Đây là lần đầu tiên ASEAN ra tuyên bố về hòa bình, ổn định ở khu vực nhân dịp kỷ niệm thành lập khối. Về mặt thông lệ, các dịp kỷ niệm ASEAN ít khi ra tuyên bố, trừ các năm chẵn như 15, 20, 25 năm thì nước chủ tịch ra tuyên bố, theo ông Phạm Quang Vinh, từng là trưởng SOM ASEAN của Việt Nam giai đoạn 2008-2014.
“Tuyên bố của cả ASEAN là sự đồng thuận của cả 10 nước, tức người ta nhìn bối cảnh hiện nay cần phải nói tiếng nói của mình thì người ta mới có tuyên bố trong dịp kỷ niệm như vậy”, ông nói trong trao đổi với báo chí sáng 9/8.
“Người ta nói vậy tức là khu vực này ngoài hòa bình, ổn định, thì cũng có thách thức, cả truyền thống và phi truyền thống, như biến đổi khí hậu, nước biển dâng, an ninh nguồn nước Mekong, đặc biệt là Biển Đông, ứng phó với Covid-19 hiện tại, hay cạnh tranh nước lớn - thách thức tới hòa bình, ổn định hiện tại - người ta nhìn được cái đó”, ông nói thêm.
 |
| Nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Quang Vinh, cựu trưởng SOM ASEAN của Việt Nam. Ảnh: Duy Hiệu. |
Đề cao lợi ích khu vực và chủ nghĩa đa phương
Tuyên bố của các bộ trưởng ngoại giao ASEAN hôm 8/8, theo đề xuất của Việt Nam và Indonesia, có tên đầy đủ là “Tuyên bố chung về Tầm quan trọng của việc Duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực”, nêu lại một số nguyên tắc mà trước đây đã được ASEAN nhiều lần nhấn mạnh.
“Lúc này, nhấn mạnh chuyện hòa bình, ổn định và nhấn vai trò trung tâm của ASEAN là cực kỳ phù hợp”, ông Vinh bình luận. “Khi có cạnh tranh nước lớn, người ta cảm giác không biết đi về đâu và ASEAN sẽ phải định vị mình như thế nào”.
Vị chiến lược gia kỳ cựu cho rằng nếu lấy hòa bình, ổn định, lợi ích khu vực làm kim chỉ nam, thì ASEAN có thể tự tin trong xử lý với các nước lớn mà không bị coi là chọn bên.
“ASEAN muốn chơi với cả Mỹ và Trung Quốc, giờ họ cạnh tranh nhau... nhiều lúc ủng hộ cái này cái kia dễ bị nghi là chọn bên”, ông nói. “Nhưng anh phải lấy cái cốt lõi làm chỉ đạo - lợi ích chung khu vực là hòa bình, ổn định, nguyên tắc chung là tôn trọng luật pháp quốc tế. Cái đúng hay sai dựa trên luật pháp quốc tế và lợi ích chung khu vực, nếu có ai vi phạm thì tôi lên tiếng”.
Trong bối cảnh thế giới có thách thức nổi lên từ chủ nghĩa bảo hộ, tuyên bố chung này cho thấy lợi ích chung của thế giới, đặc biệt là các quốc gia vừa và nhỏ, vẫn là chủ nghĩa đa phương và luật pháp quốc tế. Tuyên bố này “nêu định hướng dài hơi hơn cho ASEAN”, theo ông Vinh.
 |
| Hội nghị hẹp Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN ngày 17/1 tại Nha Trang, Việt Nam. Ảnh: Báo Quốc tế. |
Tiếp tục khẳng định nguyên tắc trước các đối tác
Trả lời Zing về các thủ đô các nước đối tác của ASEAN sẽ nhìn nhận tuyên bố này như thế nào, ông Vinh nói tuyên bố “sẽ đặt cơ sở cho nhận thức chung, để những ai quan tâm đến khu vực sẽ dựa vào đó để có tiếng nói”.
“ASEAN là tập hợp các nước nhỏ và vừa nên cần một quá trình dài để tương tác với các đối tác, đa phần các nước lớn, để tạo ra nhận thức chung và cùng thực hiện... TAC (hiệp định về hợp tác và hữu nghị), DOC (Tuyên bố về Cách ứng xử của Các bên ở Biển Đông) là những ví dụ rất lớn - những tuyên bố như thế này được phản ánh trong nhiều diễn đàn của ASEAN và các đối tác, thành quy tắc ứng xử của khu vực”, ông phân tích.
“Từ nay đến cuối năm, ASEAN có nhiều cuộc họp với các đối tác... phải được phản ánh và nhân lên trong các tham vấn và tuyên bố sắp tới”.
Ông đánh giá việc ra được tuyên bố chung về hòa bình, ổn định, đúng dịp kỷ niệm ASEAN như vậy là không hề dễ dàng, vì mỗi nước đều có cách nhìn, nhận thức riêng của mình với lợi ích quốc gia và khu vực.
Ông nói tuyên bố chung này một lần nữa nói lên thành công của Việt Nam trong năm làm chủ tịch ASEAN, nhất là sau khi tuyên bố của Hội nghị Cấp cao ASEAN 36 nêu được lập trường mạnh mẽ hơn hẳn so với trước, trong việc ủng hộ Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 và khẳng định UNCLOS là khuôn khổ pháp lý duy nhất điều chỉnh mọi ứng xử trên Biển Đông.
