Các cơ quan tình báo Mỹ đã điều chỉnh các đánh giá mang tính lạc quan trước đây, sau khi Taliban càn quét miền bắc Afghanistan. Lực lượng này hiện chiếm giữ hàng chục huyện và các thành phố lớn, trong khi quân đội Afghanistan không chiến đấu, thường xuyên đầu hàng.
Những chiếc Humvees và các thiết bị khác do Mỹ cung cấp đều rơi vào tay Taliban, theo Wall Street Journal. Điều này làm dấy lên lo ngại về viễn cảnh an ninh ở Afghanistan sau khi lính Mỹ rút quân. Hơn một nửa trong số 3.500 binh lính Mỹ đã về nước. Phần còn lại sẽ được trở về quê nhà trước ngày 11/9.
 |
| Lực lượng dân quân gia nhập lực lượng Afghanistan nhằm chống lại Taliban. Ảnh: AP. |
Tình hình ảm đạm
Vào ngày 23/6, sau khi chiếm được cửa khẩu chính với Tajikistan, các chiến binh Taliban giao tranh với quân đội chính phủ trong thành phố Kunduz. Lực lượng này cũng vươn đến ngoại ô thành phố Mazar-e-Sharif.
Cơ quan biên phòng Tajikistan cho biết 134 binh sĩ Afghanistan tại cửa khẩu được dẫn đến nơi ẩn náu. Khoảng 100 người khác bị Taliban sát hại hoặc bắt giữ.
Cuộc tấn công chớp nhoáng của Taliban ở miền Bắc Afghanistan dẫn đến sự sụp đổ hàng chục quận, huyện. Phần lớn vùng nông thôn nằm dưới sự kiểm soát của quân nổi dậy.
Các chuyên gia tình báo Mỹ cho rằng chính phủ của Tổng thống Ashraf Ghani sẽ gặp Tổng thống Biden tại Washington để thảo luận về sự hỗ trợ của Mỹ đối với Afghanistan. Thời gian hỗ trợ có thể kéo dài đến hai năm kể từ khi quân đội Mỹ rút hoàn toàn về nước.
Trước đó, các lãnh đạo địa phương và trưởng lão bộ lạc đàm phán một loạt thỏa thuận với chính phủ. Tuy nhiên, do không được trả lương nhiều tháng, các lực lượng này ngưng hợp tác với quân đội Afghanistan và đến với Taliban.
Các nhà phân tích tình báo và quan chức quân sự cấp cao của Mỹ cho rằng chính phủ Afghanistan có thể sụp đổ vào khoảng 6 đến 12 tháng kể từ khi lực lượng Mỹ rời đi.
Nhiều quan chức phương Tây khác thậm chí còn cho rằng thời gian chỉ có ba tháng.
Vào ngày 23/6, Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki cho biết lực lượng Taliban chỉ nhắm vào lực lượng của Afghanistan chứ không phải quân đội Mỹ.
“Nếu chúng tôi không rút quân, bạo lực chống lại quân đội Mỹ sẽ gia tăng”, cô nói.
Theo thỏa thuận giữa chính quyền tiền nhiệm của cựu Tổng thống Donald Trump và Taliban, lực lượng này sẽ tham gia vào các cuộc đàm phán hòa bình với chính phủ Afghanistan. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán này đã thất bại.
Mujahedeen đối đầu Taliban
Ngày 23/6, Taliban tuyên bố chiến thắng, cho biết những tiến bộ trong việc mở rộng lãnh thổ “sẽ là khởi đầu cho sự kết thúc của những vấn đề nảy sinh ra từ sự chiếm đóng”.
Phong trào này hứa hẹn phóng thích những binh sĩ đầu hàng. Những người người từ bỏ chính phủ Kabul “nên tiếp tục tự tin sống trong khu vực giải phóng”.
Những diễn biến này là một hồi chuông cảnh báo đối với các nhà hoạch định quân sự. Các hoạt động sơ tán nhân viên Mỹ sẽ được lên kế hoạch nhằm đề phòng tình hình an ninh ở thủ đô Kabul xấu đi.
Các quan chức Nhà Trắng cũng đang cân nhắc giảm tiến độ rút quân. Căn cứ không quân Bagram ở phía bắc Kabul có thể được giữ lại.
 |
| Lực lượng dân quân tụ họp cùng quân đội Afghanistan tại thủ đô Kabul. Ảnh: AP. |
Điều này cho phép quân đội Mỹ duy trì một điểm sơ tán khác cho nhân viên NATO, công dân nước ngoài và hàng chục nghìn người Afghanistan ủng hộ chính quyền Mỹ. Tuy nhiên, Tổng thống Joe Biden quyết định đóng cửa căn cứ.
Những thất bại của quân đội Afghanistan thúc đẩy sự quay trở lại của chỉ huy mujahedeen (lực lượng thánh chiến) nổi tiếng - Atta Mohammad Noor. Ông kêu gọi những người ủng hộ tái gia nhập lực lượng dân quân vũ trang.
Các cuộc huy động này có vẻ để hỗ trợ lực lượng chính phủ Afghanistan, nhưng thực tế là sự chiếm đoạt quyền lực khỏi tay ông Ghani và các tướng lĩnh.
Tại thành phố Mazar-e-Sharif, các đoàn xe của những dân quân chống Taliban tuần tra trên đường phố kể từ hôm 23/6.
“Tôi không thấy các phương tiện giao thông như bình thường. Bây giờ nó trông giống như một thành phố có chiến tranh”, Sami Faizy, một chủ cửa hàng, nói.
Mohammed Amin Darasoofi, một thành viên của chính quyền tỉnh Balkh, cho biết các chỉ huy mujahedeen khơi dậy tinh thần của những người lính chính phủ trong thành phố Mazar-e-Sharif.
“Trong tuần qua, tinh thần của lực lượng an ninh tụt xuống mức rất thấp. Nhưng bây giờ mujahedeen và người dân đã nổi dậy. Taliban không thể đánh bại mujahedeen”, ông nói.
Khi ông Rabbani nói chuyện qua điện thoại, tiếng súng nhiều lần làm gián đoạn cuộc trò chuyện.
Thử thách với chính quyền Mỹ
Trong một cuộc họp ngắn với Hội đồng Bảo an vào ngày 22/6, Đại diện đặc biệt của Liên Hợp Quốc về Afghanistan Deborah Lyons chỉ ra rằng Taliban đang gửi thông điệp sẽ cố gắng chiếm thủ đô Kabul một khi các lực lượng nước ngoài rút quân hoàn toàn.
“Cần phải hiểu rõ rằng bất kỳ nỗ lực nào để thành lập một chính quyền quân sự tại Kabul là đi ngược lại ý chí của người dân Afghanistan. Hành động này cũng là mối đe dọa đối các nước trong khu vực và cả cộng đồng quốc tế”, bà khẳng định.
 |
| Lực lượng dân quân túc trực trong một căn nhà tại Kabul. Ảnh: AP. |
Hàng nghìn người Mỹ, bao gồm nhân viên quân sự, nhà thầu và nhân viên ngoại giao, vẫn ở lại Afghanistan.
Đáng chú ý là số phận hàng chục nghìn người Afghanistan đã hỗ trợ nỗ lực quân sự và ngoại giao của Mỹ trong những năm qua. Các quan chức quân sự hàng đầu và các nhà lập pháp đều ủng hộ việc sơ tá, bởi họ đều có thể là mục tiêu Taliban.
Mặc dù kế hoạch đã được chuẩn bị xong, nhưng chính quyền ông Biden vẫn chưa bắt đầu tiến hành.
Tổng thống Mỹ nhấn mạnh Nhà Trắng đang hy vọng điều tốt nhất và không lên kế hoạch cho kịch bản xấu. Tuyên bố này khiến một số người ủng hộ ông cảm thấy thất vọng.
Hạ nghị sĩ Mỹ Seth Moulton, một cựu lính bộ binh thủy quân lục chiến, tiết lộ chi tiết kế hoạch sơ tán 20.000 phiên dịch viên Afghanistan và những người mà ông cho rằng xứng đáng có thị thực nhập cư.
“Hy vọng không phải là một kế hoạch. Chính quyền Biden đang đặt cược rất nhiều vào hy vọng. Có thể thấy rõ ràng chúng ta không chiến thắng cuộc chiến, nhưng vẫn có thể thua đau”, ông Moulton nói.
