Tư vấn các vấn đề liên quan tới thuế mang lại cho các công ty kiểm toán nguồn thu lớn. Ảnh: K.L.

Cứ thế, chúng ta đã bước vào thế giới của mánh lới tránh thuế doanh nghiệp và “định giá chuyển nhượng”. Các chuyên gia thuế đã giúp các công ty đa quốc gia chuyển thu nhập sang các khu vực đánh thuế thấp. Họ đặt ra những mức giá tốt cho việc luân chuyển các nguyên liệu đầu vào, các sản phẩm và tiền mặt ngay trong nội bộ công ty.

Họ tạo thành các khoản thua lỗ trên giấy, khai thác ưu đãi thuế đối với nợ và khấu hao, nếu không thì cũng tiến hành những thủ đoạn dai dẳng, láu cá và tư lợi, gợi lại thời kỳ tồi tệ của ngành đường sắt nước Anh.

Việc định giá chuyển nhượng vốn dĩ không xấu. Các công ty đa quốc gia cần đặt ra mức giá cho các giao dịch nội bộ để đem lại lợi nhuận thỏa đáng. Nó cũng không phải là chuyện đặc biệt mới mẻ. Các thông lệ đa dạng đã xuất hiện từ hàng trăm năm trước.

Ví dụ, Ngân hàng Medici và công ty Dutch East India đã sử dụng những phiên bản của hình thức định giá chuyển nhượng để chuyển tiền qua lại giữa các nước và các đơn vị kinh doanh. Nhưng phạm vi lạm dụng định giá chuyển nhượng nay khá rộng, và hành vi này đã biến tướng thành rắc rối. Mặc dù, rắc rối hay không, ngày nay định giá chuyển nhượng vẫn là một trong những dòng nghiệp vụ đem về lợi nhuận nhất của Big 4.[1]

Bốn công ty xây dựng nên nghiệp vụ đó thông qua một loạt các bước nhỏ và đã thắng lớn. Stephen Zeff đã viết về cột mốc năm 1965, tại đó, “sau 30 năm tranh cãi và một cuộc chiến kéo dài với nghề pháp lý”, các kế toán viên công chúng được cấp phép đã có được phê chuẩn của Quốc hội Mỹ để đại diện cho các khách hàng ở lĩnh vực thuế trước Bộ Tài chính.

Mãi đến năm 1975, đội ngũ thuế vụ Anh của Price Waterhouse vẫn ở quy mô nhỏ, chỉ có mười cộng sự. Công việc của đội ngũ đa số cố định, như giúp các công ty tính toán và thực hiện các nghĩa vụ thuế. Từ cơ sở đó, họ đã tăng trưởng thật sự xuất sắc. Năm 2015, 714 triệu bảng trong 2,81 tỷ bảng tổng doanh thu ở Anh của PwC đến từ nghiệp vụ tư vấn thuế.

Hiện nay, các công ty đang thống trị ngành kinh doanh tránh thuế toàn cầu, giúp các công ty đa quốc gia như Google và Ikea chỉ trả số tiền thuế rất ít tính trên tổng thu nhập rất đáng kể.

Năm 2013, Ủy ban Kiểm soát của Hạ viện điều tra vai trò của các hãng kiểm toán lớn trong vấn đề tránh thuế ở Vương quốc Anh. Ủy ban lắng nghe bằng chứng trực tiếp từ Big 4, những người đã thừa nhận rằng, các quy định thuế quốc tế quá phức tạp, lỗi thời và cần thay đổi để phản ánh đúng hiện thực của doanh nghiệp hiện đại. Khi báo cáo của ủy ban xuất hiện, nó đã bị chặn lại.

Một số công ty đa quốc gia hầu như đã không trả một tí thuế doanh nghiệp nào, bất chấp kinh doanh nhiều ở Anh. Các nhân viên thuế vụ đã chiến đấu trong một cuộc chiến không thể nào giành chiến thắng.

Các công ty có thể cống hiến các nguồn tài nguyên đáng kể nhằm đảm bảo họ giảm thiểu được nghĩa vụ thuế. Hướng dẫn các công ty cách lợi dụng luật thuế quốc tế, và về những ảnh hưởng thuế của những cấu trúc toàn cầu khác nhau là một thị trường lớn.

Bốn công ty thuê gần 9000 người và thu 2 tỷ bảng từ công việc liên quan đến thuế vụ ở Anh, và kiếm khoảng 25 tỷ USD từ công tác này trên toàn cầu. (Cơ quan Thuế và Hải quan Anh - HMRC) có những nguồn tài nguyên ít hơn nhiều. Tính riêng trong mảng định giá chuyển nhượng, Bộ Tứ có số nhân sự nhiều gấp bốn lần HMRC.

Để kiếm tiền, các công ty đã dùng đến đủ kiểu chiến thuật quanh co, chẳng hạn kéo dài các vụ việc và đặt cược, dù không chắc chắn, vào những quyết định có lợi. Nổi giận vì tổn thất thu nhập, HMRC đã cân nhắc khả năng cấm các công ty tránh thuế nhận các hợp đồng nhà nước. Khi Big 4 khẳng định họ không còn bán các kế hoạch tránh thuế ráo riết mà họ đã tiếp thị một thập kỷ trước, ủy ban phản hồi đầy ngờ vực.

Mặc dù có thể đúng là như vậy, nhưng chúng tôi tin họ chỉ đơn giản chuyển sang tư vấn những hình thức tránh thuế khác, vẫn có lợi cho các khách hàng của họ; chẳng hạn cung cấp các mô hình vận hành phức hợp cho các khách hàng doanh nghiệp lớn để giảm thiểu thuế bằng cách khai thác những thuế suất quốc tế thấp nhất.

Bốn công ty đã trình bày các hướng dẫn trong nội bộ về ranh giới giữa lập kế hoạch thuế và tránh thuế, nhưng những nguyên tắc này không ngăn họ bán những kế hoạch chỉ có 50% khả năng thắng nếu bị đưa ra tòa. Rõ ràng HMRC phải cân nhắc đến rủi ro cho người đóng thuế trong một cuộc chiến pháp lý kéo dài.

Có khả năng các công ty và các đối tượng tránh thuế đang lợi dụng những điểm ràng buộc trong khi HMRC phải vận hành theo. Khoảng 250 trong hàng nghìn người làm việc trong lĩnh vực thuế ở Big 4 là các chuyên gia về định giá chuyển nhượng. Trái lại, HMRC chỉ thuê 65 chuyên gia như vậy.

[1] Chỉ bốn công ty lớn về kiểm toán là: Deloitte, Ernst & Young (E&Y), PricewaterhouseCoopers (PwC) và Klynveld Peat Goerdeler (KPMG).