 |
Đêm đó, Izabela Sajbor nhận ra các bác sĩ sẵn sàng để cô chết. Bác sĩ nói thai nhi có những dấu hiệu dị tật nghiêm trọng và gần như chắc chắn sẽ chết trong bụng mẹ. Kể cả có sinh ra, em bé cũng sẽ chỉ sống được tối đa một năm. Cô Sajbor đã phải nhập viện do bị vỡ ối khi đang mang thai ở tuần 22.
Bác sĩ có thể loại bỏ thai nhi để người mẹ tránh bị nhiễm trùng, thậm chí là nhiễm trùng huyết gây tử vong. Tuy nhiên, ngay cả khi cô phát sốt, nôn mửa và co giật trên sàn, nhịp tim của thai nhi vẫn là điều mà các bác sĩ quan tâm nhất.
"Mạng sống của em đang gặp nguy hiểm”, cô gửi tin nhắn cho chồng và mẹ.
“Họ không thể làm gì chừng nào thai nhi vẫn còn sống do luật chống phá thai. Phụ nữ giống như cái lồng ấp trứng vậy”, cô viết vài giờ trước khi qua đời.
Cuộc tranh luận về luật cấm phá thai kéo dài 29 năm qua ở Ba Lan đã trở nên gay gắt hơn trong thời gian gần đây khi phán quyết mới nhất tuyên bố phá thai do thai nhi bị dị tật là trái với hiến pháp.
Chỉ 1/10 người Ba Lan ủng hộ luật cấm phá thai nghiêm ngặt hơn, trong khi phần còn lại chia làm hai phe: Áp dụng trở lại lệnh cũ và hợp pháp hóa việc chấm dứt thai kỳ.
Bác sĩ ngần ngại
Ngày nay, chỉ có Ba Lan và Malta - cả hai đều là nơi có phần đông dân số theo Công giáo - là những quốc gia duy nhất thuộc Liên minh châu Âu nói phá thai là phạm pháp. Thế nhưng trước đó, Ba Lan từng là điểm đến của những phụ nữ tìm cách phá thai.
Giáo hội Công giáo từng bị gạt ra ngoài lề xã hội Ba Lan và việc phá thai được hợp pháp hóa vào năm 1956. Phụ nữ được khuyến khích lao động và cấp quyền sinh sản tự do - một điều mà các nền dân chủ phương Tây khác chỉ chấp nhận nhiều thập niên sau đó.
Phá thai ở Ba Lan có giá rẻ. Phụ nữ từ khắp Tây Âu đã đổ xô đến Ba Lan để phá thai cho đến tận những năm 1980. Sự thay đổi lớn trong chính quyền Ba Lan vào năm 1989 đã khiến quốc hội đề xuất lệnh cấm phá thai, trước sức ép lớn từ Giáo hội Công giáo.
Các nhóm phụ nữ đã tổ chức biểu tình và ký tên vào kiến nghị. 3/4 người Ba Lan nói rằng họ muốn giải quyết vấn đề bằng cuộc trưng cầu dân ý. Công chúng Ba Lan chia làm 2 luồng ý kiến, với 53% ủng hộ giữ nguyên luật hiện hành.
Tuy vậy, quốc hội Ba Lan vẫn thông qua luật cấm phá thai năm 1993 với 3 ngoại lệ: Nguy hiểm tới sức khỏe và tính mạng người mẹ, có thai do hiếp dâm hoặc loạn luân và thai nhi dị tật.
Lệnh cấm đã khiến phụ nữ tìm cách phá thai chui. Các bác sĩ trước đây cung cấp dịch vụ miễn phí tại bệnh viện công nay tính phí rất cao cho thủ thuật này ở những phòng khám tư. Họ cung cấp dịch vụ thông qua quảng cáo ghi duy nhất số điện thoại và “mật mã” có chữ như “gây mê” và “an toàn”. Theo ước tính, số ca phá thai giảm xuống còn khoảng 1.000 ca/năm, nhưng con số thực tế tận 150.000.
 |
| Công giáo có ảnh hưởng mạnh mẽ đến luật pháp liên quan đến gia đình ở Ba Lan. Ảnh: New York Times. |
Năm 1996, quốc hội thông qua luật khôi phục quyền phá thai. Thế nhưng chỉ vài tháng sau, tòa án hiến pháp Ba Lan hủy bỏ luật này và trích dẫn điều 38 trong Hiến pháp, trong đó ghi bảo vệ "sự sống của mỗi con người", để suy ra cần bảo vệ cả sự sống chưa ra đời.
Trong hai thập niên tiếp theo, các trường công lập có nghĩa vụ dạy trẻ em về “vai trò làm cha mẹ có trách nhiệm” và “sự sống trong giai đoạn trước khi sinh”. Phá thai trở thành điều cấm kỵ tại Ba Lan.
Từ đó, liên minh do các tổ chức Công giáo lãnh đạo bắt đầu vận động hành lang để loại bỏ ngoại lệ trong lệnh cấm phá thai. Sau khi giành được quyền lực vào năm 2015, đảng Công lý và Luật pháp theo đuổi chương trình nghị sự ra lệnh cấm gần như tuyệt đối việc phá thai.
Một làn sóng phản đối bao trùm Ba Lan vào thời điểm đó. Dự luật thúc đẩy lệnh cấm hai lần không được quốc hội thông qua. Tuy nhiên, lệnh này đã có hiệu lực sau khi tòa án cấp cao nhất Ba Lan can thiệp một lần nữa.
Mặc dù hai ngoại lệ trong lệnh cấm phá thai của Ba Lan vẫn còn, trên thực tế, không nhiều ca sử dụng 2 ngoại lệ này. Nạn nhân bị hiếp dâm cần giấy chứng nhận từ công tố viên, và việc này rất mất thời gian.
Trong gần ba thập niên, chỉ có một vài ca truy tố liên quan đến phá thai, và chưa có bác sĩ, phụ nữ hay nhà hoạt động xã hội nào bị kết tội. Tuy nhiên, các nhà hoạt động xã hội nói rằng bầu không khí chính trị ngày càng trở nên đáng sợ hơn.
Điều này đã gây ra hậu quả sâu rộng. Ngày nay rất ít người công khai kêu gọi trả lại đầy đủ quyền tự do phá thai. Các nhà hoạt động xã hội vì quyền phá thai đã bị cảnh cáo vì giao thuốc phá thai.
Phá thai chui gần như đã không còn hoạt động khiến số lượng phụ nữ Ba Lan ra nước ngoài phá thai đã lên tới hàng nghìn người và dự kiến tăng hơn nữa. Thị trường chợ đen bán thuốc phá thai đang phát triển mạnh mẽ.
Về mặt kỹ thuật, luật pháp vẫn cho phép phá thai nếu có rủi ro nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng người mẹ. Nhiều chuyên gia nói điều luật không rõ ràng nên các bác sĩ không dám hành động.
“Luật này tạo ra nhiều vấn đề cho bác sĩ và bệnh nhân”, Jan Kochanowicz, - Giám đốc Bệnh viện Đại học Lâm sàng ở Bialystok - cho biết. “Không có câu trả lời rõ ràng rằng điều gì là mối đe dọa với sức khỏe người mẹ. Các bác sĩ ngần ngại đưa ra quyết định”.
Trong khi đó, những người bảo vệ lệnh cấm phá thai nói rằng vấn đề không nằm ở luật pháp mà là do tay nghề của bác sĩ. Còn với nhóm ủng hộ quyền phá thai, vấn đề rõ ràng nằm ở việc quyền tự quyết của phụ nữ đã bị xói mòn sau 3 thập niên.
 |
| Những dòng tin nhắn Sajbor gửi về cho mẹ khi đang ở trong bệnh viện. Ảnh: New York Times. |
"Con phải sinh ra một đứa bé đã chết"
Cô Sajbor 30 tuổi, là thợ làm tóc đến từ thị trấn nhỏ Pszczyna, miền Nam Ba Lan. Cô rất vui mừng khi biết tin mình có thai. Cô đã có một đứa con gái 9 tuổi tên Maja.
Cú sốc đến vào tuần thứ 14 khi các bác sĩ nghi ngờ thai nhi mắc hội chứng Edwards. Chị dâu và bạn thân cho biết Sajbor sẽ phá thai nếu điều này là hợp pháp. Cô thậm chí đã hỏi bác sĩ vào mùa hè năm ngoái, nhưng họ không đồng ý.
Vào thời điểm đó, Sajbor dự tính phá thai ở nước ngoài, nhưng kế hoạch không thành công. Khi cô Sajbor nhập viện vào ngày 21/9/2021, người thân không được phép vào cùng vì hạn chế phòng dịch.
"Con phải sinh ra một đứa bé đã chết", cô nhắn tin cho mẹ. Vào thời điểm nhịp tim của thai nhi ngừng đập, các bác sĩ đưa Sajbor vào phòng phẫu thuật khi tay chân cô đã tím tái. Cô qua đời lúc 7h30.
Khi gia đình cô Sajbor công khai chuyện này vào tháng 11 cùng năm, các cuộc biểu tình diễn ra trên khắp Ba Lan. Đây là lần đầu tiên một người phụ nữ được cho là tử vong vì lệnh cấm phá thai.
Bệnh viện sau đó tuyên bố các bác sĩ đã làm "mọi thứ trong khả năng" để cứu sống Sajbor và hành động "phù hợp với luật pháp Ba Lan". Trong khi đó, Bộ Y tế Ba Lan ban hành hướng dẫn mới nhắc nhở các bác sĩ "không nên sợ hãi khi đưa ra quyết định” nếu tính mạng người phụ nữ bị đe dọa.
Nhưng các bác sĩ và những người ủng hộ quyền phá thai nói rằng luật này vẫn khiến các bác sĩ cảnh giác. Bác sĩ Kochanowicz nói họ không chỉ có nguy cơ mất quyền hành nghề mà còn bị truy tố trách nhiệm hình sự.
"Chậm điều trị 6 tuần là án tử"
Trong một phòng khám ở tầng sáu tại trung tâm Berlin, tiến sĩ, bác sĩ phụ khoa hơn 25 năm - Sabine Müller - cho biết mỗi tuần bà thực hiện thủ thuật phá thai cho rất nhiều phụ nữ Ba Lan.
"Có rất nhiều phụ nữ Ba Lan mắc bệnh ung thư, nhưng bác sĩ nói không thể điều trị bởi họ đang mang thai, và nó có thể làm tổn hại tới thai nhi", tiến sĩ Müller nói.
Gần đây, một phụ nữ 39 tuổi bị ung thư phế quản đã đến phá thai sau khi bác sĩ Ba Lan hoãn hóa trị cho cô trong sáu tuần. “Ung thư di căn cực kỳ nhanh trong thời kỳ mang thai", bà nói. “Chậm trễ sáu tuần (điều trị) gần như là một bản án tử hình”.
 |
| Các dụng cụ phẫu thuật được chuẩn bị cho mỗi bệnh nhân tại cơ sở y tế của tiến sĩ Müller. Ảnh: New York Times. |
Nhu cầu phá thai muộn cũng tăng lên đáng kể. Mỗi năm, có khoảng 80 phụ nữ Ba Lan đến Heemstede - phòng khám gần Amsterdam chuyên phá thai muộn, được phép phá nếu thai nhi dưới 24 tuần.
“Chúng tôi từng là phòng khám cho những trường hợp mang thai ngoài ý muốn. Những phụ nữ Ba Lan đến đây lại có ý định khác", Femke van Straaten, người quản lý phòng khám, cho biết.
Để an ủi các bệnh nhân, nhân viên phòng khám đang học tiếng Ba Lan và hợp tác với nghĩa trang địa phương để rải tro thai nhi mỗi tháng một lần.
Khi Heemstede mở cửa vào năm 1971, bộ trưởng Tư pháp Hà Lan đã cố gắng đóng cửa cơ sở này và các nhóm phụ nữ thường xuyên đụng độ với cảnh sát. Giờ đây, những người biểu tình chống phá thai lại xuất hiện.
“Điều này giống như quay ngược thời gian 50 năm vậy”, cô Straaten nói.
