Haiti từ lâu đã chứng kiến tình trạng bạo lực đẫm máu, nhưng mức độ hỗn loạn, vô chính phủ leo thang trong những tuần gần đây, cùng sự bất lực của chính quyền trung ương, khiến đất nước rơi vào thảm cảnh.
Theo thống kê của Liên Hợp Quốc, chỉ trong vỏn vẹn 9 ngày đầu tháng 7, hơn 470 người bị giết hoặc mất tích trong cuộc chiến giữa các băng đảng ở Cite Soleil, khu ổ chuột lớn nhất ở Haiti nằm ngay tại thủ đô Port-au-Prince, theo New York Times.
Băng đảng lộng hành
Trong bối cảnh các băng đảng tội phạm mở rộng lãnh thổ hoạt động, nhà chức trách Haiti đã phải kêu gọi viên chức chính quyền không rời khỏi nhà. Các băng đảng đã tiến gần tới dinh tổng thống, bộ Nội vụ, Ngân hàng Trung ương. Nhà tù ở thủ đô nơi giam giữ hàng trăm tù nhân cũng đối mặt nguy cơ nổ ra bạo loạn.
Tại Cite Soleil, khu ổ chuột có 300.000 người sinh sống, các băng đảng sử dụng xe ủi phá hủy nhà của đối phương, hãm hiếp phụ nữ và trẻ em gái. Người dân ở Cite Soleil cho biết các vụ giết người bừa bãi đang xảy ra. Các gia đình thậm chí không thể chôn cất tử tế người thân thiệt mạng do tình trạng bạo lực.
Từ Cite Soleil, các vụ bạo lực dần lan rộng vào trung tâm thủ đô Port-au-Prince. Hơn 3.000 người đã tháo chạy khỏi khu ổ chuột Cite Soleil trong tháng 7.
G-9 Family and Allies là một trong các băng đảng khét tiếng nhất. Tổ chức này nằm dưới sự chỉ huy của Jimmy Cherizier, biệt danh Barbecue. Những tuần qua, G-9 Family đang tấn công băng đảng đối thủ là G-pep, mở rộng lãnh thổ mà băng đảng này kiểm soát ở Cite Soleil.
 |
| Lực lượng an ninh kiểm tra vũ khí hai người ở thủ đô Port-au-Prince. Ảnh: New York Times. |
Trên nhiều khía cạnh, Cherizier là hiện thân của lý do đã đẩy Haiti vào hoàn cảnh hiện nay, đó là tầng lớp tinh hoa chính trị và kinh doanh chống lưng cho các băng đảng tội phạm để thực hiện mục tiêu của riêng mình. Bởi lẽ đó, Haiti đã mất đi khả năng vận hành như một đất nước đúng nghĩa.
Cherizier bị nghi được tài trợ bởi nhóm chính trị nhằm đàn áp các cuộc biểu tình, hoặc ép buộc người dân bỏ phiếu theo định hướng. Các gia tộc kinh doanh Haiti trả tiền cho băng G-9 Family để thúc đẩy các toan tính kinh tế của riêng họ, như bảo kê các chuyến hàng hóa cập cảng Port-au-Prince.
Các bến cảng nằm ở rìa của Cite Soleil. Bởi Haiti nhập khẩu phần lớn thực phẩm, nhiên liệu và nhu yếu phẩm thiết yếu, G-9 Family có thể bắt cả đất nước làm con tin chỉ bằng cách ngăn chặn hàng hóa cập cảng được chuyển lên xe tải để vận chuyển đi nơi khác.
Việc các nhóm chính trị Haiti lợi dụng các băng đảng không phải mới. Dưới thời cựu Tổng thống Jean-Bertrand Aristide đầu thập niên 2000, băng đảng được dùng để trấn áp các cuộc nổi dậy chống lại chính quyền Aristide trên khắp cả nước.
Wislande Pierre là nhân chứng lớn lên ở Cite Soleil khi các băng đảng đầu tiên xuất hiện. Khi đó, người dân vẫn có thể tự do đi lại, đến trường, chơi trên phố cho đến khi trời tối.
Các băng đảng cảnh báo trước cho người dân nếu chúng hoạt động tại khu dân cư của họ. Thậm chí, các băng đảng còn cung cấp nơi trú ẩn an toàn cho học sinh nếu có đấu súng.
"Giờ thì các băng đảng không quan tâm, họ sẽ nổ súng bất kể người ta là ai, làm gì", Pierre cho biết.
Công cụ của các nhóm tinh hoa
Năm 2004, cựu Tổng thống Aristide đào tẩu khỏi Haiti, đẩy đất nước vào hỗn loạn. Liên Hợp Quốc sau đó triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình và tuần tra ở Cite Soleil, hạn chế hoạt động của các băng đảng.
Nhưng sau nhiều năm, ngân sách dành cho lực lượng gìn giữ hòa bình dần cạn kiệt. Nhiều bê bối xảy ra như đợt bùng phát dịch tiêu chảy, các cáo buộc lạm dụng tình dục, hủy hoại danh tiếng của lực lượng gìn giữ hòa bình. Năm 2019, lực lượng gìn giữ hòa bình rút khỏi Haiti.
Từ đó, dưới sự bảo trợ của các nhóm chính trị và tập đoàn kinh tế tranh giành lợi ích, các băng đảng trỗi dậy. Các băng đảng buôn lậu lượng lớn vũ khí đạn dược vào Haiti với sự giúp đỡ của quan chức chính phủ.
"Toàn bộ đất nước đã bị băng đảng hóa. Các gia tộc lớn của Haiti đang chống lưng cho các băng đảng để đạt được mục tiêu. Họ không muốn phải chịu trách nhiệm, không muốn người dân được sống trong ổn định và có khả năng tổ chức để chống lại họ. Người dân Haiti đang bị bắt làm con tin", Pierre Esperance, Giám đốc điều hành Mạng lưới Bảo vệ nhân quyền quốc gia Haiti, cho biết.
 |
| Cảnh sát Haiti thua kém tội phạm băng đảng về trang bị vũ khí. Ảnh: New York Times. |
Vì các cáo buộc vi phạm quyền con người, cảnh sát Haiti bị phương Tây cấm vận vũ khí. Trái lại, các băng đảng có thể buôn lậu vũ khí vào đất nước. Bộ Ngoại giao Mỹ thừa nhận vũ khí của cảnh sát Haiti ít hơn, lạc hậu hơn vũ khí của các tổ chức tội phạm.
Các băng đảng tội phạm giờ đã vượt ngoài tầm kiểm soát của chính phủ Haiti. Theo Liên Hợp Quốc, tội phạm băng đảng đã khiến 16.000 người Haiti mất nhà cửa.
Sau khi mở rộng kiệm soát Cite Soleil, băng G-9 Family hướng về trung tâm thủ đô Port-au-Prince và đấu súng dữ dội với cảnh sát Haiti hôm 24/7.
G-9 Family hiện đã ở rất gần hàng loạt cơ quan đầu não chính phủ như phủ tổng thống, Bộ Nội vụ, Ngân hàng Trung ương và Nhà tù quốc gia.
Nhà tù quốc gia là nơi giam giữ những tội phạm nguy hiểm nhất của Haiti, trong đó có thủ lĩnh các băng đảng và một số nghi phạm vụ ám sát Tổng thống Jovenel Moise năm 2021. Nhà chức trách Haiti cảnh báo cơ sở này có nguy cơ nổ ra bạo loạn.
Fritz Alphonse, thủ lĩnh phe đối lập và là cựu thống đốc Ngân hàng Trung ương Haiti, cho biết chính phủ đã làm ngơ, thậm chí đồng lõa với tình trạng băng đảng hóa của đất nước.
"Cảnh sát đang bị áp đảo và không được chính phủ chỉ dẫn phải làm gì. Tình hình sẽ ngày cảng tồi tệ hơn", ông Alphonse nói.
