Hàng chục triệu USD “bốc hơi” chóng vánh nói trên là tâm điểm một cuộc điều tra của chính phủ Angola nhắm vào Isabel dos Santos, người phụ nữ giàu nhất châu Phi và là con gái cựu tổng thống nước này.
Bà mới bị lật tẩy là đã đánh cắp hàng trăm triệu USD từ ngân sách của Angola, theo hồ sơ mang tên “Luanda Leaks” do Hiệp hội Nhà báo Điều tra Quốc tế (ICIJ) công bố. (Luanda là thủ đô Angola).
ICIJ chính là nhóm đã hợp tác với các báo, bao gồm tờ Suddeutsche Zeitung ở Munich, Đức, để tiết lộ “Hồ sơ Panama” chấn động năm 2016 về các thiên đường thuế, theo AFP.
 |
| Bà Isabel dos Santos mới bị lật tẩy là đã đánh cắp hàng trăm triệu USD từ ngân sách của Angola. Ảnh: AP. |
Tiền biến mất khi bà dos Santos rời công ty
Cuộc điều tra nhắm vào thời gian bà Isabel dos Santos, 46 tuổi, làm quản lý công ty dầu khí quốc gia, Sonangol, năm 2016 và 2017, và các giao dịch ngay trước khi bà bị sa thải, theo Guardian.
Các công tố viên Angola vào tuần trước phong tỏa tài sản của bà dos Santos, 46 tuổi, và chồng. Forbes ước tính tài sản bà dos Santos lên tới 2,2 tỷ USD. Bà gọi đó là động thái chính trị vô căn cứ.
Angola là nước sản xuất dầu lớn thứ hai châu Phi, có trữ lượng dầu mỏ lớn. Năm 2016, doanh thu của Sonangol đạt tới 18 tỷ USD.
Nhưng đến năm 2015, Sonangol trải qua khủng hoảng vì giá dầu hạ và làm ăn kém hiệu quả, đe dọa cả nền kinh tế Angola, mà Sonangol chiếm 1/3 GDP và 90% xuất khẩu.
Tổng thống Angola lúc đó, José Eduardo dos Santos, cha của bà Isabel, mời công ty do chính con gái làm chủ tịch nhận trọng trách điều phối các hãng tư vấn, nhằm cải tổ Sonangol.
Theo Guardian, bà không có kinh nghiệm gì về dầu khí. Nhưng bà biện minh rằng mình được chọn vì kinh nghiệm kinh doanh, và “họ cần một người từ khối tư nhân, có thể nhìn doanh nghiệp nhà nước từ con mắt của khối tư nhân”.
Chưa hết, 6 tháng sau, bà dos Santos còn được bổ nhiệm làm chủ tịch Sonangol, có sứ mệnh vực dậy công ty. Bà cũng thanh minh cho điều này, và nói “họ gặp khó khăn trong việc tìm một đội ngũ có thể triển khai (các cải tổ), và tôi được mời ở lại và lãnh đạo Sonangol”.
“Chúng tôi làm việc từ 9h sáng đến 22h tối”, bà nói thêm. “Tôi còn mang bầu 9 tháng. Con trai tôi sinh ngày 31/7, thì 27/7 tôi còn chủ trì họp hội đồng quản trị”.
Những tuần ngay trước khi bà dos Santos bị tổng thống mới João Lourenço bãi nhiệm chính là lúc những khoản tiền triệu USD “không cánh mà bay” khỏi ngân khố công ty dầu khí quốc gia Angola.
Ngày 8/11/2017, văn bản do chính bà dos Santos ký cho biết bà sẽ được thay thế bởi một phụ nữ có tên Maria Rodrigues. Trước đó, ngày 7/11, công ty cho biết giám đốc chi nhánh ở London đã bị sa thải.
Chỉ trong vòng 48 giờ, bà Rodrigues ký hợp đồng dịch vụ tư vấn, thay mặt cho chi nhánh London, với công ty Matter Business Solutions, đại diện là phụ nữ khác tên Paula Oliveira. Đây chính là căn cứ mà nhiều giao dịch chuyển nhiều triệu USD ra nước ngoài được thực hiện chỉ 6 ngày sau.
 |
| Con gái cựu tổng thống Angola từng lãnh đạo công ty dầu khí quốc gia, trước khi bị tổng thống mới bãi nhiệm năm 2017. Ảnh: AFP. |
Ký hợp đồng tư vấn với những mối quen biết
Giải thích với ICIJ, nhóm phóng viên điều tra, bà Rodrigues nói chỉ nhớ đã ký một tài liệu, nhưng không nhớ tài liệu nào, trước khi các luật sư của công ty nói bà không có thẩm quyền ký thay cho công ty ở Anh.
Nhưng các luật sư của bà dos Santos lại cho biết việc bà Rodrigues không có thẩm quyền ký là không đúng.
Paula Oliveira, người ký hợp đồng với bà Rodrigues, là cổ đông trong một công ty tư vấn. Nhưng bà lại cũng là bạn của Isabel dos Santos. Hai người xuất hiện trong cùng các bài đăng Instagram, tươi cười cùng các bạn chung, và cùng kinh doanh nhà hàng cũng như dịch vụ tổng đài chăm sóc khách hàng ở Luanda, thủ đô của Angola.
Công ty Matter Business Solutions, bên ký hợp đồng tư vấn mờ ám với Sonangol, còn có cổ đông nữa là Mário da Silva, theo các tài liệu từ Dubai mà ICIJ tiếp cận được.
Ông Mário da Silva lại là người quản lý các công ty tư nhân trước đây của tỷ phú Isabel dos Santos.
Bà dos Santos phủ nhận mọi sai phạm, và bác bỏ ý kiến nói các khoản giao dịch là nhằm bòn rút cạn tiền trong ngân hàng của Sonangol ngay trước khi bà rời cương vị.
Bà nói chính phủ Angola đang chọn lọc, thậm chí ngụy tạo, các tài liệu để công kích bà với động cơ chính trị. “Xét xử một người vì thân thế của người đó là không thể chấp nhận”, bà nói với đài BBC. “Một người phải được đánh giá bằng đóng góp, bằng năng lực”.
Các luật sư của bà cho biết “một số khoản giao dịch được thực hiện từ tháng 6-11/2017... để thanh toán các hóa đơn còn nợ”, và chỉ nói thêm những giao dịch đó là dành cho những dịch vụ được thực hiện theo hợp đồng.
Các hãng tư vấn đã tìm cách đứng xa bà dos Santos. PwC và McKinsey cho biết đã ngưng cung cấp dịch vụ cho bà, trong khi Boston Consulting Group (BCG) từ chối bình luận.
ICIJ cáo buộc các công ty tài chính, tư vấn đã “làm ngơ các dấu hiệu khả nghi” để tiếp tay cho những kẻ quyền lực mà không hề đặt dấu hỏi, theo AFP.
“Dựa vào bộ hồ sơ hơn 715.000 file, điều tra của chúng tôi cho thấy một hệ thống kiểm soát quốc tế đầy lỗ hổng, đã cho phép các công ty dịch vụ tiếp tay cho những kẻ quyền lực mà không đặt câu hỏi”, ICIJ viết.
120 phóng viên từ 20 nước đã có thể lần ra cách mà “một đội quân các công ty tài chính, luật sư, kế toán, quan chức chính phủ, và tư vấn quản lý phương Tây đã giúp (dos Santos) che giấu tài sản khỏi giới chức thuế”.
