Những lời khai chấn động từ các nhân chứng, bao gồm một cựu giám đốc cấp cao Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ và đại sứ Mỹ tại EU, đang đặt Tổng thống Trump vào thế nguy hiểm.
Vài tiếng sau khi bắt đầu phiên điều trần công khai cuối cùng trong cuộc điều tra luận tội tổng thống Donald Trump hôm 21/11, nghị sĩ Jackie Speier, thành viên đảng Dân chủ từ bang California, đã yêu cầu nhân chứng xác minh một câu chuyện mà bà đã nghe về người này, nhưng đó lại là câu chuyện về năm nhân chứng 11 tuổi.
Bà Speier hỏi bà Fiona Hill có phải khi còn là là một học sinh ở hạt Durham, phía đông bắc nước Anh, một cậu học sinh đã đốt bím tóc của bà trong một lần kiểm tra - liệu có thật là bà Hill đã dập tắt ngọn lửa bằng tay của mình, và hoàn thành bài kiểm tra.
Đó là sự thật, bà Hill nói. Tuy nhiên, bà khẳng định đây là câu chuyện cảnh giác - không phải là câu chuyện về sự bình tĩnh trong nguy nan. Với một nụ cười gượng gạo, bà giải thích rằng sau đó mẹ bà đã cắt cho bà "kiểu tóc cái bát", giống như vua Richard III.
"Ồ", bà Speier nói, khi tiếng cười lắng xuống, "tôi nghĩ điều đó cho thấy rõ thực tế rằng bà nói thật, rằng bà rất nghiêm túc và tôi thực sự tôn trọng điều đó".
Fiona Hill, cựu chuyên gia hàng đầu của Nhà Trắng về Nga, có mặt tại Điện Capitol để làm chứng trong cuộc điều tra của Ủy ban Tình báo Hạ viện Mỹ về việc liệu Tổng thống Donald Trump có lạm dụng quyền lực để ép buộc một chính phủ nước ngoài giúp ông hạ bệ các đối thủ chính trị trong nước.
Những lời khai của bà Hill đã khép lại hai tuần đầy kịch tính, với 12 người đã lần lượt ra làm chứng trong 7 phiên điều trần công khai. Tuy nhiên, dư âm màn hỏi đáp kéo dài 6 tiếng với bà Hill có lẽ còn lâu mới thực sự kết thúc sau khi bà đã xuất hiện như một anh hùng của đất nước với việc làm chủ bằng chứng và lập luận, cũng như sự bình tĩnh bất chấp sức ép.
Tất cả bắt nguồn từ cuộc điện đàm ngày 25/7 giữa ông Trump với tổng thống vừa đắc cử của Ukraine, Volodymyr Zelensky. Trong cuộc trao đổi, ông Trump đã đề nghị ông Zelensky "giúp đỡ", liên quan đến việc điều tra cựu phó tổng thống Mỹ Joe Biden, cũng như con trai ông, và một giả thuyết - đã bị tình báo Mỹ bác bỏ - rằng chính Ukraine, chứ không phải Nga, đã can thiệp vào cuộc bầu cử Mỹ năm 2016.
Đổi lại, ông Zelensky, một cựu diễn viên hài không có kinh nghiệm chính trường, sẽ có chuyến thăm Nhà Trắng mà ông mong muốn. Cùng lúc này, ông Trump đang giữ lại 400 triệu USD viện trợ quân sự mà Ukraine cần để đối phó với Nga ở biên giới. Điều này củng cố cáo buộc rằng ông Trump dùng số tiền này để gây sức ép lên chính phủ Kiev.
Đối với đảng Dân chủ, hành động đó không khác gì một vụ "đổi chác" (quid pro quo) và được xem là một căn cứ để luận tội tổng thống theo Hiến pháp Mỹ.
Ông Trump khẳng định ông không làm gì sai, cũng như nhắc lại thuyết âm mưu về sự can thiệp của Ukraine trong cuộc bầu cử Mỹ năm 2016, điều ông dựa vào để thúc đẩy các cuộc điều tra về con trai của ông Biden, Hunter, - người từng có chân trong hội đồng quản trị của một công ty khí đốt ở Ukraine. Đó chính xác là những gì mà bà Hill đã mạnh mẽ bác bỏ.
Trong phiên điều trần hôm 21/11, cựu giám đốc phụ trách châu Âu và Nga trong Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ cảnh báo các nghị sĩ Cộng hòa, cũng chính là gồm cả ông Trump, rằng giả thiết trên là câu chuyện hư cấu" do Nga dựng nên và lan truyền.
Là một chuyên gia về Nga nổi tiếng, bà từng rời khỏi giới nghiên cứu chính sách để gia nhập đội ngũ tình báo quốc gia Mỹ từ đầu năm 2006 đến cuối năm 2009. Bà lại từ bỏ công việc ở Viện Brookings vào đầu năm 2017 để gia nhập Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ khi chính quyền Trump bắt đầu, quyết định khiến bà bị nhiều người chỉ trích khi đó.
Bà Hill đã xây dựng danh tiếng của mình dựa trên những hiểu biết về Tổng thống Putin và quan điểm rõ ràng của bà về các mối đe dọa từ Nga, nhưng bà lại làm việc cho một tổng thống đã bác bỏ kết luận về sự can thiệp của Nga và tỏ ra tin vào ý tốt của ông Putin.
Nói rất nhanh với chất giọng đặc trưng vùng đông bắc nước Anh nơi bà lớn lên, bà Hill đã trả lời tại phiên điều trần về những gì bà chứng kiến bên trong Nhà Trắng khi hai người - Đại sứ Mỹ tại EU Gordon Sondland và luật sư riêng của ông Trump, Rudy Giuliani - thi hành chính sách của một tổng thống phi truyền thống.
"Đất nước chúng ta đang bị xâu xé. Sự thật bị đặt nghi vấn", bà nói trong phiên điều trần.
 |
Trong phiên điều trần kín vào tháng trước, bà Hill nói rằng bà đã dành "quá nhiều thời gian" tại Nhà Trắng để cố phối hợp với ông Sondland, người đã quyên tặng 1 triệu USD cho lễ nhậm chức của ông Trump trước khi được bổ nhiệm làm đại sứ Mỹ tại EU. Hôm 21/11, bà nói bà chợt nhận ra khi xem phiên điều trần của ông Sondland một ngày trước, rằng ông đã không phối hợp với bà vì nhiệm vụ của họ đi theo hai hướng khác nhau.
"Ông ấy làm công việc chính trị trong nước còn chúng tôi làm về chính sách an ninh quốc gia với nước ngoài", bà nói. "Hai việc đó đơn giản là đi theo hai hướng".
Bà Hill rời chính quyền khoảng một tuần trước cuộc điện đàm ngày 25/7 giữa ông Trump và người đồng cấp Ukraine, và bà không biết chi tiết về cuộc gọi này cho đến khi Nhà Trắng công bố nội dung ghi chép vào tháng 9. Song cuộc gọi không phải là diễn biến bất thình lình. Việc này diễn ra sau một cuộc gặp vào ngày 10/7 giữa các quan chức Mỹ và Ukraine tại Nhà Trắng mà bà Hill đã chứng kiến.
Theo lời bà, ông Sondland đã "buột miệng" nói ra việc ông và quyền chánh văn phòng Nhà Trắng Mick Mulvaney đã làm việc về một thỏa thuận cho tổng thống Ukraine đến thăm Nhà Trắng để đổi lấy việc Kiev mở cuộc điều tra ông Biden và con trai. Cấp trên của bà, cố vấn an ninh quốc gia John Bolton, "mặt bỗng cứng đơ ra" và kết thúc cuộc họp.
Những lời khai như vậy đã biến bà Hill, 54 tuổi, người đã vào làm việc cho chính quyền Trump với tinh thần phi đảng phái, giờ đây đang nổi lên - một cách bất đắc dĩ nhưng không thể tránh khỏi - như là kẻ thù của tổng thống, nhưng cũng đồng thời là anh hùng đối với nhiều người khác.
"Fiona Hill là một báu vật quốc gia", John Bresnahan, trưởng ban quốc hội của Politico, tuyên bố trên Twitter sau phiên điều trần. Nicolle Wallace, giám đốc truyền thông Nhà Trắng thời Tổng thống George W. Bush, nói: "Tôi đã trải qua phần lớn sự nghiệp trong lĩnh vực chính trị. Tôi chưa từng thấy ai như Fiona Hill".
George Conway, luật sư, một trong những người chỉ trích Tổng thống Trump kịch liệt và là chồng của một trong những cố vấn của vị tổng thống (Kellyanne Conway), tuyên bố ông đang bắt đầu thành lập câu lạc bộ người hâm mộ (fan club) Fiona Hill.
 |
Tai ương đó có thể được diễn giải rằng: Cuộc điều tra luận tội ông Trump - cuộc điều tra luận tội tổng thống thứ tư trong lịch sử Mỹ - có thể trở thành một vụ Watergate thứ hai, theo Chủ tịch Ủy ban Tình báo Hạ viện Adam Schiff. Trong một phát biểu hôm 21/11, sau khi khép lại các phiên điều trần công khai, ông Schiff đã liên hệ ông Trump với bê bối chấn động chính trường Mỹ cách đây gần nửa thế kỷ.
"Những gì chúng ta nhìn thấy ở đây nghiêm trọng hơn nhiều so với vụ ăn trộm cấp độ ba tại tổng hành dinh của phe Dân dân chủ", ông Schiff đề cập đến vụ bê bối Watergate dẫn đến sự từ chức của Tổng thống Richard Nixon năm 1974.
"Những gì chúng ta đang nói ở đây là việc trì hoãn sự công nhận (đối với Tổng thống Ukraine Zelensky) trong cuộc gặp ở Nhà Trắng đó, trì hoãn viện trợ quân sự cho một đồng minh trong chiến tranh", ông Schiff tiếp tục. "Điều này vượt qua những gì Nixon làm".
Tổng thống Nixon từ chức vào năm 1974, hai năm sau vụ ăn trộm tại văn phòng của đảng Dân chủ tại khu phức hợp Watergate ở Washington. Vụ việc do các nhân vật thân cận với tổng thống cũng như ủy ban vận động bầu cử của ông Nixon tiến hành. Ông Nixon đã từ chức khi cuộc điều tra luận tội đang diễn ra và ông đối mặt với nguy cơ bị phế truất.
Trong một diễn biến kịch tích của quá trình điều trần công khai, Gordon D. Sondland, Đại sứ Mỹ tại Liên minh Châu Âu (EU), đã bổ sung lời khai của mình từ phiên điều trần kín trước đó, nhận định đã có sự "đổi chác" giữa chính quyền Trump và Ukraine.
 |
"Tôi biết rằng các thành viên của ủy ban này thường xuyên đóng khung những vấn đề phức tạp này dưới dạng một câu hỏi đơn giản: Có phải đó là một sự 'đổi chác' hay không?", vị đại sứ nói, sử dụng thuật ngữ "quid pro quo".
"Như tôi từng nói trước đây, liên quan đến cuộc gọi của Nhà Trắng và cuộc gặp tại Nhà Trắng, câu trả lời là có".
Ông Sondland, một chủ khách sạn giàu có và là nhà tài trợ của Trump, được mô tả là một thành viên của "bộ ba người bạn" mà chính quyền đã sử dụng để lách qua các kênh ngoại giao thông thường với Ukraine. Mặc một suit xanh, sơ mi trắng và cà vạt có hoa văn màu đỏ, ông Sondland bước vào phòng điều trần và đưa ra một trong những lời khai có sức công phá lớn nhất của cuộc điều tra cho đến nay.
"Yêu cầu của ông Giuliani là một sự 'đổi chác' để sắp xếp chuyến thăm Nhà Trắng cho Tổng thống Zelensky", ông Sondland nói. "Ông Giuliani yêu cầu Ukraine đưa ra tuyên bố công khai về cuộc điều tra đối với bầu cử năm 2016... và Burisma. Ông Giuliani đã bày tỏ mong muốn của tổng thống Mỹ và chúng tôi biết rằng những cuộc điều tra này rất quan trọng đối với tổng thống".
Burisma là công ty năng lượng Ukraine nơi con trai ông Biden làm việc. Ông Trump muốn Kiev điều tra việc mà ông cho là ông Biden đã lạm quyền để giúp Burisma không bị khởi tố vào năm 2016.
Không cung cấp bất kỳ bằng chứng nào, ông Trump nói ông Biden đã đe dọa tổng thống Ukraine khi đó, ông Petro Peroshenko rằng Mỹ sẽ rút lại cam kết cho vay 1 tỷ USD, trừ khi Victor Shokin - tổng chưởng lý Ukraine, người giám sát cuộc điều tra Burisma - bị cách chức. Ông Shokin chính thức bị quốc hội Ukraine bãi nhiệm vào tháng 3/2016.
Lời khai của Đại sứ Sondland cũng đặt ra câu hỏi về tương lai của ông Rudy Giuliani, cựu thị trưởng New York, người đã thúc đẩy mạnh mẽ cuộc điều tra ở Ukraine mặc dù không có vai trò ngoại giao chính thức. Ông Giuliani, vốn có lợi ích kinh doanh ở Ukraine, từ chối ra điều trần hoặc chuyển giao tài liệu cho ủy ban điều tra dù có trát tòa.
Ông Trump đã bảo ông Sondland "nói chuyện với Rudy" về Ukraine, và đại sứ tại EU miễn cưỡng đồng ý, dù việc làm việc thông qua luật sư riêng của tổng thống dường như không phù hợp.
"Chúng tôi không muốn làm việc với ông Giuliani. Nói một cách đơn giản, chúng tôi chơi bài mà chúng tôi được giao. Vì vậy, chúng tôi đã làm theo lệnh của tổng thống", ông Sondland nói.
Vị đại sứ làm việc tại Brussels, người không có kinh nghiệm về chính sách đối ngoại trước đó, đã bảo vệ hành vi của mình và nói rằng ông đã hành động một cách thiện chí. Ông cũng nói rằng ông luôn phản đối việc trì hoãn viện trợ cho Ukraine vì nước này cần phải chiến đấu chống lại sự gây hấn của Nga.
Ông Sondland đã kiên quyết phủ nhận việc tham gia vào "một số chính sách ngoại giao bất thường hoặc bất hảo" xa rời chính sách của Nhà Trắng, tuyên bố rằng ông đã thông báo các hoạt động của ông cho Bộ Ngoại giao và Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ.
"Tất cả đều là người trong cuộc", ông Sondland nói tại phiên điều trần. "Không có gì bí mật".
Những người trong cuộc này bao gồm Phó tổng thống Mike Pence, Ngoại trưởng Mike Pompeo, và quyền chánh văn phòng Nhà Trắng Mick Mulvaney.
Bất chấp sự tấn công dữ dội, đảng Cộng hòa vẫn kiên quyết bảo vệ ông Trump. Devin Nunes, đảng viên Cộng hòa hàng đầu trong Ủy ban Tình báo Hạ viện, đã bác bỏ những gì được cho là "bom tấn" trong lời khai của Đại sứ Sondland. Ông cũng lặp lại chỉ trích về việc đảng Dân chủ từ chối gọi con trai của ông Biden ra làm chứng.
"Trong cơn điên cuồng tấn công tổng thống, không có thuyết âm mưu nào quá kỳ quặc đối với đảng Dân chủ", hạ nghị sĩ nói.
Nhà Trắng cũng liên tục bình luận tương tự để tấn công phe Dân chủ.
"Phe Dân chủ rõ ràng đang bị thúc đẩy bởi sự ghét bỏ bệnh hoạn đối với Tổng thống Trump cũng như mong muốn điên dại của họ trong việc lật ngược kết quả bầu cử 2016", Stephanie Grisham, thư ký báo chí Nhà Trắng, nói trong một tuyên bố.
 |
Song những nỗ lực phối hợp của họ gần như không thể giúp vết thương dừng chảy máu. Ủy ban Tình báo Hạ viện giờ đây đang tập hợp các kết quả điều trần thành một báo cáo để chuyển sang Ủy ban Tư pháp Hạ viện cho giai đoạn tiếp theo của cuộc điều tra. Hạ viện dự kiến bỏ phiếu về việc luận tội trước lễ Giáng Sinh. Phiên tòa tại Thượng viện sẽ diễn ra sau đó vào năm 2020.
"Theo quan điểm của tôi, không có gì nguy hiểm hơn là một tổng thống phi đạo đức tin rằng ông ta đứng trên luật pháp", ông Schiff nói hôm 21/11.
Tương tự ông Schiff, George Conway, chồng của cố vấn Nhà Trắng Kellyanne Conway, đã liên tưởng đến một nhân vật quan trọng trong các phiên điều trần vụ Watergate. "Đây là một khoảnh khắc John Dean", ông Conway viết. "Nó sẽ sống mãi trong lịch sử chính trị Mỹ".
John Dean, nguyên là luật sư của Tổng thống Nixon từ tháng 7/1970 đến tháng 4/1973, đóng vai trò chính trong việc che đậy bê bối Watergate, sau đó đã ra làm điều trần trước quốc hội Mỹ với vai trò nhân chứng.
