Mẹ ơi mẹ về đi, chiều phủ kín hết rồi
Sông ngửa mặt lên trời thở từng hơi trắng
Ai gọi đò bơ phờ bến vắng
Mẹ về đi, gió lạnh, cỏ đầy sương.
***
Mẹ run run đốt những nén hương
Cắm lên từng bia mộ
Kìa khói lên, khói lên lặng lẽ
Những con đường cát trắng của làng quê.
***
Hồn những chàng trai giờ nơi đâu
Nhìn thấy khói mà về với mẹ
Chim khách góc vườn mười mấy năm nói dối
Cau mười mấy năm trời vô ý trổ buồng đôi.
***
Các anh về với mẹ một đêm thôi
Cho ngọn đèn dầu đỡ giật mình phụt tắt
Cho nồi cơm thêm một lần đầy đặn
Cho đũa trong nhà một bữa được so thêm.
***
Các anh về không hóa được thành người
Thì xin hóa ngọn lửa cười trong bếp
Hóa chú cá con dưới ao nhà đợi mẹ
Hóa thạch sùng đáp lời mẹ trong mơ.
***
Chiều phủ kín hết rồi, gió lạnh từng cơn
Những mắt hương, mắt người hoe đỏ
Trong hoàng hôn hàng trăm bia mộ
Cùng dâng hương lặng lẽ đến bên người…
Lời bình
Bài thơ gợi tứ từ một buổi chiều mùa đông khi nhà thơ nhìn thấy bóng mẹ thắp hương lên từng bia mộ trong nghĩa trang liệt sĩ. Dường như, trong cảm nhận của nhà thơ, những ngôi mộ cũng đang dâng hương trước mẹ.
Khói hương nối vào hư vô, làm gần lại những khoảng cách muôn trùng của âm dương, sinh tử. Hai tuyến hình tượng trong bài thơ đều ẩn chứa những tình cảm thiêng liêng, vĩ đại. Sự vĩ đại của những người con đã ngã xuống cho quê hương. Sự vĩ đại của người mẹ vẫn đợi chờ, ôm ấp hình ảnh những đứa con đi xa chưa trở về.
Khói hương vỗ về an ủi cả người sống và người đã khuất. Lặng lẽ, khói hương mở lối về đoàn tụ. Ngọn đèn dầu mong manh bền bỉ, bữa cơm sum vầy, lửa trong bếp ấm, khoảng ao chú cá con đợi mẹ, tiếng thạch sùng đáp vào những chờ mong. Mắt hương, mắt người, nhòe đi trong chiều siêu thực. Tất cả hiện về như chưa từng ra đi, chưa từng cách biệt.
Bài thơ của Nguyễn Quang Thiều giản dị mà sâu lắng bởi những cảm xúc chân thành và hình tượng thiêng liêng. Góc nhìn nhân văn về đời sống, chiến tranh, người lính, người mẹ… đem đến những rung động mạnh mẽ trong lòng người đọc.
