 |
Bằng thiết bị nghe trộm, giới chức an ninh Mỹ theo dõi cuộc trò chuyện của các thành viên một tổ chức tội phạm ma túy Mexico, khi những tên này nói về một nhân vật có tên El Padrino, tức "Bố già".
Các đặc vụ Mỹ đã theo dõi El Padrino trong nhiều tháng, nghi ngờ nhân vật này là một quan chức cấp cao trong quân đội Mexico.
Và rồi đột nhiên, một trong những thành viên băng đảng nói El Padrino đang xuất hiện trên sóng truyền hình. Các đặc vụ Mỹ lập tức kiểm tra, và phát hiện người đang được nhắc đến là đại tướng Salvador Cienfuegos, khi đó là bộ trưởng Quốc phòng Mexico, theo New York Times.
Hôm 15/10, ông Cienfuegos bị nhà chức trách Mỹ bắt giữ tại sân bay Los Angeles khi đang di chuyển cùng gia đình.
Bộ trưởng Quốc phòng nhúng chàm
Salvador Cienfuegos là bộ trưởng Quốc phòng Mexico trong giai đoạn 2012-2018. Theo cáo trạng công bố bởi tòa án quận Đông New York hôm 16/10, ông này bị cáo buộc các tội danh rửa tiền, buôn bán heroin, cocaine, ma túy tổng hợp, cần sa từ cuối năm 2015 tới đầu năm 2017.
Cáo buộc chống lại Cienfuegos là kết quả cuộc điều tra kéo dài nhiều năm với mật danh Chiến dịch Padrino.
 |
| Tướng Salvador Cienfuegos, bộ trưởng Quốc phòng Mexico từ 2012-2018. Ảnh: AP. |
Nhà chức trách Mỹ cho biết tướng Cienfuegos đã giúp đỡ băng đảng ma túy H-2, tổ chức gây ra nhiều hành vi phạm tội man rợ trong hoạt động buôn bán ma túy, thực hiện các phi vụ bằng đường biển.
Để đổi lấy những khoản tiền bồi dưỡng béo bở, tướng Cienfuegos chỉ đạo quân đội tránh xa các hoạt động làm ăn của H-2 và tập trung vào các băng nhóm đối thủ của chúng.
Vụ bắt giữ Cienfuegos dường như không phải là hoạt động chung giữa nhà chức trách Mỹ và chính phủ Mexico, New York Times cho biết.
Cuộc điều tra ban đầu do Mỹ khởi xướng cuối năm 2013 nhắm vào một đường dây ma túy điều hành bởi Fausto Isidro Meza Flores, người kế thừa tổ chức do ông trùm Beltran-Leyva để lại, hai quan chức Mỹ cho biết.
Thời điểm đó, đặc vụ Mỹ xác định tướng Cienfuegos là quan chức có biểu hiện tham nhũng và là đối tác của Meza Flores. Mặc dù vậy, trước phản đối từ các cơ quan thực thi pháp luật Mỹ và Mexico, cuộc điều tra nhắm vào tướng Cienfuegos bị cản trở.
Từ năm 2015, sức ép cần hành động đối với tướng Cienfuegos bắt đầu tăng lên. Nhà chức trách Mỹ khi đó sử dụng hai máy nghe trộm để thu thập thông tin về nhân vật đầy quyền lực trong thế giới ngầm của tội phạm băng đảng có mật danh "Padrino", người bị nghi là tướng Cienfuegos.
Các nỗ lực thu thập thông tin nhắm vào hai băng đảng ma túy Sinaloa và H-2, có liên hệ với tổ chức của Meza Flores.
Thông qua chiến dịch thu thập thông tin, tình báo Mỹ phát hiện tướng Cienfuegos cũng chủ động lôi kéo các quan chức Mexico khác, môi giới các thành viên cấp cao băng đảng với các quan chức sẵn sàng nhúng chàm vì tiền.
Cienfuegos cũng cảnh báo H-2 về các cuộc điều tra của nhà chức trách Mỹ nhắm vào hoạt động của tổ chức này, dẫn đến việc H2 sát hại một thành viên đồng bọn bị nghi cung cấp thông tin cho nhà chức trách.
Dưới một người, trên muôn người
Tại Mexico, các chỉ huy quân đội được giao quyền tự chủ to lớn, hiếm khi khuất phục trước sức ép chính trị, và thường được các tổng thống bảo vệ.
"Chưa từng có bộ trưởng Quốc phòng Mexico nào bị bắt. Bộ trưởng Quốc phòng Mexico không chỉ điều hành quân đội mà còn báo cáo trực tiếp tới tổng thống. Không ai có quyền lực lớn hơn bộ trưởng Quốc phòng trừ tổng thống", Jorge Castañeda, cựu bộ trưởng Ngoại giao Mexico, nói.
Bởi quyền lực quá lớn được trao, các nhà phân tích từ lâu đặt ra nghi ngờ tham nhũng với một số lãnh đạo quân đội. Thế nhưng, trước địa vị quá cao của họ, chưa từng có vụ điều tra nào được khởi động, ít nhất là ở Mexico.
"Đây là vấn đề nghiêm trọng. Quân đội ngày càng suy đồi và lạm dụng quyền lực kể từ khi cuộc chiến chống ma túy được khởi động, và lần đầu tiên họ đã bị sờ gáy, nhưng không phải bởi chính phủ Mexico, mà bởi chính phủ Mỹ", Alejandro Madrazo, giáo sư tại Đại học CIDE, Mexico, cho biết.
Hôm 16/10, phản ứng trước vụ bắt giữ Cienfuegos, Tổng thống Mexico Andres Lopez Obrador đã lên tiếng bảo vệ quân đội, nhưng cũng đồng thời chỉ trích những thành phần nhúng chàm.
 |
| Quân đội Mexico đóng vai trò trung tâm trong cuộc chiến chống ma túy. Ảnh: AP. |
Hiện chưa rõ ông Lopez Obrador có giảm sự phụ thuộc vào quân đội hay không. Dưới thời Tổng thống Lopez Obrador, quyền lực quân đội ngày càng được mở rộng, hiện trải dài từ xây dựng tới an ninh công cộng.
Quân đội Mexico đóng vai trò trung tâm trong bảo đảm an ninh nội địa kể từ khi cuộc chiến chống băng đảng ma túy được khởi động năm 2006. Quân đội được gửi tới các khu vực mà tội phạm băng đảng ngự trị. Bộ trưởng Quốc phòng là người trực tiếp giám sát cuộc chiến.
Việc sử dụng binh sĩ được đào tạo trong chiến đấu, nhưng không được huấn luyện về trị an, đã gây ra những vấn đề vượt xa tham nhũng. Với việc quân đội ở trung tâm cuộc chiến chống buôn bán ma túy, chính phủ Mexico chưa bao giờ xây dựng một lực lượng cảnh sát hiệu quả.
Năm 2017, Mexico thông qua luật an ninh quốc gia củng cố vai trò của quân đội trong cuộc chiến ma túy. Động thái này gặp sự chỉ trích của Liên Hợp Quốc, lo ngại tình trạng lạm dụng quyền lực của quân đội.
Tướng Cienfuegos đóng vai trò tối quan trọng trong thuyết phục giới chính trị gia thông qua luật an ninh quốc gia, hợp pháp hóa hoạt động của quân đội trên đường phố. Để gây sức ép, tướng Cienfuegos có thời điểm từng đe dọa rút binh sĩ khỏi các điểm nóng tội phạm.
Cienfuegos tuyên bố quân đội là lực lượng duy nhất chiến đấu hiệu quả với tội phạm băng đảng. Khi cuộc chiến ma túy leo thang, Cienfuegos liên tục yêu cầu chính phủ Mexico thiết lập khuôn khổ pháp lý để bảo vệ quân đội.
"Tội phạm hiện nay mà chúng ta đối mặt đang ở mức độ khác hẳn trước kia, chúng lôi kéo được rất nhiều người, đôi khi là cả gia đình, và chúng tôi đang hành động mà không có khuôn khổ pháp lý. Không có nó, sự giúp đỡ của quân đội bị cản trở", tướng Cienfuegos tuyên bố vào tháng 3/2018.
Quân đội Mexico đã nhiều lần bị cáo buộc vi phạm nhân quyền, sử dụng vũ lực quá mức, bao gồm giết người vượt thẩm quyền. Tuy nhiên, các cáo buộc chống lại quân đội đều rơi vào quên lãng trong suốt nhiệm kỳ bộ trưởng của tướng Cienfuegos.
Tham nhũng ở cấp cao nhất
Vụ bắt giữ tướng Cienfuegos không chỉ phủ bóng đen lên cuộc chiến chống tội phạm có tổ chức ở Mexico, nó còn cho thấy quy mô tình trạng tham nhũng ở những cấp độ cao nhất trong chính phủ.
Trước vụ bắt Cienfuegos chỉ 10 tháng, một cựu quan chức cấp cao khác của Mexico là Genaro García Luna đã bị truy tố tại New York. Ông Luna từng giữ chức lãnh đạo Cơ quan Điều tra liên bang Mexico trong giai đoạn 2001-2005, và là bộ trưởng An ninh quốc gia từ 2006-2012.
 |
| Tướng Cienfuegos (trái) xuất hiện cùng Tổng thống Enrique Pena Nieto (giữa). Ảnh: Reuters. |
Từng là người lập ra chiến lược chống tội phạm ma túy cho Tổng thống Felipe Calderon, trớ trêu thay, Luna lại bị buộc tội hối lộ nhằm bảo vệ cho tổ chức tội phạm ma túy Sinaloa, một trong những băng đảng tội phạm hùng mạnh nhất Mexico.
Trường hợp Luna và Cienfuegos bị tuyên có tội, điều này đồng nghĩa hai trong số những chỉ huy cấp cao nhất, được kính trọng nhất, từng giám sát cuộc chiến ma túy tại Mexico, đã hợp tác với tội phạm băng đảng, giúp đỡ chính những tổ chức mà họ có nhiệm vụ trấn áp.
Trong nhiều năm, giới chức Mỹ đã giúp đỡ định hình và tài trợ cho chiến lược chống tội phạm ma túy của Mexico. Mặc dù vậy, giới chức Mỹ phải dựa vào các đối tác Mexico trong vận hành chiến dịch, thu thập tin tức tình báo và hợp tác an ninh.
"Khó khăn khi hoạt động ở Mexico, với mức độ tham nhũng như vậy, là ở chỗ không bao giờ ta biết đang làm việc với ai. Luôn có lo ngại là lực lượng chấp pháp Mexico sẽ phản bội, hoặc triệt tiêu nguồn tin, hoặc làm gián đoạn cuộc điều tra", Mike Vigil, cựu lãnh đạo thuộc Cơ quan Chống ma túy Mỹ, cho biết.
