Chạp về, gió hiu hắt qua từng ngõ hẻm, mái phố. Sài Gòn âm trầm của một năm đầy biến động. Má lật tờ lịch, khẽ thở dài thườn thượt, nhanh dữ bây, Tết tới nơi. Hình như càng già lại càng sợ Tết. Anh Ba nói vậy rồi lững thững ra hiên nhà. Chị Hai ngồi chưng hửng, người già họ sống bằng kí ức.

Càng già thì cái kí ức càng mờ dần theo heo may tuổi đời. Càng già thì cũng như ngọn đèn leo lét trước gió. Sợ lắm một ngày nào đó hổng thức dậy sau giấc ngủ dài. Sợ lắm một ngày ngồi đó, nhìn thấy hết, mà hổng biết ai, hổng nhớ gì. Hẫng nhẹ vô ưu.

Nhưng giữa những âu lo cạn cùng đó, chắc má sợ nhất là hổng được mặc áo dài mỗi mùa xuân sang. Với má, cái áo dài đi theo suốt cả cuộc đời. Có lần má nói với chị Hai, cái áo dài nó như áo đời của má. Mà hổng phải riêng mình má, chắc mấy bà già xưa cũ sinh thời cỡ má, cũng chừng y chang vậy thôi hà.

Má dân chánh gốc Sài Gòn. Má sinh thời Pháp, sống thời Mỹ. Má học Gia Long, má dạy Trưng Vương. Má gần tám mươi, cũng đằng đẵng thời gian má gắn phận mình với chiếc áo dài. Ngày thường lên lớp cũng áo dài, tiệc tùng cưới hỏi cũng áo dài, giỗ chạp Tết nhất lại càng áo dài.

Cho đến tận bây giờ, má vẫn luôn giữ cái nếp lệ thường đó. Cứ cúng Giao thừa xong là má xỏ chiếc áo dài, bắt đầu thong dong đi lễ những chùa gần. Má hay chọn áo dài màu sáng, tỷ như đỏ vàng xanh hồng. Má nói mặc vậy cho hên, cho cả năm đều xán lạn.

Mà đâu riêng gì má, mấy đứa con gái dù ruột hay dâu, đều phải bận áo dài. Nhớ một mùa Tết năm nào, anh Ba dẫn vợ về ra mắt lần đầu tiên, má dòm tới dòm lui, rồi gật gù, tướng này mặc áo dài hết sẩy nghen bây. Chị dâu được thể khoe liền, tủ đồ ở nhà chục cái áo dài.

Má cười tươi rói, trời thần, đàn bà con gái nước mình, trời sinh cái vóc dáng là để mặc áo dài. Mà hình như áo dài vốn dĩ là dành riêng cho người Việt mình hen bây. Kể bây nghe nè…

Cứ vậy mà cái kí ức phong kín cả năm trời, mỗi mùa Tết má lại đem ra hong, riết mấy đứa con thuộc nằm lòng. Hồi mười lẵm năm sà, xưa xa chừng đám con còn chưa tượng hình. Hồi má học Gia Long, nữ sinh áo tím nức tiếng thời trước. Chiều mát trời tan trường, đám con trai Collège Chasseloup - Laubat, Pétrus Ký, hay từ bên Võ Trường Toản cũng thập thò chọc ghẹo. Rồi theo, có bận dí tận về nhà, ngoại bây lấy cây rượt chạy có cờ.

Rồi thì xuống đường cùng nhau, những đêm hát vang dậy cả Sài Gòn, nắm tay nhau đi qua cuộc chinh biến. Vậy đó mà thương nhau. Hẹn nhau ngày khỏi lửa can qua, về chung một nhà. Hồi đó ba cũng gặp má trong buổi“Hát cho đồng bào tôi nghe”, cái nắm tay kết đoàn sục sôi tinh thần “Dậy mà đi”, gắn phận đời hai người hơn năm chục năm trọn nghĩa tình.

Áo dài xuống phố ngày Tết. Ảnh: Chí Hùng.

Ba thoát ly, ngỏ lời với má. Bận đó má chỉ lắc đầu, dúi tay ba cái khăn. Hỏa châu còn cháy sáng cả ngày lẫn đêm, đâu ai dám nói trước điều gì. Hẹn chi để nặng lòng với nhau. Thì ngày về, còn gặp rồi hẵng tính. Mà thời cuộc thì nghiệt ngã lắm. Nhiều thằng con trai mới mười tám à bây, đi là đi luôn, nằm lại mãi mãi nơi chiến trường. Nhiều thằng có biết thương ai lần nào đâu. Có khi trở về chỉ là tờ giấy báo tử, hay may mắn thì cũng chẳng vẹn nguyên hình hài.

Bữa má đưa ba đi, chuyến xe lam chiều chạy tuốt miệt Củ Chi, má chỉ tiễn tới ngã tư Bảy Hiền, rồi lặng lẽ vẫy tay. Đó là cái Tết đầu tiên má thắt thẻo ruột gan. Chờ đợi một người nó nặng nề lòng dạ, huống chi là chờ trong cuộc chiến. Nó thấp thỏm theo từng tiếng bom rơi đạn nổ. Nhiều đêm ngoại ô ì đùng sách rực trái châu. Má nghe từng tiếng nổ mà thót tim thể như ai giần giã.

Đi qua thêm ba cái Tết, thì nước nhà tàn cuộc chinh chiến. Má nhớ như in, cái năm Tết ba từ rừng về, chiều ba mươi Tết, lấy đâu cái xe đạp cũ kĩ đòn ngang chạy qua nhà má.

Má khóc, ba cũng khóc. Một vài miếng đạn còn ghim trong da thịt, trời lạnh thì nhức, nhưng trái tim thì nguyên vẹn. Sáng mùng một năm đó, ông bà nội qua nhà với xấp áo dài đỏ, trà rượu, cùng gói bánh kẹo, à thêm dăm ba cục xà bông thơm Bến Thành. Vậy là má theo ba. Hơn nửa đời người, vẫn cứ hay nghe ba má gọi nhau hai chữ mình ơi ngọt hơn gió Tết.

Chị dâu ngồi nghe xong quay qua nói anh Ba, hay ra Giêng mình cưới đi anh. Má cười rổn rảng. Tết năm đó, chị dâu mặc chiếc áo dài thêu cành hoa mai, má mặc cái dài gấm màu đỏ mận, xum xuê đi chùa. Gặp hàng xóm, mà cười hớn hở, con dâu tui nè.

Má nói thời này rồi, mấy đứa trẻ ít chịu bận áo dài. Tết nhất ra đường toàn đầm váy hở lưng, khoét ngực. Không nữa thì toàn quần jeans xé rách te tua. Trời thần, dòm hổng có đặng, dẫu gì cũng đầu năm mà bây. Mặc vậy làm mất cái duyên thâm trầm của con gái hết trơn.

Hồi xưa đó hen, thời của má, Tết nhất áo dài rợp trời. Trước Tết là bắt đầu sắm vải, kiếm nhà may. Hồi đó là áo dài bắt đầu được cách tân, có nhà may Dung ở Dakao, đưa ra kiểu may áo dài với cách ráp tay raglan (giác lăng). Cách ráp tay này khiến những nếp nhăn thường xuất hiện hai bên nách không còn nữa. Rồi họ cho nút cài được bố trí chạy từ dưới cổ xéo xuống nách, kế đó chạy dọc một bên hông.

Với cách ráp tay raglan làn vải được bo sít sao theo thân hình người mặc từ dưới nách đến lườn eo, khiến chiếc áo dài ôm khít từng đường cong của thân hình mình. Mặc cái áo dài, lượn lờ phố xuân, thấy mình kiều diễm lắm bây. Mấy thằng con trai cứ ngẩn ngơ nhìn theo miết. Mà hồi đó, mới bắt đầu biết mặc su-chiêng nghen bây, đâu chừng những năm 60.

Mấy đứa con gái chít thêm ben dọc theo eo, rồi lấy sợi dây gai xiết eo lại cho thon thả, khoe cái lưng ong ra. Hồi đó điệu đà nhưng kín đáo, mà cũng hấp dẫn lắm nghen. Ba bây lần đầu thấy má bận vây, ổng đứng ngẩn tò te, xin phép ông bà ngoại chở má đi coi hát ở rạp Lệ Thanh khu Hào Huê, mà luống cuống dắt nhầm chiếc xe mobylette của ông ngoại. Cả nhà cười rần trời.

Hồi nghe má kể, chị Hai cứ thắc mắc cái kiểu áo dài má nói hoài. Chị lùng sục quá chừng nhà may xưa cũ để tìm lại cách may tôn dáng đáy thắt lưng ong. Tìm khắp vòng Sài Gòn chừng cả tháng trời mới lần ra tiệm may của cụ Đào nằm ngay Cống Quỳnh. Tiệm may giữ đúng nếp xưa của người phụ nữ trọn vẹn phần đời tám mươi năm gắn bó với áo dài Việt Nam. Chị mừng như bắt được vàng, về khoe với má.

Năm đó, má lôi cả con dâu, con rể may lại cái kiểu áo dài xưa. Mấy thằng con trai cũng nhao nhao đòi mặc áo dài bữa sáng mùng một để chụp hình gia đình. Tấm ảnh duy nhất đầy đủ con cháu, dâu rể mặc áo dài được má rửa lớn, treo ngay phòng khách.

Năm đó má cũng ngoài bảy mươi, bên mâm cơm Tết, ba buông một câu khiến má ấm lòng. Đâu còn bao nhiêu năm nữa đâu để mà má bây mặc áo dài đón Tết. Vậy nên, thành lệ trong gia đình, mùng một con cháu mặc hết áo dài chúc Tết, chơi xuân. Năm đó cũng là lần đầu tiên, ba má cùng đám con, mặc áo dài dạo đường hoa Nguyễn Huệ. Má cười tấm tắc, thấy chưa Tết đâu có cần phải tiền đầy vàng nén, hay mâm cao cỗ nhiều. Cứ thấy áo dài đỏ vàng xanh hồng lồng lộng tà đôi bay phấp phới là thấy Tết.