Tư trị thông giám (Tư Mã Quang chủ biên) cùng với bộ Sử ký (Tư Mã Thiên) là hai bộ sử lớn của Trung Quốc. Công trình được viết theo thể biên niên, khái quát một thời kỳ lịch sử hơn 1000 năm của Trung Quốc, từ năm 403 TCN đến năm 959. Toàn công trình của Tư Mã Quang có 294 quyển, ngoài ra có 30 quyển mục lục, 30 quyển khảo dị (khảo sát sự giống và khác nhau).
 |
| Tập một bộ Tư trị thông giám phát hành bản tiếng Việt cuối tháng 11. |
Ở Việt Nam, nhiều người đã biết tới Tư trị thông giám, nhưng đây là lần đầu tiên bộ sách được chuyển ngữ và ấn hành một cách chính thức. Hai dịch giả Bùi Thông, Phạm Thành Long, sau khi đem đến tác phẩm sử học lừng danh Tam Quốc Chí (Trần Thọ) vào năm 2016, tiếp tục chuyển ngữ bộ sử đồ sộ Tư trị thông giám. Tập một của bộ sách (18 tập) được phát hành bởi NXB Văn học và nhà sách Tri Thức Trẻ, với phiên bản đặc biệt và bản thường vào cuối tháng 11.
Bằng tình yêu dành cho cổ thư, những người làm sách đầu tư, chăm chút công phu, kỹ càng từ chất lượng dịch thuật, hiệu đính, biên tập đến trình bày, chất liệu giấy, bìa sách.
Bộ Tư trị thông giám do Tư Mã Quang chủ biên, cùng biên soạn với các sử gia khác như Lưu Thứ, Lưu Ban, Phạm Tổ Vũ và Tư Mã Khang (con trai Tư Mã Quang).
Bộ sách là kết quả lao động cật lực của các tác giả trong 19 năm. Để có được công trình này, Tư Mã Quang và các cộng sự đã bỏ ra gần như cả cuộc đời nghiên cứu, khảo chứng. Khi bộ sách hoàn thành năm 1084, Tư Mã Quang 65 tuổi, tóc bạc da mồi. Khi Tư trị thông giám được mang in ấn nhân bản chưa đầy một tháng (1086) thì Tư Mã Quang qua đời vì lao lực.
 |
| Tư Mã Quang (1019-1086) một sử gia, học giả, thừa tướng thời Tống của Trung Quốc. |
Để biên soạn được bộ sách, Tư Mã Quang và các sử gia được cung cấp nguồn sử liệu phong phú và đa dạng từ triều đình. Họ tham khảo tàng thư triều đình (30.699 cuốn), hoàng đế Tống Thần Tông ban cho 2.400 cuốn sách, bản thân Tư Mã Quang sưu tầm ở nhà riêng được hơn 5.000 cuốn.
Tổng cộng số sách mà Tư Mã Quang và những người cộng sự đã tham khảo để soạn Tư trị thông giám lên đến gần 4 vạn cuốn, số sách tham khảo chất đầy 2 gian phòng.
Tư trị thông giám là tác phẩm kinh điển đồ sộ của Trung Quốc. Tác phẩm được đánh giá cao: "Làm vua mà không biết Tư trị thông giám thì muốn trị cũng không biết cái nguồn tự trị, ghét cái loạn mà không biết thuật phòng loạn. Làm bề tôi mà không biết Tư trị thông giám, thì trên không thể thờ vua, dưới không thể trị dân. Làm con mà không biết Tư trị thông giám, thì mưu tính cho bản thân tất sẽ khiến nhục tổ tiên, làm việc không đủ để lưu danh hậu thế”.
