Nằm sâu khoảng 7 m bên dưới Nhà thờ Chính tòa của thành phố Mexico City là một trong những ngôi đền lớn nhất và lâu đời nhất ở khu vực Mỹ Latin.
Kể từ khi được phát hiện vào những năm 1970, công chúng vẫn không thể chiêm ngưỡng nơi này. Giờ đây, khu vực này đã cho phép du khách vào khám phá những bí mật cổ xưa ẩn dấu ngay bên dưới đô thị hiện đại bậc nhất Mexico.
Gần 500 năm sau khi vị tướng người Tây Ban Nha Hernán Cortés chiếm thủ đô Tenochtitlan của người Aztec, phần còn lại của đô thị cổ này đã tiếp tục ẩn mình bên dưới thành phố Mexico City ngày nay.
Người Tây Ban Nha bắt đầu xây dựng Nhà thờ Chính tòa vào năm 1573 phía trên ngôi đền linh thiêng của người Aztec (hay Mexica như cách họ tự gọi bản thân) như một biểu tượng cho sự chinh phục của họ.
 |
| Bên trong nhà thờ chính tòa thành phố Mexico. Ảnh: Lucas Vallecillos/Alamy/BBC. |
Việc các công nhân điện lực vô tình phát hiện một tảng đá nguyên khối khổng lồ gần nhà thờ vào năm 1978 đã dẫn đến một cuộc khai quật kéo dài 5 năm. Ngôi đền đặc biệt Templo Mayor đã được phát hiện trong cuộc khai quật này.
Việc phát hiện ngôi đền và các ghi chép cũ của Tây Ban Nha về bố cục thủ đô của Mexica đã giúp các nhà khảo cổ xác định rằng có thể có nhiều công trình thuộc thời kỳ trước khi Tây Ban Nha xâm lược bị chôn vùi gần đó.
Những phát hiện bất ngờ
Từ năm 1991, Chương trình Khảo cổ Đô thị (PAU), dẫn đầu bởi nhà khảo cổ học Raúl Barrera Rodríguez, đã làm việc không ngừng nghỉ để khai quật khu vực rộng 500 m2 nhằm tìm lại Tenochtitlan.
Theo luật, bất cứ khi nào công nhân sửa chữa đường ống nước hoặc lắp đặt dây cáp điện dưới lòng đất ở trung tâm thành phố Mexico, Viện Nhân chủng học và Lịch sử phải được thông báo để các nhà khảo cổ học có thể giám sát hoạt động.
 |
| Nhiều công trình tiếp tục được tìm thấy ở trung tâm thành phố Mexico. Ảnh: BBC. |
“Luật pháp tạo điều kiện cho ngành khảo cổ học”, tiến sĩ Eduardo Matos Moctezuma, người chỉ đạo cuộc khai quật tại El Templo Mayor bắt đầu năm 1978, nói. Mặc dù luật pháp khiến công việc trở nên phức tạp hơn, cũng đảm bảo rằng mọi cổ vật đều được bảo vệ.
Nhiều công trình tiếp tục được tìm thấy ở trung tâm thành phố. Việc cải tạo một tòa nhà phía sau nhà thờ vào năm 2015 đã giúp PAU khám phá ra el gran tzompantli: một kệ chứa sọ người dài 35m. Nơi đây từng có những cột gỗ người Mexica dùng để trưng bày hộp sọ của những người bị hiến tế.
Trong hai năm khai quật, gần 700 hộp sọ đã được phát hiện. Bên cạnh đó, các nhà khảo cổ cũng tìm thấy một khu vực đầy các hố dùng để cắm các cột gỗ đựng đầy sọ.
 |
| Một kệ chứa sọ người dài 35 m, nơi đựng hộp sọ của những người bị hiến tế đặt bên ngoài Templo Mayor. Ảnh: BBC. |
Vào năm 2017, các nhà khảo cổ đã kêu gọi cải tạo một khách sạn trong trung tâm thành phố. Tại đây, họ đã phát hiện ra một sân bóng cổ, nơi người Mexica chơi trò Juego de Pelota bằng hông. Đầu năm nay, một số lễ vật hiến tế - bao gồm bộ xương của một cậu bé mặc trang phục của Huitzilopochtli, vị thần chiến tranh của người Mexica - đã được phát hiện ở bậc thang của Templo Mayor. Xương của báo đốm, các tầng vỏ sò và san hô cũng đã được tìm thấy.
Điều này khiến các nhà khảo cổ học tin rằng họ gần tìm thấy lăng mộ của Ahuitzotl, hoàng đế người Mexica trị vì từ năm 1486 đến 1502.
Ông Barrera hy vọng sẽ đạt được thỏa thuận với chủ sở hữu các tòa nhà nằm phía trên sân bóng và kệ sọ người để những dấu tích này có thể được trưng bày trong các bảo tàng ngầm dưới lòng đất. Kể từ năm 2018, du khách có thể xuống bên dưới thánh đường vào thứ hai, thứ ba, thứ sáu để xem các ngôi đền đã được khai quật.
Đi theo các vết nứt để tìm kim tự tháp
Ngoài nhà thờ chính tòa, các di tích văn hóa Trung Mỹ còn có thể được tìm thấy ở một số nơi khác thường ở Mexico City.
Khi đổi tuyến tàu điện ngầm tại ga Metro Pino Suárez, bạn sẽ đi qua một kim tự tháp để tôn thờ Ehécatl, vị thần gió của người Mexica. Trên đường ra khỏi bãi đậu xe ngầm tại một trung tâm mua sắm ở khu vực Tlatelolco, cách trung tâm thành phố 4 km, bạn sẽ thấy một kim tự tháp khác tôn thờ Ehécatl.
Nhờ các ghi chép do người Tây Ban Nha để lại và các biên niên sử chi tiết được viết bởi một số tu sĩ dòng Franciscan và người Mexica, các nhà khảo cổ học đã nắm được nơi chôn cất các đền thờ và cổ vật Aztec.
 |
| Các nhà khảo cổ đã dựa vào các ghi chép của người Tây Ban Nha và Mexica để lập bản đồ thành phố cổ Tenochtitlán. Ảnh: BBC. |
Ngay cả khi biết được những thứ đang tồn tại dưới lòng đất, việc khai quật ở một thành phố như thủ đô Mexico City không phải một điều dễ dàng. Người Aztec đã xây dựng đô thị lớn của họ trên một hòn đảo nhỏ giữa hồ.
“Ở một số nơi trong thành phố, chúng tôi tìm thấy nước ở độ sâu 5 m”, ông Barrera giải thích. Điều này có nghĩa là phần lớn trung tâm thành phố đang chìm khoảng 5 - 7 cm mỗi năm, thậm chí lên tới 40 cm mỗi năm ở một số khu vực khác.
“Nhiều năm trước có một vấn đề. Nhà thờ lớn bắt đầu chìm xuống và các bức tường bắt đầu bị nứt vì có những công trình thời kỳ trước khi Tây Ban Nha xâm lược nằm bên dưới”, ông Matos giải thích. Mặc dù việc sụt lún gây hư hại các công trình thời thuộc địa, nó giúp các nhà khảo cổ xác định được có các công trình thuộc văn hóa Trung Mỹ.
“Chúng tôi có thể nhìn thấy các vết nứt trong các tòa nhà”, ông Barrera nói. “Và chúng tôi biết nếu chúng tôi đi theo các vết nứt đó, chúng tôi có thể tìm thấy một kim tự tháp”.
Người Aztec vẫn hiện diện trong cuộc sống hiện đại
Có vẻ như một số người cho rằng việc khai quật ở một thành phố bận rộn, đang sụt lún và dễ bị động đất mang lại nhiều rắc rối hơn là có ích.
“Những người phản đối như vậy đang phủ nhận lịch sử của chính họ”, ông Matos nói. Những cuộc khai quật này tiết lộ rằng thành phố Mexico ngày nay có nhiều điểm tương đồng với Tenochtitlán thời cổ đại.
Nhiều tòa nhà ở trung tâm của đô thị ngày nay có chức năng tương tự cách đây gần 700 năm. Nhà thờ của người Tây Ban Nha được xây dựng trên đỉnh đền của người Mexica. Trong khi đó, Cung điện Quốc gia Mexico, nơi tổng thống đang sống, được xây trên tàn tích cung điện của Moctezuma II, vị hoàng đế Mexica bị giết trong giai đoạn đầu cuộc chinh phạt của người Tây Ban Nha.
“Đây là một điều rất quan trọng bởi vì nó vẫn là biểu tượng của quyền lực, từ Moctezuma II cho đến ngày nay”, ông Barrera nói.
 |
| Gần 700 năm sau, một số người Mexico vẫn kỷ niệm ngày thành lập thủ đô cổ đại của Mexico, Tenochtitlán. Ảnh: BBC. |
Ông Barrera cũng nói về một trường đại học được xây dựng tại nơi từng là ngôi trường của người Aztec. Bên cạnh đó, thành phố của người Mexica từng có một quảng trường trung tâm đóng vai trò tương tự quảng trường Zócalo thời nay.
“Người Aztec vẫn hiện diện trong cuộc sống hàng ngày của chúng tôi", ông Barrera giải thích.
