 |
Vào giữa tháng 3, Mark Zuckerberg công bố kế hoạch tham vọng: sử dụng nguồn lực của Facebook để thuyết phục 50 triệu người tiêm vaccine. Trên trang cá nhân, Zuckerberg cho biết đã hợp tác với nhiều tổ chức y tế, khẳng định công ty "đưa hơn 2 tỷ người tiếp cận thông tin chính thống về Covid-19".
Tuy nhiên, các nhân viên Facebook cho rằng chính sự lớn mạnh của Facebook ảnh hưởng đến kế hoạch. Trong hơn một tháng, đội ngũ nghiên cứu của Facebook cảnh báo những bình luận "chống vaccine" xuất hiện dày đặc dưới bài viết quảng bá tiêm chủng, từ thuyết âm mưu đến lan truyền thông tin sai sự thật.
Trong tài liệu nội bộ của Facebook mà WSJ tiếp cận, làn sóng bình luận chống vaccine trên các fanpage khiến nhiều tổ chức toàn cầu lo lắng, bao gồm Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (Unicef).
Khoảng cách giữa tham vọng và thực tế
Nhiều tuần trước khi Zuckerberg công bố mục tiêu, một tài liệu khác cho thấy khoảng 41% bình luận bằng tiếng Anh về vaccine trên nền tảng có nguy cơ khiến người khác không muốn tiêm chủng.
Người dùng được cho đã thấy bình luận bên dưới các bài đăng về vaccine 775 triệu lần/ngày. Do đó, các nhà nghiên cứu lo lằng tỷ lệ bình luận tiêu cực lớn có thể ảnh hưởng đến nhận thực về sự an toàn của vaccine. Ngay cả những nguồn tin chính thống về vaccine cũng trở thành "hố chứa bình luận chống vaccine", tác giả tài liệu cho biết.
 |
| Kiểm duyệt bài đăng sai sự thật, chống vaccine là vấn đề lớn của Facebook. Ảnh: ABC 33/40. |
Facebook khẳng định quan điểm ủng hộ tiêm vaccine. Tuy nhiên, những gì diễn ra cho thấy khoảng cách lớn giữa tham vọng và thực tế. Việc tràn ngập thông tin sai sự thật, gây hiểu lầm về vaccine từng khiến Tổng thống Joe Biden công khai chỉ trích Facebook đang "giết người".
Kế hoạch thuyết phục người dân tiêm vaccine chỉ là một phần trong tài liệu nội bộ mà WSJ tiếp cận, cho thấy bức tranh toàn cảnh nhận thức của Facebook về sức ảnh hưởng đến cộng đồng thông qua những dịch vụ thành công của họ.
Trong tài liệu, các nhà nghiên cứu đã chia sẻ về những quy định của Facebook có thể ưu tiên người nổi tiếng, tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên, thuật toán dẫn đến xung đột, cách băng đảng ma túy, buôn người sử dụng dịch vụ một cách công khai. Tài liệu cho thấy nỗ lực giải quyết hời hợt, kém hiệu quả của Facebook.
Sau khi loạt bài báo liên quan đến nội dung tài liệu được xuất bản, một số nhà lập pháp đã lên tiếng bày tỏ phẫn nộ. Theo WSJ, 2 thượng nghị sĩ tuyên bố điều tra nghiên cứu của Facebook về cách Instagram ảnh hưởng tiêu cực đến người dùng trẻ tuổi. Các lãnh đạo như Zuckerberg hay Sheryl Sandberg có thể chịu nhiều câu hỏi hóc búa nếu sự việc đi xa hơn.
Vấn đề lớn của Facebook
Lộn xộn liên quan đến vaccine Covid-19 cho thấy vấn đề của Facebook: khó kiểm soát nội dung khổng lồ mà người dùng đăng tải mỗi ngày. Trả lời về tài liệu rò rỉ, phát ngôn viên Facebook Aaron Simpson cho biết chúng "không thể hiện chính xác vấn đề, bỏ qua những nỗ lực giúp các bình luận dưới bài viết về Covid-19 và vaccine trở nên an toàn, đáng tin cậy hơn".
CEO Zuckerberg tin rằng vai trò kết nối mọi người giúp Facebook trở thành công cụ giải quyết những vấn đề của thế giới. Tuy nhiên, nhiều cựu lãnh đạo Facebook khẳng định vẻ lạc quan khiến Zuckerberg và đội ngũ công ty thiếu sự chuẩn bị, khiến mọi thứ chệch hướng.
Brian Boland, cựu Phó chủ tịch Facebook thừa nhận Zuckerberg giúp Facebook tiếp cận nhanh chóng những sáng kiến y tế khi đại dịch bùng phát, tuy nhiên mục tiêu kết nối mọi người của công ty đã gây khó khăn cho các lãnh đạo. Trước chủ đề vaccine Covid-19, Facebook đã bị chỉ trích trong việc loại bỏ những nội dung sai sự thật, lan truyền thuyết âm mưu liên quan đến QAnon, bầu cử tổng thống hay cách chữa ung thư.
 |
| Tổng thống Mỹ Joe Biden từng công khai đổ lỗi Facebook khi bỏ sót những bình luận chống vaccine. Ảnh: AP. |
Các nhà hoạt động chính trị bên lề đã sử dụng tính năng nhóm (Groups) trên Facebook để kích động bạo lực. Nền tảng này từng đẩy mạnh quảng bá Groups, nhưng phải giảm bớt sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2020. Khi bệnh sởi bùng phát tại Mỹ năm 2019, Facebook đã gặp khó khi không thể kiểm soát lượng lớn bình luận sai lệch về vaccine phòng sởi.
Từ lâu, nhân viên Facebook đã xem bình luận là vấn đề lớn chưa thể giải quyết. Nghiên cứu trong năm 2018 và 2019 cho thấy bình luận là "nguồn thông tin sai lệch quan trọng, ngay cả trên các bài viết dường như vô hại".
Trong nhiều vấn đề trước đây, Zuckerberg thường đưa ra quan điểm trung lập và không muốn thành "người phán xử". Tuy nhiên với vaccine Covid-19, CEO Facebook thể hiện rõ quan điểm ủng hộ, mong muốn Facebook trở thành môi trường trong sạch về vaccine.
Từ khi đại dịch bùng phát năm 2020, Facebook đã liên hệ nhiều tổ chức để tăng cường vai trò cung cấp thông tin về dịch bệnh và vaccine. Đến tháng 5/2020, video có tên đề "Plandemic" xuất hiện, chia sẻ thuyết âm mưu về che giấu thông tin virus. Đoạn clip đã lan truyền rộng rãi, thậm chí chạy quảng cáo trước khi bị Facebook gỡ bỏ.
3 tháng sau, số liệu của tổ chức phi lợi nhuận Avaaz cho thấy 10 cá nhân, nhóm sản xuất nội dung sai lệch về sức khỏe thu hút lượt xem trên Facebook gấp 4 lần so với 10 nguồn tin chính thống phổ biến. Trong khi Zuckerberg không ủng hộ những người chống vaccine, Facebook cam kết chỉ xóa những nội dung mà quan chức y tế cho là mối đe dọa.
 |
| Một cuộc biểu tình chống vaccine vào tháng 1 tại Los Angeles. Ảnh: Getty Images. |
Tình trạng thông tin sai lệch trên Facebook tiếp tục xuất hiện khi chương trình tiêm chủng vaccine được triển khai. Một phân tích cho thấy lượng nhỏ người dùng đứng sau nhiều bài đăng, nhóm chống vaccine trên Facebook. Trong gần 150.000 tài khoản bị khóa do đăng thông tin sai sự thật về vaccine, 5% tài khoản đăng một nửa bài viết, khoảng 1.400 tài khoản mời một nửa thành viên tham gia các nhóm chống vaccine, tài liệu cho biết.
"Đây là vấn đề lớn của Facebook khi số ít cá nhân có thể tạo ra lượng lớn nội dung, gây ảnh hưởng sâu rộng", các nhà nghiên cứu của Facebook cho biết. Một người đã thu thập ngẫu nhiên những bình luận bằng tiếng Anh bên dưới bài viết về Covid-19 và vaccine trong 2 tuần, khoảng 2/3 bình luận có nội dung chống vaccine.
Hàng loạt nỗ lực của Facebook
Theo WSJ, 2 nghị sĩ đảng Dân chủ đã gửi thư phàn nàn đến Zuckerberg khi những người chống vaccine tạo nhóm, tổ chức biểu tình khiến một trung tâm tiêm chủng tại Los Angeles (Mỹ) phải đóng cửa. "Những thuyết âm mưu được thảo luận hàng ngày trên Facebook đang tạo ra môi trường nguy hiểm cho các thành viên của chúng tôi, trong tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng này", một nghị sĩ cho biết.
Vào tháng 2, Facebook đưa ra chính sách quyết liệt hơn trong việc kiểm duyệt nội dung chống vaccine, loại bỏ hẳn những bài viết sai lệch thay vì chỉ dán nhãn. Tuy nhiên, hạn chế về kỹ thuật khiến nỗ lực này không hiệu quả.
Chúng tôi đã tạo ra cỗ máy và không thể kiểm soát nó
Các lãnh đạo Facebook
Một nhân viên Facebook tiết lộ nền tảng này đã bỏ sót bài đăng có 53.000 lượt chia sẻ, 3 triệu lượt xem với nội dung "vaccine là cuộc thử nghiệm và bạn đang tham gia nó". Nhân viên này gọi sai sót của Facebook là tồi tệ khi hệ thống nhận diện nhầm bài đăng được viết bằng tiếng Romania nên không gỡ xuống.
Ngay cả khi hệ thống hoạt động ổn định, chúng chỉ có thể xóa bài viết chứ không thể xóa bình luận, tài liệu cho biết.
Điều đó khiến các nhân viên Facebook phải tự ứng biến. Vào cuối tháng 2, 2 nhà nghiên cứu dữ liệu của Facebook đã đưa ra cách thủ công để quét những bình luận "do dự về vaccine". Theo Simpson, những nghiên cứu này chỉ sơ bộ và "làm quá về lượng bài viết gây hiểu lầm".
Unicef là một trong những tổ chức toàn cầu bày tỏ lo ngại về bài đăng chống vaccine trên Facebook. Bên dưới một bài đăng về Covid-19 của Unicef xuất hiện bình luận với 795 tương tác có nội dung chống vaccine. Một nhân viên Unicef cũng bày tỏ lo ngại khi bài đăng ủng hộ vaccine trên nền tảng lại chứa nhiều bình luận cảm tính chống vaccine.
 |
| Facebook muốn thuyết phục mọi người có nhận thức đúng đắn về Covid-19 và vaccine. Ảnh: Slate. |
"Ai mà biết những chiến dịch của chúng tôi sẽ thành công hơn bao nhiêu nếu không bị phá hoại bởi những bình luận chống vaccine?", nhân viên này bức xúc. Unicef đang quảng bá những bài viết ủng hộ vaccine bằng cách chạy quảng cáo trên Facebook, những số liệu cho thấy chiến dịch vẫn thành công một phần nhằm cải thiện nhận thức về vaccine.
"Cỗ máy không thể kiểm soát"
Vào cuối tháng 3, Facebook tiếp tục hạn chế bình luận chống vaccine bằng cách giảm lượng bình luận mà mỗi tài khoản có thể đăng bên dưới bài viết của các nguồn tin sức khỏe chính thống xuống 13 bình luận/giờ thay vì 300 bình luận. Đến tháng 5, nền tảng này tinh chỉnh thuật toán để hạ vị trí bài đăng bị cho là "giật gân", cảnh báo hoặc gián tiếp ngăn cản vaccine.
Theo Simpson, Facebook cũng đưa ra các nội dung mẫu mà người dùng có thể thêm vào bình luận dưới bài đăng về Covid-19. Các nhà nghiên cứu cũng xem xét phát triển công cụ phát hiện "thực thể chuyên gây rối thông tin vaccine".
Dù vậy, chính phủ Mỹ vẫn thất vọng về những hành động của Facebook nhằm ngăn chặn thông tin sai lệnh về vaccine. Guy Rosen, Phó chủ tịch Facebook cho biết nền tảng này không chịu trách nhiệm về tâm lý do dự khi tiêm vaccine tại Mỹ. Ông khẳng định Facebook giúp thuyết phục mọi người tiêm vaccine, trích dẫn khảo sát về sự chấp nhận vaccine của người dùng Facebook tại Mỹ tăng 10-15 điểm % vào tháng 1.
Các tài liệu nội bộ cũng cho thấy nền tảng này cố gắng tìm kiếm và phát hiện những thông tin sai lệch về vaccine trong suốt nhiều tháng.
Trong cuộc hộp của ban lãnh đạo Facebook đầu tháng 9, một số quan chức đặt vấn đề liệu Facebook đã quá to lớn, quá nhiều dữ liệu để kiểm soát.
"Chúng tôi đã tạo ra cỗ máy và không thể kiểm soát nó", một số lãnh đạo Facebook thừa nhận.
