Mọi thứ đều có giá của nó, và chìa khóa tiếp cận rất nhiều thứ liên quan đến tiền là tìm cho ra mức giá của nó và sẵn sàng chi trả. Vấn đề ở đây đó là giá cả của rất nhiều thứ không hề hiển hiện cho đến khi bạn đã trải nghiệm chúng trực tiếp, khi hóa đơn đã quá hạn.

General Electric là công ty lớn nhất trên thế giới vào năm 2004, có giá trị một phần ba nghìn tỷ đôla. Nó đã đứng vị trí hoặc thứ nhất hoặc thứ hai vào từng năm của thập kỷ trước, là ví dụ toả sáng của chủ nghĩa tư bản về quý tộc doanh nghiệp. Sau đó mọi thứ tan vỡ thành từng mảnh.

Cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 khiến bộ phận tài chính của GE - nơi cung cấp hơn một nửa lợi nhuận của công ty - rơi vào hỗn loạn. Cuối cùng nó bị bán đi. Những vụ cá cược sau đó vào dầu mỏ và năng lượng cũng trở thành thảm họa, khiến cho hàng tỷ đôla không bao giờ lấy lại được. Giá cổ phiếu GE rơi từ 40 đôla năm 2007 xuống 7 đôla năm 2018.

Biểu tượng thương hiệu của thế giới. Ảnh: The Guardian.

Mọi tội lỗi bị đổ lên đầu CEO Jeff Immelt - người điều hành công ty kể từ năm 2001 - đến ngay lập tức và rất khắc nghiệt. Ông bị chỉ trích về cách lãnh đạo, những vụ thu mua, cắt giảm cổ tức, sa thải nhân viên và - tất nhiên - sự tụt dốc của giá cổ phiếu. Điều này là dễ hiểu: những ai hưởng của cải của cả triều đại khi thịnh vượng thì cũng phải gánh những trọng trách khi nước triều rút xuống. Ông đã từ chức vào năm 2017.

Nhưng Immelt đã nói một điều rất có ý nghĩa khi ra đi. Trả lời trước những chỉ trích nói rằng những hành động của ông là sai trái và điều mà ông nên làm là hiển nhiên, Immelt nói với người kế nhiệm của mình, “Mọi công việc đều trông dễ dàng khi bạn không phải là người thực hiện nó”.

Mọi công việc đều trông dễ dàng khi bạn không phải là người thực hiện nó bởi vì những thách thức mà người trong đấu trường phải đối mặt thường vô hình đối với những người đứng trong đám đông. Đối phó với những yêu cầu trái ngược đến từ việc tuyển dụng thừa mứa, các nhà đầu tư ngắn hạn, các cơ quan quản lý, các hiệp hội, và sự quan liêu cố thủ không chỉ khiến công việc trở nên khó khăn, mà nó còn khó để nhận ra được sự nghiêm trọng của vấn đề cho đến khi bạn là người đối phó với chúng. Người kế nhiệm của Immelt, trụ lại được công ty trong 14 tháng, đã học được rất rõ bài học này.

Phần lớn mọi thứ đều khó khăn khi thực hành hơn là trên lý thuyết. Đôi khi điều này là bởi chúng ta quá tự tin. Thường thì là bởi chúng ta không giỏi trong việc xác định được mức giá của thành công, điều này ngăn cản khả năng chúng ta chi trả được cho nó.

Chỉ số S&P 500 tăng 119 lần trong vòng 50 năm kết thúc vào năm 2018. Tất cả những gì bạn cần làm là ngồi đó và để cho tiền của bạn tự nhân lên. Nhưng tất nhiên, việc đầu tư thành công trông thật dễ dàng khi bạn không phải là người thực hiện nó.

“Giữ cổ phiếu trong thời gian dài,” bạn nghe nói. Đó là một lời khuyên tốt. Nhưng bạn có biết việc duy trì một viễn cảnh khi cổ phiếu sụp đổ khó đến mức nào không? Giống như mọi thứ đáng giá khác, việc đầu tư thành công yêu cầu một mức giá. Nhưng đơn vị tiền tệ của nó lại không phải là đôla hay cent. Nó là sự biến động, nỗi sợ hãi, nghi ngờ, bất an, và cả hối hận - tất cả những điều này đều dễ bị ngó lơ cho đến khi bạn phải đối phó với chúng trong thực tế.

Việc bất lực không nhận ra được rằng đầu tư có cái giá của nó có thể dụ dỗ chúng ta thử giành được điều gì đó mà không phải đánh đổi lại gì. Điều này, giống như việc ăn cắp vặt, hiếm khi có kết cục tốt đẹp.

Giả sử bạn muốn có một chiếc xe ôtô mới. Nó đáng giá 30.000 đôla. Bạn có ba lựa chọn: 1.Trả 30.000 đôla để mua nó, 2.Tìm một chiếc đã qua sử dụng có mức giá rẻ hơn, 3.Đánh cắp nó. Trong trường hợp này, 99% số người sẽ tránh chọn cách số ba, bởi vì hậu quả của việc đánh cắp một chiếc xe hơi là quá lớn.