Tuyển Anh có thể đã lái trận đấu theo một kịch bản khác, nếu họ dám thay đổi cách chơi. Nhưng cuộc sống không có chữ nếu. Và bóng đá luôn khắc nghiệt bởi thành tích thường quyết định tất cả.
 |
HLV Gareth Southgate trả giá vì các quyết định của mình. Trong khi đó, Italy vô địch khi HLV Roberto Mancini dám tạo ra những thay đổi táo bạo trong cách chơi.
Cách tiếp cận của tuyển Anh
Là hai đội bóng lối chơi hoàn thiện nhất giải đấu, Italy và Anh đã chơi một trận đấu cân bằng ở nhiều khía cạnh. "Tam sư" nắm lợi thế lớn đầu trận nhờ cú đấm chớp nhoáng từ Luke Shaw.
Bàn thắng ấy là hệ quả từ các quyết định điều chỉnh chiến thuật, cũng như chất lượng nhân sự của tuyển Anh.
Bước vào trận chung kết, Southgate thêm một lần chuyển sang đá sơ đồ 3 trung vệ. Sau 6 trận đấu của "Tam sư" kể từ đầu giải, việc HLV 50 tuổi chuyển sơ đồ thi đấu trước trận quan trọng không thể khiến ai sốc.
Tuy nhiên, việc HLV này từ bỏ lối chơi với hàng thủ 4 người vẫn là điều lý thú. Hai trận trước gặp Ukraine và Đan Mạch, sơ đồ 4-2-3-1 (hoặc 4-3-3 tùy biến) của Anh đều giúp họ chiến thắng.
 |
| Sơ đồ 3-4-3 (có chuyển tùy biến sang 3-5-2 hoặc 5-3-2 tùy thời điểm) của tuyển Anh. Đồ họa: Minh Phúc. |
Thực tế, khi Shaw ghi bàn thắng nhanh nhất lịch sử các trận chung kết Euro, người ta phải dành lời khen cho Southgate. Cựu tiền vệ tuyển Anh tiếp tục khai thác tốt nhược điểm của đối thủ để chiếm ưu thế.
Tuyển Anh ở giải này không cố định với một sơ đồ hay cách chơi nào, mà tùy cơ ứng biến để thích nghi với từng đối thủ. Đó là một phong cách rất Jose Mourinho.
Ở giây 117, Anh ghi bàn từ pha phối hợp của hai hậu vệ cánh. Kieran Trippier, người trở lại đội hình xuất phát sau hai trận ngồi ngoài chuyền cho Shaw ghi bàn.
Ý đồ của HLV Southgate khi sử dụng sơ đồ 3-4-3 (hoặc 3-4-2-1, 5-3-2 tùy chỉnh) là tăng số cầu thủ phòng ngự để hỗ trợ hai tiền vệ Kalvin Phillips và Declan Rice. Ai cũng thấy bộ đôi Phillips - Rice vất vả thế nào trước khả năng pressing hay các pha tấn công vỗ mặt của Đan Mạch.
Một lý do khác cho Southgate đó là việc ông muốn tuyển Anh tiếp tục tấn công mạnh hơn ở biên phải. Shaw là hậu vệ đóng vai trò lớn trong lối chơi của "Tam sư" và có nhiều thời điểm ở giải này, người ta có cảm tưởng Anh chỉ nguy hiểm ở biên trái.
Nhưng ở trận gặp Đan Mạch, những pha khoét biên hiệu quả nhất của tuyển Anh đến từ cánh phải, nơi Bukayo Saka và Harry Kane thường xuyên di chuyển. Việc Italy phải dùng Emerson Palmieri thay cho Leonardo Spinazzola khiến vị trí hậu vệ trái trở thành mắc xích yếu mà Anh có thể khai thác.
Một nhược điểm khác của Italy bị Anh khai thác là khả năng tranh chấp tay đôi không tốt của bộ đôi Marco Verratti - Jorginho. Bên cạnh đó, cặp trung vệ Bonucci và Chiellini có tuổi đời tổng cộng 70 và khá chậm chạp. Họ không thể giúp Italy tạo ra hệ thống pressing (gây áp lực) đồng bộ ở các tuyến.
Italy không thể pressing tốt như Đan Mạch, nên họ phải trả giá sau một tình huống gây áp lực thiếu đồng bộ ở giữa sân.
Trong bàn thắng mở tỷ số của Anh, Shaw là người bắt nguồn pha bóng ở cánh trái. Nhưng trung phong Harry Kane cũng đóng vai trò quan trọng khi lùi về giữa sân để kéo bóng đến vòng 16,5 m của Italy, mở ra cơ hội cho Trippier.
Cần nhớ rằng ở trận bán kết giữa Italy và Tây Ban Nha, Alvaro Morata đã có tình huống di chuyển tương tự Kane.
 |
| Anh mở tỷ số từ sớm nhờ giăng bẫy Italy thành công. Ảnh: Reuters. |
Bàn thắng sớm giúp Anh giữ cự ly đội hình thấp. Khi Anh mất bóng, bộ đôi wing-back Shaw và Trippier lùi về giúp Anh chuyển sang hàng thủ 5 người với sơ đồ 5-3-2. Có lúc một trong Kane, Sterling hoặc Mount luân phiên lùi về giúp tuyển Anh có tới 7 hay 8 cầu thủ sẵn sàng phòng ngự.
Cự ly đội hình tốt giúp Anh bẻ gãy các đợt lên bóng của Italy. Mất Spinazzola, Italy mất đi một cầu thủ có khả năng kết nối và luân chuyển bóng. Bộ đôi Jorginho - Verratti bất lực khi bị phong tỏa. Immobile hay Insigne đơn độc và thường rơi vào cảnh 1 đấu 2 hay 1 đấu 3.
Chiesa là cầu thủ chơi năng nổ nhất với tốc độ và khả năng di chuyển rộng. Một phương án tấn công khác của Italy cũng bị khắc chế đó là các tình huống phất dài lên của hàng thủ.
Chiều cao vượt trội của cầu thủ Anh so với Italy giúp họ chiến thắng hầu hết trong các pha không chiến. Trong hiệp 1, trung vệ John Stones có tới 3 lần tranh chấp trên không thành công. Tiền vệ Rice có 8 lần song đấu thành công ở trung tâm.
 |
| Biểu đồ mô tả vị trí trung bình và các đường chuyền của Italy trong hiệp 1. Có thể thấy trung phong Immobile (số 17) phải lùi sâu và mất hút ở tuyến giữa. Khả năng tấn công của Italy dựa hoàn toàn vào Insigne (số 10) và Chiesa (14). Tuy nhiên, hai cầu thủ này không nhận hỗ trợ nhiều trên hàng công. |
May cho đội bóng áo thiên thanh là khi họ lép vế về mặt thế trận và để lộ nhiều khoảng trống, tuyển Anh đã không sẵn sàng lao lên tìm cơ hội để kết liễu đối thủ.
Khi Italy dùng 'tiền đạo ảo'
HLV Mancini nhìn thấy sự bế tắc của các học trò. Anh làm chủ thế trận nhờ tập trung quân số đông ở hàng thủ và trung tuyến. Muốn lấy lại thế trận, Italy cần làm chủ khu trung tuyến và luân chuyển bóng tốt hơn.
Đầu hiệp 2, Nicolo Barella rời sân nhường chỗ cho Bryan Cristante, một tiền vệ có xu hướng chơi trực diện hơn. Domenico Berardi vào thay cho Immobile, trung phong không giỏi trong việc chuyền bóng hay tạo ra sự kết nối.
Lúc này, Italy chơi với sơ đồ không tiền đạo. Lorenzo Insigne được kéo vào giữa và đá như một tiền đạo ảo. Chiesa được đẩy sang cánh trái để tận dụng sự đột biến.
 |
| Biểu đồ mô tả vị trí trung bình và các đường chuyền của Italy khi thay đủ 6 cầu thủ. Sự có mặt của số 16 (Cristante) và số 11 (Berardi) giúp Italy kiểm soát thế trận. |
Đây chính là sự dũng cảm, hay nói cách khác là cách thay đổi có phần liều lĩnh của HLV Mancini. Italy hiếm khi đá với sơ đồ không tiền đạo ở giải này.
Cho tới khi Belotti, một trung phong giỏi làm tường và chơi đầu, vào thay Insigne ở phút 90, đội bóng áo thiên thanh đã có hơn nửa giờ đồng hồ đá không tiền đạo.
Italy không giỏi trong cách chơi này như người Tây Ban Nha. Tuy nhiên, HLV Mancini hiểu rằng trong bối cảnh người Anh lùi đội hình và bịt kín các khoảng trống, Italy cần gia tăng áp lực thông qua việc kiểm soát trung tuyến.
Cả Cristante và Berardi đều có khả năng cầm bóng tốt và giúp Italy tăng cường quân số ở tuyến giữa. Italy bắt đầu cầm bóng nhiều hơn, chơi trực diện để tạo ra nhiều phương án tấn công đột biến hơn.
Bàn thắng đến từ tình huống cố định của Italy cũng là hệ quả sau một loạt các pha nhồi bóng từ cánh trái của Chiesa. Ngôi sao của Juventus bắt đầu trận đấu ở vị trí tiền đạo cánh phải, nhưng phải liên tục di chuyển và đảo cánh khi bị bắt bài.
 |
| Anh lùi đội hình cực thấp trong tình huống dẫn đến quả phạt góc giúp Italy gỡ hòa. 3 cầu thủ tấn công của Anh lùi sâu. |
Việc để thủng lưới khiến tuyển Anh không còn nắm sự chủ động trong lối chơi. HLV Southgate một lần nữa đưa ra điều chỉnh về sơ đồ, khi chuyển từ 5-3-2 sang 4-2-3-1, với sự có mặt của Saka (thay Trippier) hay Henderson (thay Rice) ở hàng tiền vệ.
Nhưng về tổng thể, "Tam sư" vẫn giữ cách tiếp cận đề cao sự an toàn. Họ tiếp tục phụ thuộc vào khả năng tạo đột biến của các cá nhân như Sterling, Saka hay sau đó là Grealish.
Và khi mà đối thủ của họ là những hậu vệ giàu kinh nghiệm, tuyển Anh không thể tạo ra sự khác biệt.
Sau 120 phút thi đấu, Anh chỉ sở hữu 34% thời lượng kiểm soát bóng. Họ có 2 cú sút trúng đích (so với 6 của đối thủ). Italy cũng có tổng cộng 19 lần dứt điểm (so với 6 của Anh).
 |
| Biểu đồ số cú sút trúng đích (chưa tính bàn thắng) của hai đội trong trận. Anh có 2 cú sút trúng đích, Italy có 6. |
Sự chủ động trong việc kiểm soát bóng giúp Italy chiếm ưu thế sau bàn gỡ. Hàng thủ Italy không còn gặp nhiều áp lực như đầu trận. Tuyển Anh cũng không có những điều chỉnh để tăng cường khả năng tấn công. "Tam sư" sẵn sàng cho kịch bản đá luân lưu.
Những quyết định nhân sự sau đó của HLV Southgate đã bị đặt dấu hỏi, nhất là khi tuyển Anh thua trên chấm luân lưu. Tuy nhiên, việc cả hai đội phải phân định thắng thua trên chấm 11 m luôn chứa đựng nhiều may mắn.
Anh đã nhất quán với cách chơi thực dụng của mình kể từ đầu giải. Và thật khó để đòi hỏi họ phải chơi khác đi trong trận đấu quan trọng nhất. Với Italy, họ xứng đáng vô địch vì đã thể hiện một bộ mặt khác so với trước đây.
