'Cơn đau đầu kép' của Nhật Bản

Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN - Nhật Bản ở Kuala Lumpur (Malaysia) ngày 26/10. Ảnh: Reuters.

Ngay giai đoạn đầu sau khi nhậm chức, Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi đã phải đối diện với chồng chất vấn đề khó khăn về kinh tế và đối ngoại.

Căng thẳng leo thang, cổ phiếu lao dốc

Theo Guardian, cổ phiếu của các doanh nghiệp Nhật Bản trong lĩnh vực du lịch và bán lẻ giảm mạnh ngay sau khi Trung Quốc khuyến cáo công dân không đến Nhật Bản.

Trung Quốc vốn là nguồn khách du lịch lớn nhất của Nhật Bản, và thường chi tiêu mạnh cho mỹ phẩm, thời trang và đồ điện tử trong chuyến đi.

Khuyến cáo của Trung Quốc đối với công dân về việc không du lịch Nhật Bản, kèm theo lời đề nghị sinh viên cân nhắc việc tới Nhật Bản du học, đã lập tức tác động tới thị trường Nhật Bản.

Ngay phiên giao dịch sáng 17/11, cổ phiếu hãng mỹ phẩm Shiseido đã giảm 9%, cổ phiếu Takashimaya - tập đoàn vận hành chuỗi trung tâm thương mại - giảm hơn 5%, cổ phiếu Fast Retailing - chủ sở hữu thương hiệu Uniqlo - giảm hơn 4%.

Cũng trong ngày 17/11, hai bộ phim hoạt hình Nhật ra rạp tại Trung Quốc đã bị hoãn phát hành vô thời hạn.

Trước tình hình căng thẳng, Tokyo đã cử ông Masaaki Kanai - Cục trưởng Cục châu Á - châu Đại Dương của Bộ Ngoại giao Nhật Bản - gặp người đồng cấp Trung Quốc Liu Jinsong trong ngày 18/11.

Nhiệm vụ của ông Kanai là trấn an Bắc Kinh rằng phát ngôn của bà Takaichi không đồng nghĩa với việc thay đổi chính sách an ninh, đồng thời đề nghị Trung Quốc tránh những hành động làm tổn hại quan hệ song phương.

Một nhóm du khách đến thăm đền Kiyomizu-dera ở Kyoto (Nhật Bản) ngày 30/3/2023. Ảnh: Reuters.

Tác động từ thuế quan

Quý III năm nay, kinh tế Nhật Bản giảm 1,8% so với cùng kỳ năm ngoái. Theo phân tích của New York Times, chính sách thuế quan của Mỹ đã làm suy yếu hạng mục xuất khẩu ôtô của Nhật, khiến triển vọng tăng trưởng của quốc gia này trở nên ảm đạm.

Mức giảm 1,8% khi so sánh với cùng kỳ năm 2024 ghi nhận lần đầu tiên Nhật chứng kiến tăng trưởng đi xuống trong vòng 6 quý trở lại đây. Hiện tại, mức thuế do chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt lên hàng hóa Nhật bắt đầu gây sức ép rõ rệt lên hoạt động xuất khẩu của quốc gia này. Tokyo hiện là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Washington.

Giá trị xuất khẩu của Nhật trong quý III giảm 1,2% so với cùng kỳ năm ngoái, chủ yếu do lượng ôtô và linh kiện xuất khẩu sụt mạnh. Đây vốn là lĩnh vực xuất khẩu thế mạnh của Nhật nhưng lại chịu tác động trực tiếp từ mức thuế mới của Mỹ.

Tháng 7 vừa qua, Nhật Bản đạt thỏa thuận thương mại với Mỹ, theo đó Tokyo cam kết đầu tư 550 tỷ USD vào nền kinh tế Mỹ để đổi lại mức thuế 15% đánh lên toàn bộ hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ. Mức thuế này thấp hơn mức từng được đưa ra trước đó nhưng vẫn gây tổn hại cho hoạt động xuất khẩu của Nhật.

Chuyên gia kinh tế Stefan Angrick (Moody’s Analytics) bình luận: “Mức thuế 15% đúng là nhẹ hơn mức thuế đưa ra trước đó, nhưng vẫn gây ảnh hưởng. Đà xuất khẩu mạnh hồi đầu năm chủ yếu là vì doanh nghiệp đẩy nhanh giao hàng trước khi áp mức thuế mới, giờ đây, đà xuất khẩu ấy suy yếu rõ ràng”.

Sự suy giảm của kinh tế Nhật là tín hiệu nhất cho thấy chính sách thương mại của ông Trump đang làm xáo trộn kinh tế toàn cầu và gây áp lực lên nhiều đối tác thương mại chủ chốt của Mỹ.

Các container nằm tại một cảng công nghiệp ở Tokyo (Nhật Bản) ngày 15/2/2024. Ảnh: Reuters.

Khi các hãng xe ôtô Trung Quốc thống trị tại thị trường trong nước và gia tăng thị phần tại nhiều thị trường đang phát triển, Mỹ từng là điểm đến ổn định cho các dòng xe và linh kiện cao cấp của Nhật. Giờ đây, với mức thuế mới, điều đó không còn đúng nữa.

Việc doanh nghiệp của Nhật, đặc biệt là doanh nghiệp trong ngành ôtô, chuyển sang thắt chặt chi phí vận hành có thể tạo nên hiệu ứng dây chuyền mà Chính phủ Nhật không hề mong đợi: giảm tuyển dụng, hạn chế đầu tư, mức tăng lương khiêm tốn cho nhân viên.

Điều này sẽ tạo nên hàng loạt hệ lụy đối với người lao động cũng như nền kinh tế đặt giữa bối cảnh chính quyền của Thủ tướng Takaichi muốn giảm lạm phát và tăng lương cho người lao động. "Với Nhật Bản, rất khó tìm thấy giải pháp hữu hiệu trong thời điểm này”, chuyên gia Angrick nhận định.

Một chỉ số sụt giảm khác của nền kinh tế Nhật Bản là chỉ số tiêu dùng nội địa, chỉ tăng 0,1% so với cùng kỳ năm ngoái, đặt trong bối cảnh giá cả chi cho những nhu cầu thiết yếu như thực phẩm và năng lượng vẫn ở mức cao kéo dài.

Dưới thời tân Thủ tướng Sanae Takaichi, chính phủ Nhật đang xây dựng gói ngân sách bổ sung để hỗ trợ nền kinh tế, dự kiến trình Quốc hội trước cuối năm. Ngoài các biện pháp ngắn hạn như trợ cấp giúp các hộ gia đình đối phó với chi phí sinh hoạt tăng, ngân sách cũng sẽ ưu tiên đầu tư vào các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, chip bán dẫn và đóng tàu.

Theo ông Angrick, chỉ số thương mại có thể hồi phục đôi chút trong các quý tới, khi “hiệu ứng găm hàng” trước khi áp mức thuế mới giảm dần, nhu cầu của thị trường quay trở lại.

Tuy nhiên, câu hỏi còn bỏ ngỏ hiện nay là mức độ ảnh hưởng về dài hạn mà thuế quan của Mỹ tác động đến quỹ đạo tăng trưởng kinh tế của Nhật.

Những dấu hiệu hiện tại của nền kinh tế Nhật cũng khiến Ngân hàng Trung ương Nhật Bản khó nâng lãi suất vượt mức hiện tại là 0,5%. Kỳ vọng tăng lãi suất trong năm nay gần như đã biến mất.

"Ngay cả với kế hoạch chi tiêu mới của Chính phủ, trước sức tiêu dùng yếu và rủi ro trong lĩnh vực xuất khẩu, tình trạng tăng trưởng ì ạch của kinh tế Nhật khó có thể thay đổi trong tương lai gần", chuyên gia kinh tế Takahide Kiuchi (Viện Nghiên cứu Nomura) nhận xét.