Bọ cạp 'xâm chiếm' nhiều thành phố ở Brazil

Một con bọ cạp vàng được tìm thấy trong ngôi nhà ở Itabuna, đông bắc Brazil. Ảnh: Joacy Souza/Alamy.

Bọ cạp đang “chiếm lĩnh” các thành phố của Brazil, các nhà nghiên cứu cảnh báo trong bài báo chỉ ra rằng quá trình đô thị hóa nhanh chóng và biến đổi khí hậu đang làm gia tăng số người bị loài vật này cắn.

Theo dữ liệu từ hệ thống thông tin bệnh bắt buộc khai báo của Brazil, hơn 1,1 triệu ca bị bọ cạp cắn đã được ghi nhận từ năm 2014 đến 2023, Guardian đưa tin.

Nghiên cứu đăng trên tạp chí Frontiers in Public Health cho biết số ca bị cắn tăng 155% trong giai đoạn này.

Nguyên nhân

Nguyên nhân chính của sự gia tăng xuất phát từ quá trình đô thị hóa nhanh chóng và thiếu quy hoạch, dẫn đến khu ổ chuột với đặc trưng mật độ dân cư cao nhưng xử lý rác thải kém.

Các khu đô thị không chỉ xâm lấn môi trường sống hoang dã vốn có của bọ cạp, mà còn tạo ra môi trường mới cho chúng để phát triển mạnh.

“Quá trình đô thị hóa ở Brazil đã làm thay đổi sâu sắc hệ sinh thái”, nhà nghiên cứu chính Manuela Berto Pucca, phó giáo sư tại Đại học bang São Paulo, cho biết.

“Các thành phố vô tình cung cấp mọi thứ mà bọ cạp cần: Nhiều nơi trú ẩn (trong tường, cống rãnh, đống đổ nát và vật liệu xây dựng), nhiệt độ ấm áp ổn định, và nguồn thức ăn dồi dào từ gián và các loài động vật không xương sống khác ở đô thị”.

Bọ cạp đặc biệt ưa thích hệ thống cống rãnh, nơi ấm áp quanh năm, gần như không có loài săn mồi và rất nhiều thức ăn, đặc biệt là gián. Một số loài bọ cạp có thể sống tới 400 ngày không cần ăn và sinh sản mà không cần giao phối, khiến việc tiêu diệt chúng trở nên khó khăn.

Mùa hè nóng hơn, thời kỳ mưa nhiều hơn và hạn hán, cũng giúp bọ cạp sinh sôi mạnh vì chúng thích nghi tốt với môi trường ấm và ẩm.

Dữ liệu sơ bộ năm 2024 cho thấy bọ cạp gây ra gần 200.000 vết cắn và 133 ca tử vong tại Brazil. Các nhà nghiên cứu ước tính sẽ có thêm khoảng 2 triệu ca mới trong giai đoạn từ năm 2025 đến 2033.

Quy mô thực sự của vấn đề này có thể lớn hơn nhiều so với các con số thống kê được ghi nhận vì nhiều người chọn tự điều trị tại nhà hoặc không đến cơ sở y tế - nhóm nghiên cứu nhận định.

“Tôi đã làm việc ở những nơi mà nỗi sợ bị bọ cạp cắn hiện hữu hàng ngày, nhất là tại khu dân cư nghèo và đông đúc”, Pucca nói. “Các con số cho thấy vấn đề này sẽ còn nghiêm trọng hơn trong tương lai”.

Khi nhiệt độ ở Brazil ngày càng cao, bọ cạp vàng nguy hiểm đang di chuyển vào các thành phố như São Paulo. Ảnh: Viện Butantan.

“Nhu cầu hành động cấp bách”

Giới nghiên cứu cho biết khoảng 0,1% các vết cắn được báo cáo dẫn đến tử vong, trong đó trẻ em và người cao tuổi là đối tượng dễ tổn thương nhất.

Người khỏe mạnh thường hồi phục hoàn toàn, nhưng có thể bị đau và khó chịu trong nhiều ngày. Các triệu chứng gồm đau, nóng rát, sưng, đỏ, châm chích và buồn nôn.

Nghiên cứu trước đó về mô hình phân bổ của bọ cạp tại Brazil cho thấy môi trường đô thị đang trở thành nơi cư trú tiềm năng cho chúng, do khí hậu ngày càng ấm và ẩm ướt.

Brazil, Paraguay, Bolivia, Mexico, Guyana và Venezuela đã chứng kiến “sự gia tăng đáng báo động đặc biệt của hiện tượng scorpionism (tình trạng y tế do bị bọ cạp cắn) trong vài thập kỷ qua, phát triển thành cuộc khủng hoảng y tế cộng đồng lớn”, nhóm tác giả nghiên cứu cho biết.

Tại châu Âu, người ta tin rằng có hơn 35 loài bọ cạp bản địa, mặc dù chưa có nghiên cứu toàn diện về xu hướng quần thể.

Các nhà nghiên cứu cho rằng phòng ngừa là chìa khóa.

“Bọ cạp phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt và bừa bộn. Hãy giữ gìn khu vực sạch sẽ, trám kín các khe nứt trên tường, lắp lưới chắn trên cống rãnh và luôn kiểm tra giày dép, khăn tắm cùng quần áo trước khi sử dụng”, Pucca khuyến cáo.

Tiến sĩ Manuela González-Suárez, nhà sinh thái học tại Đại học Reading, người không tham gia nghiên cứu, nhận xét: “Các con số cao hơn nhiều so với những gì tôi dự đoán, điều này cho thấy mức độ gia tăng đáng kể”.

Tuy nhiên, bà cũng lưu ý rằng sự gia tăng nhận thức về vấn đề cũng có thể dẫn đến nhiều báo cáo hơn.

Bà González-Suárez nói thêm rằng công chúng không nên quá hoảng loạn vì kết quả nghiên cứu. “Nhiều người bị bọ cạp cắn không gặp phản ứng nghiêm trọng hay tử vong, và tỷ lệ tử vong vẫn tương đối thấp nếu so với tai nạn giao thông hay các vụ phạm tội bạo lực”.

Hệ thống y tế Brazil cung cấp điều trị miễn phí cho các ca bọ cạp cắn, và một số bệnh viện cùng trung tâm cấp cứu có sẵn thuốc giải độc.

“Nếu bị cắn, đừng chờ đến khi triệu chứng nghiêm trọng hơn - hãy đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức”, một trong các tác giả bài báo, giáo sư Eliane Candiani Arantes từ Đại học São Paulo, khuyến cáo.

“(Dù vậy), mọi người đều đối mặt với nguy cơ, đặc biệt là trẻ nhỏ, vì chỉ một vết cắn nhỏ cũng có thể khiến trẻ tử vong”, bà nói.

Giáo sư Nibedita Ray-Bennett, Đại học Leicester, chủ tịch Mạng lưới các ca tử vong có thể tránh được, nhận định nghiên cứu này nhấn mạnh “nhu cầu hành động cấp bách”.

Pucca cho biết một trong những quan niệm sai lầm phổ biến nhất là xem bọ cạp là kẻ thù của con người.

“Chúng không phải vậy. Loài vật này hành động để phản ứng tự vệ, không phải tấn công. Chúng là một phần của thế giới tự nhiên và đóng vai trò sinh thái thiết yếu, từ kiểm soát quần thể côn trùng phá hoại đến duy trì đa dạng sinh học”.