“Đây là một bước đi mang tính biểu tượng, Lithuania từ lâu đã cố gắng tiên phong trong việc giảm thiểu và tiến tới loại bỏ sự phụ thuộc vào khí đốt từ Nga”, Katja Yafimava, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford, nói với New York Times.
Trong khi nhiều cường quốc châu Âu đang chật vật tìm cách thoát khỏi sự phụ thuộc vào năng lượng Nga, Lithuania - một quốc gia thuộc Liên Xô cũ - đã trải qua nhiều cuộc "thập tự chinh" năng lượng để trở thành nước đầu tiên tuyên bố độc lập khỏi nguồn cung từ Moscow.
Chiến lược hàng thập kỷ
Lithuania có biên giới giáp vùng lãnh thổ Kaliningrad của Nga. Do thiếu nguồn tài nguyên trong nước, quốc gia này phải phụ thuộc nhiều vào nguồn năng lượng từ Nga, bao gồm dầu, khí đốt và nhiên liệu hạt nhân.
Điện Kremlin đã bắt đầu sử dụng năng lượng để “gửi thông điệp” đến chính quyền Lithuania ngay cả trước khi Liên Xô tan rã, theo nhận định của các nhà nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu Quốc tế Đan Mạch.
 |
| Đường ống dẫn khí đốt của Gazprom nối Nga, Belarus và Lithuania khánh thành vào năm 2009. Ảnh: Bloomberg. |
Sự gián đoạn năng lượng đầu tiên xảy ra vào tháng 4-6/1990, khi Nga ngừng cung cấp dầu và hạn chế đáng kể các dòng khí đốt. Sau đó, Lithuania trải qua những cuộc khủng hoảng năng lượng với quy mô và phạm vi khác nhau, liên quan đến yếu tố chính trị. Vì vậy, quốc gia này đã xác định từ rất sớm rằng sự độc lập về năng lượng phải là sứ mệnh hàng đầu.
Những nỗ lực của Lithuania nhằm thoát khỏi sự phụ thuộc vào khí đốt Nga được tiến hành theo nhiều lộ trình khác nhau, và mất nhiều thập kỷ để hoàn thành. Quốc gia này tập trung theo cả hai hướng: Phát triển đơn lẻ và khu vực hóa.
Xét về khía cạnh đơn lẻ, Lithuania đã tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng trong sinh hoạt và công nghiệp để tiết kiệm tài nguyên, chẳng hạn bằng cách cải tạo các tòa chung cư.
Ngoài ra, Lithuania cũng đã đầu tư khoảng nửa tỷ USD để xây dựng Klaipeda - một trạm khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) nổi - mà không cần bất kỳ đối tác nào. Cơ sở này đi vào hoạt động từ năm 2014, được xem là “đỉnh cao” của nhiều thập kỷ hoạch định chiến lược.
Từ một quốc gia phụ thuộc 82% vào nguồn khí đốt Nga năm 2010, Lithuania đã thành công thoát khỏi sự ràng buộc.
Hợp tác chặt chẽ với khu vực
Việc xây dựng Klaipeda cũng góp phần đảm bảo an ninh năng lượng trong khu vực. Với công suất lên tới 4 tỷ m3 khí đốt tự nhiên mỗi năm, cơ sở này đảm bảo cả 3 quốc gia vùng Baltic, bao gồm Lithuania, Latvia và Estonia, có thể tránh khỏi sự gián đoạn nguồn cung do động cơ chính trị.
 |
| Trạm khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) nổi ở Klaipėda, Lithuania. Ảnh: Baltics Times. |
Ngoài Baltic, Lithuania cũng hợp tác chặt chẽ với Ba Lan để tiếp cận thị trường năng lượng nước này. Hai quốc gia đã xây dựng và dự kiến đưa vào hoạt động trạm liên kết khí đốt hai chiều (GIPL) trong tháng 5, để vận chuyển khí đốt qua biên giới một cách linh hoạt.
Bên cạnh đó, cả hai trạm LNG ở Klaipeda (Lithuania) và Swinoujscie (Ba Lan) cũng sẽ được sử dụng để phục vụ thị trường khí đốt của hai nước.
Với các liên kết khí đốt quan trọng dự kiến đi vào hoạt động trong hai năm tới, chẳng hạn như Đường ống Baltic và Đường ống dẫn khí Ba Lan - Slovakia, mối quan hệ hợp tác an ninh năng lượng trong khu vực này đang dần được củng cố.
Lithuania cũng đã liên tục nhắc đến vấn đề an ninh năng lượng trong khu vực với các quốc gia thành viên của Liên minh châu Âu (EU), thúc đẩy việc xây dựng Kế hoạch Hội nhập Thị trường Năng lượng Baltic (BEMIP) vào năm 2009.
Kế hoạch này nhằm hỗ trợ các quốc gia vùng Baltic gia nhập vào mạng lưới năng lượng của EU thông qua các liên kết mới.
Khi giữ chức chủ tịch Hội đồng châu Âu vào năm 2013, bộ trưởng Năng lượng Lithuania tiếp tục thúc đẩy mục tiêu an ninh năng lượng trong khu vực. Theo đó, đến cuối năm 2013, Nghị viện và Hội đồng châu Âu đã sửa đổi hướng dẫn về cơ sở hạ tầng năng lượng xuyên châu Âu, được gọi là các dự án vì lợi ích chung (PCI), phù hợp với chính sách năng lượng và khí hậu của EU.
Việc Lithuania chấm dứt nhập khẩu khí đốt từ Nga có thể không gây tổn hại đáng kể cho Gazprom, tập đoàn năng lượng quốc doanh của Moscow, nhưng động thái này có ý nghĩa địa chính trị quan trọng, tạo tiền đề cho các nước EU.
"Kể từ nay về sau, Lithuania sẽ không dùng khí đốt của Nga nữa. Chúng ta đang cắt đứt sự phụ thuộc về năng lượng với Nga. Nếu chúng ta làm được, toàn bộ châu Âu có thể làm được", Tổng thống Lithuania Gitanas Nauseda viết trên Twitter hôm 2/4.
