Câu chuyện tiền bạc

Ai trong chúng ta cũng đều có riêng một "câu chuyện tiền bạc" từ những trải nghiệm thời thơ ấu, định hình nên mối quan hệ đối với tài chính của chúng ta. Trong từng câu chuyện, ta sẽ là nhân vật chính và tiền bạc đóng vai là một kẻ phản diện, một vị thần quyền năng, một người ta muốn bảo vệ hoặc chỉ đơn thuần là một kẻ qua đường. Vai diễn của tiền bạc sẽ quyết định kịch bản tiền bạc. Vào năm 2011, các nhà nghiên cứu ở Kansas đã phát triển 4 kịch bản dựa trên các câu chuyện tiền bạc và niềm tin của 422 người. Cụ thể như sau:

Né tránh tiền bạc: Những người có xu hướng này thường tránh xa tiền bạc vì họ tin rằng tiền bạc là xấu xa hoặc sẽ khiến họ bị tha hóa. Họ nghĩ rằng thật khó để vừa giàu có vừa là người lương thiện, hoặc tiền bạc sẽ khiến họ xa lánh những người mình yêu thương, vì vậy họ thường muốn thoát khỏi sự giàu có của mình.

Tôn thờ tiền bạc: Đây là một kịch bản hoàn toàn đối lập với né tránh tiền bạc. Tiền bạc đóng vai trò rất lớn trong cuộc sống của những người này, cũng như trong việc quyết định mức độ hạnh phúc của họ. Họ tin tưởng rằng càng nhiều tiền cuộc sống sẽ càng trở nên tốt đẹp, họ sẽ không bao giờ có thể có đủ tiền. Nhưng đồng thời, họ cũng cho rằng luôn có một ai đó đang "nhòm ngó" tài sản của họ và bởi vậy, họ thường khư khư giữ chúng cho riêng mình.

Địa vị hóa tiền bạc: Những người tuân theo kịch bản này sẽ có thêm một bước tiến nữa. Tiền không chỉ có giá trị; nó còn quyết định xem bạn thuộc kiểu người như thế nào. Họ tin nếu bạn giàu có, chẳng lý do gì bạn lại không hạnh phúc. Họ gán rất nhiều giá trị vào những biểu tượng địa vị vật chất như: hàng hiệu, nhà đẹp, xe sang. Điều thú vị là các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra những người áp dụng kịch bản địa vị hóa tiền bạc có xu hướng nói dối nhiều hơn về thu nhập của mình, thổi phồng nó lên để gây ấn tượng với người khác.

Cảnh giác về tiền bạc: Những người theo kịch bản này coi tiền bạc là thứ nên tiết kiệm, chứ không phải tiêu xài. Họ tìm kiếm những món hời tốt nhất, thận trọng về mặt tài chính và từ chối sự xa hoa. Ngoài ra, họ cũng tin tài chính là một chuyện riêng tư: bạn không nên hỏi người khác xem họ kiếm được bao nhiêu tiền hoặc tiết lộ mức lương của bản thân.

Cách cha mẹ tiêu tiền sẽ ảnh hưởng lên các con. Ảnh: Alerus.

Mỗi người trong chúng ta đều sẽ có được sự đồng cảm đặc biệt với một trong những kịch bản tiền bạc này, và nó sẽ quyết định vai trò tinh thần của tiền bạc trong cuộc sống của bạn. Kịch bản tiền bạc của bạn thường là vô thức, được hình thành ngay từ thời thơ ấu.

Nếu bạn không lớn lên trong một gia đình khá giả, mà từng phải chứng kiến bố mẹ mình chật vật trang trải các hóa đơn, điều này có thể sẽ góp phần tạo nên kịch bản cảnh giác về tiền bạc. Ở độ tuổi 20, bạn sẽ trở nên rất tiết kiệm, cố gắng hết sức để dành từng đồng xu cuối cùng phòng khi cần đến vào ngày mai. Vì đã biết được cảm giác túng thiếu sẽ ra sao, vậy nên tiền bạc cũng mang một ý nghĩa hoàn toàn mới với bạn.

Đồng thời, chúng ta cũng có thể nhận thấy điều ngược lại xảy ra. Vào năm 2013, một nhóm các nhà nghiên cứu muốn xác định xem liệu sự thiếu thốn trong thời thơ ấu có quyết định tới xu hướng tiết kiệm hoặc chi tiêu của người trưởng thành hay không. Kết quả là, phát hiện của họ hoàn toàn đối lập với kịch bản trên. Khi những người trưởng thành trong hoàn cảnh gia đình có thu nhập thấp cuối cùng cũng có tiền trong tay, họ sẽ trở nên bốc đồng, liều lĩnh, dễ bị cám dỗ hơn.

Mặc dù khuynh hướng ban đầu của bạn có thể chỉ đơn thuần là khao khát có tiền và tiết kiệm, bạn lại chưa từng học cách điều chỉnh cảm xúc liên quan đến tiền bạc, vì ngày nhỏ, họ không cần làm như vậy. Bạn chỉ có được vừa đủ, và không có chỗ dành cho sự xa xỉ hay chi tiêu quá mức.

Nhưng khi đã trưởng thành, đã có thể tự mình kiểm soát tình hình tài chính, có lẽ là còn dư dả được chút tiền, bạn sẽ bắt đầu cảm thấy dễ mất kiểm soát hơn. Những gì bạn hằng ao ước nhưng không thể có được giờ đã nằm gọn trong tầm tay. Và khi đã kìm nén thèm muốn bao lâu nay, thì thật khó để bạn không xiêu lòng trước chúng.

Điều đó dẫn đến một vòng luẩn quẩn về cảm xúc khi bạn đáp ứng những thôi thúc hoặc khát khao sâu thẳm trong lòng để thỏa mãn bản thân, nhưng rồi lại bị kéo trở về nỗi lo âu tài chính, không chắc phải lên ngân sách như thế nào để thoát ra khỏi tình cảnh ấy, mà chỉ đếm ngược từng ngày cho tới tháng lương tiếp theo.

Ngay cả khi thực sự được trưởng thành trong một gia đình khá giả đi chăng nữa, bạn vẫn có thể rơi vào tình cảnh như vậy, chỉ là theo một cách khác thôi. Nếu mọi thứ luôn luôn sẵn có và bạn chưa từng phải bận tâm đến vấn đề tài chính, khi đột nhiên được tự mình kiểm soát tài chính, bạn sẽ thấy xa lạ với khái niệm thiết lập ngân sách hoặc trì hoãn các khoản mua sắm, và thế là, bạn cũng chi tiêu quá mức chẳng kém gì.

Cuối cùng, cách chúng ta đối xử với tiền bạc phần lớn đều có liên quan đến tâm lý. Không phải là hóa đơn hay số tiền trong tài khoản ngân hàng, mà chính ý nghĩa của tiền bạc đối với cảm giác về quyền tự quyết, sự độc lập và an toàn của chúng ta, đang giúp xoa dịu sự thiếu thốn trong thời thơ ấu và đảm bảo cuộc sống mà ta mong muốn.