Có rất nhiều câu hỏi chưa được giải đáp xung quanh vụ nổ khủng khiếp vào tuần trước ở thủ đô Lebanon và quyền sở hữu lô hàng đáng lẽ phải là một trong những vấn đề dễ giải quyết nhất.
Xác định rõ quyền sở hữu - đặc biệt là với loại hàng hóa nguy hiểm như số hóa chất trên - là điều cơ bản trong vận chuyển, chìa khóa để mua bảo hiểm và giải quyết các tranh chấp phát sinh. Số hóa chất do con tàu có tên Rhosus treo cờ Moldova mang đến Beirut 7 năm trước.
Tuy nhiên, trong quá trình tìm kiếm chủ sở hữu lô hàng 2.750 tấn này ở 10 quốc gia, Reuters phát hiện câu chuyện phức tạp về một mạng lưới các công ty nhỏ, ít người biết đến trên toàn cầu.
 |
| Một người đàn ông đi qua khu vực bị hư hại sau vụ nổ làm rung chuyển Beirut, Lebanon. Ảnh: Reuters. |
Những người liên quan đến lô hàng và được Reuters phỏng vấn đều phủ nhận thông tin về chủ sở hữu ban đầu của lô hàng hoặc từ chối trả lời câu hỏi. Thuyền trưởng của con tàu, công ty sản xuất phân bón ở Georgia sản xuất ra lô hàng và công ty ở châu Phi đặt hàng nhưng chưa trả tiền nói họ không biết chủ sở hữu của lô hàng là ai.
Hồ sơ vận tải cho thấy tàu Rhosus chở ammonium nitrate xuất phát từ Georgia vào tháng 9/2013. Đích đến của lô hàng này là một nhà sản xuất chất nổ ở Mozambique.
Trước khi rời Địa Trung Hải, thuyền trưởng và hai thành viên thủy thủ đoàn nói rằng doanh nhân người Nga mà họ coi là chủ tàu, ông Igor Grechushkin, đã bảo họ dừng ở Beirut để lấy thêm hàng.
Tàu Rhosus cập cảng Beirut vào tháng 11/2013, bị vướng vào các tranh chấp pháp lý về phí cảng chưa thanh toán và những lỗi hỏng hóc trên tàu. Các chủ nợ cáo buộc chủ sở hữu hợp pháp của con tàu, một công ty có trụ sở tại Panama, đã bỏ rơi con tàu. Hàng hóa trên tàu sau đó được dỡ xuống và đưa vào nhà kho ở cảng Beirut.
Công ty luật Beirut đại diện cho các chủ nợ, Baroudi & Associates, không trả lời yêu cầu xác định chủ sở hữu hợp pháp ban đầu của lô hàng. Reuters cũng không thể liên lạc với ông Grechushkin.
Theo hải quan Lebanon, con tàu chìm tại nơi nó neo đậu vào năm 2018.
Các hoạt động cuối cùng của tàu Rhosus đang được xem xét kỹ lưỡng sau khi 2.750 tấn ammonium nitrate bốc cháy và phát nổ vào hôm 4/8 khiến ít nhất 171 người thiệt mạng, 6.000 người bị thương và 250.000 người mất nhà cửa.
Theo một nguồn tin trong ngành, lô hóa chất trên trị giá khoảng 700.000 USD, theo giá năm 2013.
Không có bảo hiểm
Theo các công ước quốc tế về hàng hải và luật nội địa của một số quốc gia, tàu thương mại phải có bảo hiểm trong trường hợp xảy ra các sự kiện như thiệt hại về môi trường, thiệt hại về nhân mạng hoặc thương tật do tàu chìm, rò rỉ hoặc va chạm. Tuy nhiên, tàu Rhosus không có bảo hiểm, theo hai nguồn tin quen thuộc với vấn đề này.
 |
| Pháo hoa được đốt trước mặt các cảnh sát trong cuộc biểu tình chống chính phủ hôm 10/8 sau vụ nổ lớn ở Beirut, Lebanon ngày 4/8. Ảnh: Reuters. |
Thuyền trưởng người Nga của con tàu, ông Boris Prokoshev, nói với Reuters rằng ông đã nhìn thấy một giấy chứng nhận bảo hiểm nhưng không thể đảm bảo tính xác thực của nó.
Reuters không thể lấy được bản sao tài liệu của con tàu.
Fábrica de Explosivos Moçambique (FEM) - công ty Mozambique đã đặt lượng ammonium nitrate trên - không phải là chủ lô hàng vào thời điểm đó vì họ đã đồng ý chỉ thanh toán khi giao hàng, theo phát ngôn viên của công ty Antonio Cunha Vaz.
Bên sản xuất lô hàng, công ty sản xuất phân bón Rustavi Azot LLC, đã bị giải thể. Chủ sở hữu công ty vào thời điểm đó, doanh nhân Roman Pipia, nói với Reuters rằng ông đã mất quyền kiểm soát nhà máy ammonium nitrate vào năm 2016. Các tài liệu của tòa án Anh cho thấy công ty đã bị một chủ nợ buộc phải bán đấu giá tài sản vào năm đó.
 |
| Boris Prokoshev (phải), thuyền trưởng tàu chở hàng Rhosus, và thủy thủ trưởng Boris Musinchak bên cạnh hầm hàng chất đầy ammonium nitrate ở cảng Beirut, Lebanon, vào mùa hè năm 2014. Ảnh: Reuters. |
Nhà máy hiện được điều hành bởi công ty JSC Rustavi Azot. Công ty này cũng cho biết họ không thể giải đáp vấn đề chủ lô hàng.
FEM cho biết họ đã đặt hàng thông qua công ty Savaro. Công ty Savaro đăng ký ở London và Ukraine. Tuy nhiên, trang web của công ty này đang không truy cập được.
Khi Reuters đến địa chỉ tại London của công ty Savaro vào hôm 10/8, nơi đó chỉ có một ngôi nhà đóng kín cửa và không ai đáp lại tiếng gõ cửa.
Reuters đã liên hệ với giám đốc Savaro tại Anh, bà Greta Bieliene, một người Lithuania sinh sống tại Cộng hòa Síp. Tuy nhiên, bà Bieliene từ chối trả lời câu hỏi.
Một nguồn tin quen thuộc với hoạt động thương mại của Savaro cho biết công ty này bán phân bón từ các quốc gia thuộc Liên Xô cũ cho khách hàng ở châu Phi.
Theo cơ sở dữ liệu công ty You Control của Ukraine, doanh nhân Vladimir Verbonol là giám đốc của Savaro ở Ukraine. Reuters không thể liên lạc với ông Verbonol.
"Ông chủ" ở đâu?
Khi sự đau buồn và tức giận về vụ nổ chuyển thành biểu tình ở Beirut, có nhiều dấu hiệu cho thấy cuộc điều tra của chính phủ Lebanon đã hướng về tàu Rhosus và ông Grechushkin.
Nguồn tin an ninh cho biết ông Grechushkin đã bị thẩm vấn tại nhà riêng ở Cộng hòa Síp vào hôm 6/8 về lô hàng. Phát ngôn viên của cảnh sát Cộng hòa Síp cho biết một người không được nêu tên đã bị thẩm vấn theo yêu cầu của Interpol Beirut.
Thuyền trưởng Prokoshev cho biết khi tàu Rhosus đến Beirut vào tháng 11/2013, con tàu bị thủng và ở trong tình trạng rất tồi tệ. Trước đó, con tàu đã gặp vô số vấn đề.
Vào tháng 7/2013, bốn tháng trước khi cập cảng Beirut, con tàu đã bị chính quyền cảng Seville, Tây Ban Nha, giam giữ trong 13 ngày do nhiều chỗ hỏng hóc như cửa bị hỏng, boong tàu bị ăn mòn và thiếu động cơ phụ. Tàu Rhosus tiếp tục được ra khơi sau khi công ty giám định Maritime Lloyd cấp chứng chỉ an toàn cho tàu chở hàng. Để được cấp chứng chỉ này, con tàu phải trải qua một cuộc kiểm tra.
 |
| Thuyền trưởng Boris Prokoshev và các thành viên thủy thủ đoàn yêu cầu thả họ khỏi tàu Rhosus ở cảng Beirut, Lebanon, vào mùa hè năm 2014. Ảnh: Reuters. |
Teimuraz Kavtaradze, một thanh tra viên của Maritime Lloyd, cho biết ông không thể xác nhận liệu công ty có cung cấp bất kỳ tài liệu thanh tra nào cho các quan chức ở cảng Seville hay không. Ông Kavtaradze đang làm việc cho Maritime Lloyd vào năm 2013 nhưng ông cho biết công ty đã thay đổi nhân sự nhiều lần.
Các quan chức cảng Seville chưa trả lời yêu cầu bình luận. Paris MoU, tổ chức gồm cơ quan hàng hải của 27 quốc gia có thẩm quyền thực hiện việc bắt giữ, xác nhận qua email rằng tàu Rhosus bị giam giữ và kiểm tra ở Seville.
Theo giấy chứng nhận quyền sở hữu Reuters tìm được ở Moldova, nơi tàu Rhosus đăng ký, chủ sở hữu của con tàu là tập đoàn Briarwood tại Panama. Reuters không thể xác thực ngay thông tin về tập đoàn Briarwood. Quan chức hàng hải của Panama chưa hồi đáp yêu cầu bình luận.
Công ty thuê tàu là Teto Shipping có trụ sở tại quần đảo Marshall. Công ty này đã bị giải thể vào năm 2014.
Igor Zaharia, giám đốc Cơ quan Hải quân Moldova, cho biết ông Grechushkin là giám đốc của Teto Shipping.
Thuyền trưởng của tàu Rhosus đã chuyển cho Reuters địa chỉ email của Teto Shipping mà ông và thủy thủ đoàn liên lạc. Tuy nhiên, Reuters không nhận được hồi âm khi liên lạc qua địa chỉ này.
