Khoa học lý giải câu nói con thứ thường thông minh, giỏi hơn con cả

Nhiều cha mẹ cho rằng con thứ hai sẽ thông minh hơn con cả. Ảnh: Pexels.

Nhiều gia đình có hai con thường chia sẻ những nhận xét giống nhau như con thứ hai dường như lanh lợi, dạn dĩ và nhạy bén hơn con cả. Và trong mắt cha mẹ, em út thường bền bỉ trước thử thách, linh hoạt trong cách ứng xử, giỏi quan sát cảm xúc người khác, trong khi anh chị lớn lại dễ nổi nóng, vụng về hơn.

Từ những so sánh quen thuộc này, nhiều phụ huynh đi đến một kết luận rằng con thứ hai có vẻ thông minh hơn con cả. Tuy nhiên, giới nghiên cứu cho rằng cảm nhận này không phản ánh đầy đủ bản chất của vấn đề.

Ưu điểm của con cả

Thực tế, nhiều nghiên cứu tâm lý học cho thấy con trưởng thường có lợi thế nhất định về biểu hiện trí tuệ. Cụ thể, trong một nghiên cứu quy mô lớn với hơn 240.000 cặp anh chị em được công bố trên National Library of Medicine, nhà tâm lý học Petter Kristensen và Tor Bjerkedel phát hiện IQ trung bình của con trưởng cao hơn con thứ hai khoảng 3 điểm và cao hơn con thứ ba khoảng 4 điểm.

Kết quả này được xem là bằng chứng khoa học củng cố cho giả thuyết “pha loãng trí tuệ” do nhà nghiên cứu Robert Zajonc đặt ra vào thế kỷ trước.

Theo giả thuyết này, khi gia đình có thêm con, sự quan tâm, nguồn lực và kích thích nhận thức từ cha mẹ sẽ bị phân tán. Đứa trẻ đầu tiên thường nhận được nhiều đầu tư hơn trong giai đoạn đầu đời, trong khi các em sinh sau có thể không có điều kiện tương đương.

Bên cạnh đó, việc đảm nhận vai trò anh cả, chị cả cũng giúp con trưởng được rèn luyện nhiều hơn về mặt ngôn ngữ, giải quyết vấn đề và tương tác xã hội - những yếu tố góp phần cải thiện kết quả trong các bài kiểm tra trí tuệ.

Tuy vậy, các nhà nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng biểu hiện trí tuệ không đồng nghĩa với tiềm năng trí tuệ bẩm sinh. Nhìn chung, thứ tự sinh không quyết định ai thông minh hơn ai, cũng không đặt trẻ sinh sau vào thế bất lợi.

Thậm chí, nghiên cứu của ông Petter Kristensen còn cho thấy khi vị trí gia đình thay đổi, chẳng hạn con trưởng qua đời và con thứ trở thành anh/chị cả, điểm IQ của trẻ này có thể tăng nhẹ. Điều này phản ánh tác động của vai trò và kỳ vọng xã hội lên sự phát triển nhận thức của trẻ.

Con thứ hai nhận được nhiều lợi thế nhất định vì cha mẹ đã có kinh nghiệm, anh chị cả cũng có thể trở thành người thầy để dạy dỗ em mình. Ảnh: Pexels.

Lợi thế của con thứ hai

Nếu con trưởng có lợi thế về nguồn lực, con thứ hai lại sở hữu những lợi thế môi trường đặc thù, ví dụ như lợi thế về cơ hội học hỏi thông qua quan sát từ anh chị cả.

Ngay từ khi sinh ra, con thứ hai đã lớn lên trong môi trường có anh chị đi trước. Những lần đầu tiên đầy bỡ ngỡ của con cả, từ học đi xe đạp, ứng xử với cha mẹ đến cách vượt qua thất bại, đều trở thành bài học trực quan cho con thứ hai.

Nhờ góp nhặt kinh nghiệm từ anh chị, trẻ sinh sau thường tự tin hơn, tránh được nhiều sai sót và xử lý tình huống hiệu quả hơn.

Lợi thế tiếp theo là sự linh hoạt trong cách nuôi dạy của cha mẹ. Con cả thường là “chuột bạch” đầu tiên, khiến cha mẹ không tránh khỏi lo lắng, thận trọng quá mức. Đến con thứ hai, khi đã tích lũy kinh nghiệm, phụ huynh bình tĩnh và linh hoạt hơn trong cách giáo dục con. Sự thay đổi này vô hình trung tạo ra một môi trường ổn định, an toàn và khuyến khích tính tự chủ, giúp trẻ sinh sau phát triển khả năng điều tiết cảm xúc và tư duy độc lập tốt hơn.

Bên cạnh đó, vai trò người thầy của con cả cũng mang lại lợi ích cho con thứ hai. Trong quá trình được anh chị chỉ dẫn những kỹ năng trong đời sống thường ngày, trẻ sinh sau có xu hướng sớm tiếp cận nhiều cách giải quyết vấn đề và biết đối mặt với thách thức. Nhờ vậy, không ít trường hợp con thứ hai thể hiện sự sáng tạo và linh hoạt vượt trội, thậm chí “vượt mặt” anh chị ở một số lĩnh vực.

Nhìn chung, các chuyên gia cho rằng cảm giác con thứ hai thông minh hơn thực chất phản ánh sự khác biệt trong cách thể hiện năng lực, chứ không phải sự chênh lệch tuyệt đối về trí tuệ. Thông minh không chỉ đo bằng IQ hay thành tích học tập, mà còn nằm ở khả năng thích nghi, giao tiếp, giải quyết vấn đề và hợp tác với người khác.

Mỗi đứa trẻ, dù là con cả hay con thứ hai, đều có con đường phát triển và thế mạnh riêng. Do đó, thành công không phụ thuộc duy nhất vào chỉ số trí tuệ, mà ở việc mỗi cá nhân biết phát huy lợi thế của mình, vượt qua thách thức và khẳng định giá trị bản thân.