Thổ Nhĩ Kỳ là quốc gia mới nhất thay đổi tên nước, với mong muốn thay đổi bản sắc và thương hiệu quốc gia.
Việc thay đổi tên quốc gia kéo theo những thay đổi về thủ tục hành chính, thương hiệu doanh nghiệp, thậm chí tiền tệ. Với những quốc gia nhỏ, số tiền chi cho việc thay đổi đôi khi chiếm một khoảng đáng kể ngân sách quốc gia.
Tháng 4/2018, Vua Mswati III, vị quân vương chuyên chế cuối cùng ở châu Phi, đã đổi tên nước Swaziland thành Vương quốc Eswatini trong lễ kỷ niệm 50 năm giành độc lập từ Anh, cũng là kỷ niệm sinh nhật lần thứ 50 của ông.
Ông Mswati muốn tên quốc gia sẽ thể hiện rõ bản sắc văn hóa và con người nơi đây, phần nào tương tự Thổ Nhĩ Kỳ. Vua Mswati nhiều lần than phiền những người ngoài châu Phi thường nhầm lẫn quốc gia này với Thụy Sĩ (Switzerland). Bản thân hai nước này cũng có những điểm tương đồng.
Eswatini được biết đến là "vùng đất của người Swazis", cũng là nước không giáp biển và có nhiều ngọn núi. Nhưng Vương quốc Eswatini nhỏ hơn nhiều so với Thụy Sĩ và nằm ở biên giới phía đông của Nam Phi.
Thách thức kinh tế
Thay đổi tên quốc gia, trước tiên đồng nghĩa việc hiến pháp nước này sẽ được cập nhật - với tên Swaziland được đề cập hơn 200 lần. Ngoài ra, hãng hàng không như Swaziland Airlink, hay tiền giấy và tiền xu dùng tên gọi Ngân hàng Trung ương Swaziland đã phải thay đổi.
Việc đổi tên nước gây nhiều tranh cãi. Bheki Makhubu, biên tập viên của tạp chí địa phương The Nation, nói một mặt người dân đã quen với việc nhà vua gọi tên nước là Eswatini. Nhưng mặt khác, việc thay đổi chính thức đã thể hiện phong cách cai trị của Vua Mswati.
“Ông ấy đang làm những gì mình thích đối với quốc gia này”, ông Makhubu nói, cho biết một vài người cảm thấy việc nhà vua đang coi Eswatini như tài sản riêng. Trước đó, ông Mswati từng dùng tên mới để phát biểu trước Liên Hợp Quốc năm 2017 và trước quốc hội năm 2014.
Eswatini là quốc gia nông nghiệp, với 70% dân số sống bằng nghề nông và tự cung tự cấp. Dù không nghèo như một số quốc gia châu Phi, Eswatini phải phụ thuộc vào kinh tế của quốc gia láng giềng Nam Phi, cũng như đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm tỷ lệ nhiễm HIV ở người trưởng thành cao nhất thế giới.
Darren Olivier, luật sư về sở hữu trí tuệ tại Nam Phi, cho biết không chắc về chi phí để đổi tên quốc gia. Sau tuyên bố của vua Mswati III năm 2018, ông ước tính việc này sẽ tiêu tốn của chính phủ 6 triệu USD ngân sách.
 |
| Quốc vương Mswati III của Vương quốc Eswatini. Ảnh: AFP. |
Ông tính toán dựa trên doanh thu của quốc gia rơi vào khoảng một tỷ USD. Với các công ty lớn, chi phí tiếp thị chiếm khoảng 6% doanh thu, ông nói, tương đương 60 triệu USD trong trường hợp này. Trong số đó, ngân sách cho việc đổi tên và định hình lại thương hiệu chiếm khoảng 10% chi phí tiếp thị - tương đương 6 triệu USD.
Ông Olivier cho rằng với một quốc gia nhỏ, con số này không nhỏ chút nào.
Bên cạnh đó, ông thừa nhận đó chỉ mới là tính toán sơ bộ dựa trên giả định về hoạt động của doanh nghiệp, song điều này cũng cung cấp một số phỏng đoán, trong bối cảnh không ai thực sự biết nhà vua sẽ chi bao nhiêu tiền cho quyết định này.
“Thủ tục hành chính, website, các cơ quan chính phủ, đều sẽ là những khoản chi rất lớn và người ta phải đặt câu hỏi liệu điều này có thực sự cần thiết hay không”, Jeremy Sampson, Giám đốc điều hành khu vực châu Phi thuộc công ty tiếp thị Brand Finance, cho biết.
Các cơ quan chính phủ đã gửi thông báo rằng việc đổi tên sẽ không gây xáo trộn. Bộ Nội vụ Eswatini cho biết sẽ đổi tên từng phần để hạn chế chi phí.
Trên thực tế, nhà vua cũng có những nỗ lực bảo vệ tính hợp pháp của những tài liệu vẫn sử dụng tên Swaziland. Các thỏa thuận quốc tế hay hợp đồng pháp lý liên quan đến Swaziland sẽ được hiểu là Eswatini. Điều này giúp các doanh nghiệp nước ngoài tiết kiệm chi phí cập nhật tài liệu của công ty.
Việc cá nhân và tổ chức quốc tế sử dụng tên Swaziland hay Eswatini phần lớn dựa trên sở thích. Nhưng sự thay đổi chính thức bên trong đất nước có tác động lớn, và không phải ai cũng ủng hộ việc chi ngân sách cho hành động này.
“Chúng tôi phản đối việc đổi tên. Nó không phải kết quả từ quá trình tham vấn”, Mlungisi Makhanya, lãnh đạo đảng đối lập Phong trào Dân chủ Thống nhất Nhân dân, nói vào năm 2018.
Ông Makhanya lo ngại việc đổi tên sẽ tiêu tốn hàng trăm triệu lilangeni (đơn vị tiền tệ của Eswatini) và cao hơn những dự báo ban đầu.
 |
| Một khu vực nông thôn ở Eswatini. Ảnh: BBC. |
Khẳng định bản sắc
Vẫn có những ý kiến đối lập với ông Makhanya. Andrew Le Roux, người từng là Chủ tịch Liên đoàn Nhà tuyển dụng và Phòng Thương mại Swaziland, nói rằng vẫn có những hiểu lầm Vua Mswati III là quốc vương chỉ mải mê ăn chơi. Ông Le Roux nói ông Mswati là một vị vua chăm chỉ.
Ngoài ra, việc đổi tên là cơ hội để người Swazi quyết định cách họ quảng bá đất nước và con người đến thế giới, ông Le Roux cho biết thêm. "Thông báo đổi tên quốc gia của Vua Mswati đã thu hút rất nhiều lượng truy cập tin tức trực tuyến về Swaziland so với những năm trước".
Ông Darren Olivier cho rằng việc đổi tên nước không phải hành động hời hợt. “Điều này có giá trị nội tại về bản sắc và ý nghĩa với mọi người”.
Do đó, việc đổi tên có thể mang đến kết quả dài hạn. Nhưng thực tế không gì đảm bảo cho điều đó và người dân vẫn có những ý kiến trái chiều, cho rằng những cam kết dài hạn đôi khi để lẫn tránh những vấn đề trước mắt mà chính phủ cần giải quyết, đặc biệt là ngân sách.
