Vì chuỗi cửa hàng McDonald’s, các tiệm giặt khô và vô vàn thứ kém cao quý khác đều là “nhượng quyền thương mại”. Thay vào đó, người Brazil gọi đội thể thao của họ là “câu lạc bộ”, có các đội thể thao, bể bơi, nhà hàng, sân quần vợt, khu vườn rợp bóng cọ và các thành viên đóng hội phí, những nơi dành cho tầng lớp trung lưu cho một buổi chiều thứ bảy.
Thiếu minh bạch, chủ tịch CLB là những kẻ cắp
Mặc dù các CLB trả lương cho cầu thủ của họ, họ vẫn giữ tư cách là doanh nghiệp phi lợi nhuận. Điều này có nghĩa là tài chính của CLB không bị công chúng giám sát, Giám đốc Điều hành của họ không có trách nhiệm pháp lý. Nói tóm lại, các bậc quản lý CLB là nơi ẩn náu hoàn hảo cho nhiều người.
Những người này trở thành một phần không thể thiếu trong bóng đá Brazil đến nỗi họ được gọi bằng biệt danh “cartolas”, nghĩa là “mũ đội đầu”. Là một phần của cấu trúc nghiệp dư, các “cartolas” thường không nhận lương. Họ được cho là làm việc chăm chỉ vì tình yêu lịch lãm đối với CLB của họ. Tuy nhiên, trên thực tế, các “cartolas” tự thưởng cho những nỗ lực tình nguyện của họ bằng cách thụt két CLB.
 |
| Trận derby bang Rio de Janeiro giữa Flamengo và Vasco da Gama (áo trắng) được gọi là trận "O Classico dos Milhoes", trận "Kinh điển của hàng triệu người". |
Khi Eurico Miranda gia nhập ban quản lý CLB Vasco da Gama vào năm 1975, ở độ tuổi ngoài ba mươi, ông có thu nhập hạn chế. Là con trai của một thợ làm bánh người Bồ Đào Nha, Miranda từng làm nhân viên bán hàng tại đại lý Volkswagen ở Rio de Janeiro. Sau đó, ông nhanh chóng thăng tiến trong hệ thống phân cấp của Vasco. Nó thay đổi cuộc đời ông. Miranda mua những ngôi nhà bên bờ biển ở Rio và một chiếc du thuyền. Đây không phải là câu chuyện về sự giàu có kiếm được từ kinh doanh chính đáng.
Báo chí Brazil và một cuộc điều tra của quốc hội ghi nhận hành vi phạm tội của Miranda. Năm 1998, Vasco nhận được 34 triệu USD tiền mặt từ NationsBank ở Mỹ, mong muốn tạo dựng tên tuổi của họ tại thị trường Brazil rộng lớn bằng cách tài trợ cho một thương hiệu thể thao nổi tiếng.
Khi ngân hàng ký thỏa thuận, họ thông báo rằng số tiền mặt sẽ tồn tại trong câu lạc bộ trong 100 năm. Tuy nhiên, trong vòng hai giờ, nguồn tiền này ít nhiều biến mất. Khoảng 124.000 USD được dùng để mua áo phông và tuyên truyền cho chiến dịch bầu cử vừa qua của Miranda. 12 triệu được chuyển đến bốn tài khoản của một công ty ở Bahamas có tên là Liberal Banking Corporation Limited.
Hóa ra, công ty rất tự do. Bất kỳ đại diện hợp pháp nào của Vasco đều có thể rút tiền. Thượng viện kết luận, Miranda chuyển số tiền thuộc về Vasco vào tài khoản cá nhân.
Miranda không cẩn thận che giấu hành vi của mình. Ông không cần phải làm vậy. Chừng nào Miranda còn giữ được ghế hạ nghị sĩ của mình, quyền miễn trừ nghị viện còn bảo vệ ông khỏi bị truy tố. Với sự ủng hộ của nhiều hội viên Vasco, ông trông như thể có thể trụ vững mãi mãi, qua các cuộc bầu chủ tịch.
Nhưng vì Miranda phung phí khoản đầu tư của ngân hàng Mỹ, Vasco rơi vào cảnh nợ nần. CLB nợ cầu thủ ngôi sao Romario 6,6 triệu USD tiền lương. Tồi tệ hơn thế, để giữ đủ cầu thủ trên sân, Romario được cho là phải tự moi tài khoản của mình để trang trải tiền lương hàng tuần cho các đồng đội. Mong muốn có thêm tiền mặt, Vasco dồn CĐV vào sân Sao Januario để xem các trận đấu lớn.
Trong trận đấu cuối cùng của năm 2000, ban lãnh đạo Vasco nhồi nhét hơn 12.000 chỗ ngồi vượt quá sức chứa tối đa. Sau khi một cuộc ẩu đả nổ ra trên khán đài, các CĐV bỏ chạy và dẫm đạp lên nhau. Giữa sân bóng với khán đài khi đó vẫn còn một hàng rào rỉ sét. Có 168 người thương vong. Bất kỳ người tử tế nào cũng sẽ hủy trận đấu khi những thân thể bị thương chất đống trên sân đợi trực thăng chở họ đi. Miranda nhấn mạnh rằng trận đấu phải tiếp tục.
Trên đây là đoạn trích trong cuốn sách “How Soccer Explains The World” của tác giả Franklin Foer xuất bản năm 2004. Gần 20 năm sau, bóng đá Brazil vẫn còn trì trệ trong mô hình CLB bóng đá là các doanh nghiệp phi lợi nhuận được quản lý một cách thiếu minh bạch bởi những người gọi là “cartolas” như Miranda.
Làn sóng mới đầu tư vào bóng đá Brazil
Nhưng bóng đá Brazil đang đứng trước vận hội chuyển mình, khi quốc hội thông qua đạo luật “Football Inc” vào tháng 8/2021, khuyến khích các CLB chuyển đổi mô hình thành “Sociedades Anonimas de Futebol” (SAF), tức là “tập đoàn bóng đá”.
 |
| Ronaldo mua Cruzeiro, CLB anh đã đầu quân trước khi tới châu Âu chơi bóng vào thập niên 1990. |
Năm 1993 và 1998, ở Brazil ra “luật Zico” và “luật Pele” (lấy tên các cựu danh thủ này khi họ giữ chức bộ trưởng thể thao Brazil) cho phép các CLB tồn tại với tư cách là công ty. Tuy nhiên, các luật này bị chỉ trích nặng nề và không tạo ra tác dụng như mong đợi của nhà lập pháp, và hầu hết CLB bóng đá Brazil vẫn tồn tại ở dạng hiệp hội, hội đoàn phi lợi nhuận. Luật ra năm 2021 chặt chẽ và có tính thực tế hơn nhiều.
Song, cũng phải thấy rằng nhu cầu chuyển một CLB thành công ty hạch toán thu chi rõ ràng ở Brazil cách đây 20-30 năm không bức thiết như bây giờ. Lúc trước, chính phủ Brazil, vì những lý do khác nhau trong suốt lịch sử, luôn hào phóng với các CLB, giúp họ xóa nợ và thiết lập các dòng tài chính mới.
Nhưng các CLB hiện nay nợ quá nhiều. Chỉ có cách minh bạch tài chính, thay đổi cơ cấu sở hữu, mới có thể trả nợ, thu hút đầu tư, giữ cầu thủ giỏi, tăng sức cạnh tranh, bán bản quyền truyền hình được giá.
Trước khi luật “Football Inc” ra đời, có một số CLB tiên phong thay đổi chủ sở hữu. Ví dụ, hãng Red Bull mua CLB Bragantino, và CLB Cuiaba thuộc sở hữu của công ty lốp xe Drebor. Sau khi có luật, danh thủ Ronaldo “người ngoài hành tinh” dẫn đầu một nhóm đầu tư mua 90% cổ phần CLB Cruzeiro. Anh còn sở hữu CLB Real Valladolid ở Tây Ban Nha.
CLB Botafogo được mua bởi doanh nhân người Mỹ kinh doanh kỹ thuật số John Textor. Theo thỏa thuận, Textor, cũng là người đồng sở hữu Crystal Palace (Anh) và Molenbeek (Bỉ), sẽ đầu tư 77 triệu USD vào đội trong 3 năm tới. Tập đoàn 777 Partners của Mỹ, công ty sở hữu đội bóng Genoa (Italy) và có cổ phần tại Sevilla (Tây Ban Nha), mua 70% cổ phần của Vasco với giá 135 triệu USD. 3 CLB Cruzeiro, Botafogo và Vasco được các chủ mới thanh toán cho các khoản nợ khoảng 442 triệu USD vào năm 2020.
3 CLB trên nằm trong nhóm G-12 của bóng đá Brazil, gồm 12 đội bóng lớn nhất: Botafogo, Flamengo, Fluminense, Vasco (bang Rio de Janeiro), Corinthians, Palmeiras, Sao Paulo, Santos (bang Sao Paulo), Gremio, Internacional (bang Rio Grande do Sul), Cruzeiro, Atletico Mineiro (bang Minas Gerais). Họ giành tổng cộng 60/66 danh hiệu VĐQG Brazil và 22 Copa Libertadores.
Tháng 12/2022, City Football Group (CFG) tuyên bố hoàn tất thương vụ mua 90% cổ phần của CLB Bahia với giá 1 tỷ reais (190 triệu USD). CFG là tập đoàn bóng đá sở hữu Man City và toàn bộ hoặc một phần của 11 CLB khác trên toàn cầu. Bahia cùng Vasco, Cruzeiro và Gremio được thăng hạng Serie A giải VĐQG Brazil mùa bóng 2023. Sức mạnh tài chính của CFG có thể biến Bahia thành đội bóng hàng đầu Brazil. Mùa 2023 khai mạc vào ngày 15/4 có đủ thành viên của G-12 tham dự.
Thành lập công ty tổ chức giải VĐQG
Các hạng đấu của giải VĐQG Brazil hiện vẫn do LĐBĐ Brazil (CBF) quản lý. Amir Somoggi, chuyên gia từ công ty tư vấn thể thao Sports Value cho báo chí biết mặc dù Brazil có lượng khán giả xem bóng đá lớn thứ hai thế giới, các CLB của quốc gia này chỉ chiếm 2% doanh thu bóng đá toàn cầu.
Đất nước cuồng nhiệt với bóng đá với 213 triệu dân, thắng 4 trong 5 kỳ Copa Libertadores vừa qua, rõ ràng có tiềm năng rất lớn. Vấn đề là biết khai thác đúng cách.
 |
| Palmeiras (áo xanh) và Sao Paulo là 2 CLB giàu thành tích nhất ở Brazil. |
Các CLB Brazil đang ngả theo cách làm của bóng đá Anh, thành lập một công ty điều hành giải VĐQG như English Premier League, với các CLB nắm cổ phần. Công ty này sẽ điều hành 2 giải Serie A và Serie B, mỗi giải 20 đội. Tức là tước quyền quản lý và tổ chức của CBF.
Không thể coi thường bóng đá Brazil. Giải Campeonato Brasileiro Serie A được Liên đoàn thống kê và lịch sử bóng đá quốc tế (IFFHS) chọn là giải VĐQG hấp dẫn nhất hành tinh 2 năm liên tiếp 2021 và 2022, vượt qua cả các giải VĐQG hàng đầu ở châu Âu.
Hiện có 2 liên danh thành lập công ty mới tổ chức giải Serie A và Serie B đang được giới thiệu. Thứ nhất là Brazillian Football League (Libra) do quỹ Codajas Sports Kapital thành lập có sự ủng hộ của 18 CLB Serie A và B như Flamengo, Corinthians, Santos, Vasco, Palmeiras, Sao Paulo.
Libra tuyên bố rằng họ đã đạt được thỏa thuận với công ty đầu tư nhà nước Mabadala Capital của UAE khoản đầu tư 970 triệu USD cho 20% cổ phần Libra. Dĩ nhiên là số tiền chỉ được giải ngân nếu Libra được quyền tổ chức 2 giải Serie A và B. Lawrence Magrath, đồng sáng lập của Codajas Sports Kapital nói với tờ Financial Times: “Chúng tôi tin chắc rằng trong 20 năm tới, chúng tôi có thể trở thành giải đấu lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Premier League”.
Thứ hai là Liga Forte Futebol (LFF), dự án có sự ủng hộ của 26 CLB khác. LFF hướng tới sự phân chia thu nhập cân bằng giữa các đội như tiền đề để tạo ra giải đấu mạnh. Ví dụ thành công nhất trên thế giới là Premier League, trong đó chênh lệch thu nhập giữa CLB cao nhất và thấp nhất là 1,5 lần. Dự án này cũng tuyên bố họ đang có nhà đầu tư từ Mỹ rót vốn cho từ 750 triệu đến 1 tỷ USD.
Đề xuất ban đầu về chia sẻ doanh thu của Libra: 40% số tiền được chia đều cho các đội, 30% theo thành tích tại giải VĐQG và 30% dựa trên số khán giả xem truyền hình. Trong khi LFF đề xuất cơ cấu thu nhập của một đội lần lượt là 45%, 30% và 25%.
Chắc chắc không thể tồn tại 2 công ty tổ chức 2 giải VĐQG song song với nhau. Libra và LFF phải hợp nhất thành một thực thể. Hoặc các CLB ủng hộ cho dự án này sẽ chạy hết sang dự án kia. Và điều này phải hoàn tất trước khi năm 2024 kết thúc, để thực hiện một cuộc đàm phán mới về bản quyền truyền hình từ năm 2025.
Mạng Brazil TV Globo mua độc quyền truyền hình từ các CLB cho đến năm 2024 cho giải VĐQG và nhiều giải đấu khu vực. Năm ngoái, các CLB Serie A nhận được 3,5 tỷ reais (584,7 triệu bảng Anh) tiền bản quyền, chủ yếu từ Globo, một phần từ Amazon Prime. Các CLB Brazil chỉ nhận được 1% doanh thu từ bản quyền truyền hình quốc tế, trong khi Premier League nhận được 48% và La Liga của Tây Ban Nha nhận được 44%. Một công ty mới tổ chức giải VĐQG Brazil mới chắc chắn sẽ chia nhỏ các gói truyền hình quốc nội và quốc tế ra bán và thu nhập cho các CLB chắc chắn sẽ lớn hơn nhiều.
Mục Thể thao giới thiệu cuốn The Country of Football: Soccer and the making of modern Brazil của Roger Kittleson phát hành năm 2014, kể về hành trình tới 3 chức vô địch thế giới 1958, 1962 và 1970 của người Brazil.
