Bob Kerrey vừa được lựa chọn làm chủ tịch ĐH Fulbright ở Việt Nam. Ông từng là thượng nghị sĩ của bang Nebraska và là ứng viên chạy đua vào vị trí tổng thống Mỹ năm 1992.
Trong chiến tranh Việt Nam, Kerrey là một đại uý hải quân và từng liên quan một trong những vụ thảm sát ở xã Thạnh Phong của Bến Tre vào năm 1969. Mọi việc chỉ được hé lộ sau loạt bài điều tra của New York Times và chương trình truyền hình “60 Minutes II” nổi tiếng của đài CBS vào năm 2001.
Trong bài phỏng vấn với chương trình “60 Minutes II” của CBS, Kerrey nhận trách nhiệm về toàn bộ vụ việc dù nói rằng không trực tiếp giết người nào.
Trong “bộ ba” này, người Việt Nam chủ yếu chỉ biết đến “hai ông John”. Chẳng mấy ai, kể cả nhiều người được nhận học bổng do Bob Kerrey góp phần tạo ra, biết đến ông cho đến khi ông được Quỹ Tín thác Sáng kiến Đại học Việt Nam (TUIV) mời làm Chủ tịch HĐQT FUV. Người đàn ông này lặng lẽ cống hiến cho sự hàn gắn vết thương chiến tranh trong quá khứ và xây dựng nền tảng cho tương lai ở đất nước ông từng gây đau thương chết chóc.
Động lực nào khiến ông nhận lời mời làm Chủ tịch FUV, nhất là ở cái tuổi ngoài 70 này? Vì danh ư? Chắc chắn là không vì danh vọng ông không thiếu. Vì lợi ư? Lại càng không vì ông không nhận một đồng lương bổng nào từ FUV. Dần dần, tôi hiểu ra rằng với ông, đây là dự án lớn cuối cùng mà ông có thể cống hiến cho Việt Nam, là nỗ lực sám hối tha thiết cuối cùng cho những vết thương ông đã để lại ở Việt Nam.
Đối với Kerrey, việc trở về Việt Nam trong dự án FUV hẳn là một quyết định khó khăn. Lần cuối cùng Kerrey trở lại Việt Nam là cuối thập niên 1990, khi sứ mệnh bình thường hóa quan hệ đã hoàn thành. Khi quyết định trở lại một lần nữa, chắc chắn ông biết rằng mình sẽ lại phải đối diện với quá khứ đầy đau đớn. Một lần nữa, ông phải gánh chịu những lời kết án cho những tội ác của mình gây ra gần nửa thế kỷ trước.
Nhưng với ông, việc chịu đựng những lời kết án hay thậm chí là cái chết có khi còn nhẹ nhàng hơn việc phải đối diện với những ký ức đầy ám ảnh, dày vò tâm khảm ông vĩnh viễn kể từ cái đêm ở Thạnh Phong năm 1969.
Với tâm thế ấy, cũng như trước đây, ông luôn nhẫn nhịn chịu đựng, không một lời thanh minh, không một lời bào chữa, mà chỉ kiên trì theo đuổi tâm nguyện của mình. Bởi vì ông hiểu rằng mặc dù không ai có thể sửa được quá khứ, nhưng với sự lựa chọn của mình, chúng ta có thể thay đổi tương lai.
Có thể có người cho rằng sự trở lại của Kerrey trong Dự án FUV đã khơi lại vết thương quá khứ của nhiều người Việt Nam. Nhưng cũng nên thấy rằng, với quyết định của mình, Kerrey là người đầu tiên phải chịu đựng những đớn đau, dằn vặt tinh thần.
Ông đã không chọn con đường trốn tránh quá khứ, vốn dễ dàng hơn cho ông rất nhiều. Trái lại, ông dũng cảm chấp nhận đối diện với nỗi đau của mình, và vượt qua nó bằng sự nhẫn nhịn, bền bỉ, và hơn hết, bằng những hành động thiết thực hướng tới tương lai.
Sự sám hối của Kerrey là chân thành, khát khao cống hiến của
Kerrey cho giáo dục Việt Nam là chân thực. Quá khứ không thể thay đổi được, nhưng với tấm lòng thành thực và sự cảm thông, chúng ta có thể cùng nhau xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn.
Ông Nguyễn Xuân Thành, giám đốc chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright (FETP), viết trên Facebook với lời dẫn: "Đây là bài cá nhân gửi các cựu học viên và học viên FETP".
Thân gửi các anh chị cựu học viên và học viên FETP,
Trong những ngày qua, hẳn nhiều anh chị đã và đang theo dõi những ý kiến về việc Quỹ TUIV bổ nhiệm ông Bob Kerrey làm Chủ tịch Hội đồng Tín thác của Trường Đại học Fulbright Việt Nam (FUV). Bob Kerrey và Chủ tịch TUIV Thomas Vallely đã có trả lời chính thức.
Cũng như nhiều anh chị, tôi theo dõi và lắng nghe các ý kiến của mọi người trên báo mạng và mạng xã hội. Tôi biết rằng những người có vị trí tại FUV trong phạm vi có thể đang giải quyết sự việc này trên tinh thần trung thực, chịu trách nhiệm giải trình và tôn trọng các ý kiến khác với mình.
Cá nhân tôi ủng hộ Chủ tịch Hội đồng Tín thác FUV Bob Kerrey. Tôi gặp ông Kerrey lần đầu tiên vào tháng 6/2007 khi làm phiên dịch cho cuộc gặp giữa Bob Kerrey và Chủ tịch Nước Việt Nam Nguyễn Minh Triết tại TP New York.
Với vai trò là Hiệu trưởng Đại học New School, Bob Kerrey và các học giả Hoa Kỳ tổ chức một chương trình đối thoại về chính sách giáo dục đại học cùng với phái đoàn của Chủ tịch Nước Nguyễn Minh Triết. Ngay sau đó, Giám đốc Chương trình Việt Nam tại Harvard, Thomas Vallely - người bạn thân của Bob - có nói với tôi về lỗi lầm lớn của Bob Kerrey ở Việt Nam. Tôi cũng chỉ biết vậy và nghĩ mình không ở vào vị trí có thể phán xét.
Trong thời gian chuẩn bị thành lập FUV, tôi tiếp xúc và làm việc nhiều hơn với Bob Kerrey. Trong tất cả các cuộc họp mà tôi được tham dự, Bob đều thể hiện sự băn khoăn về việc đảm nhiệm vị trí Chủ tịch Hội đồng Tín thác. Nhưng với đề nghị của thành viên hội đồng quản trị Quỹ TUIV – tổ chức sáng lập FUV nên ông đã can đảm nhận lời.
Kerrey làm vì thấy lợi ích mà FUV đem lại cho xã hội lớn hơn là tổn thương cá nhân – điều mà ông sẽ phải chịu khi biết chắc quá khứ của mình sẽ bị đưa ra soi xét một lần nữa. Sự can đảm này là lý do lớn nhất mà tôi ủng hộ ông ở vai trò lãnh đạo FUV.
Tôi là giảng viên đồng thời chịu trách nhiệm quản lý FETP. Khi hệ thống quản trị và cơ sở hạ tầng của FUV được thiết lập, FETP sẽ trở thành Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright trực thuộc FUV. Chặng đường tiếp theo của FETP thân yêu của chúng ta sẽ gắn liền với FUV.
Đúng như thông tin trả lời chính thức của FUV, Bob sẽ đảm nhận vai trò cố vấn và huy động nguồn lực cho Trường Đại học. Những kết quả khách quan về nguồn lực huy động, số lượng sinh viên đào tạo, chất lượng đào tạo và nghiên cứu theo những tiêu chí được lượng hóa ở ĐH New School và Dự án Minerva mà Bob Kerrey lãnh đạo đối với tôi quan trọng hơn là những ý kiến phản đối hay lá phiếu không tín nhiệm.
Năng lực cố vấn từ bề dày kinh nghiệm quản lý đại học và năng lực huy động nguồn lực thành công là lý do thứ hai mà tôi ủng hộ Bob Kerrey.
