Có vẻ như chính quyền Tổng thống Barack Obama đang trả lời bức thư vào tháng 2 của hai chủ tịch Ủy ban Đối ngoại và Ủy ban Quân vụ thuộc Thượng viện Mỹ bằng cách đưa ra chiến lược đối phó với thái độ quyết đoán của Trung Quốc ở Biển Đông.
Kể từ khi bức thư được công bố vào tháng 3, các quan chức cấp cao Mỹ đã chỉ trích Trung Quốc trong những bài phát biểu trước người dân, bao gồm tư lệnh hạm đội 7, tư lệnh hạm đội Thái Bình Dương, Bộ trưởng Quốc phòng Ashton Carter và thậm chí cả Tổng thống Barack Obama.
Chúng ta đã xem bản báo cáo rò rỉ của Lầu Năm Góc, trong đó đề xuất các tàu hải quân Mỹ thực hiện những cuộc tuần tra bảo đảm tự do hàng hải trong khu vực 12 hải lý cách những thực thể mà Trung Quốc chiếm đóng và cải tạo đất. Chính quyền Obama chưa chính thức thông qua đề xuất này.
Chí ít là các cuộc tuần tra của Hải quân Mỹ sẽ ngăn Trung Quốc khẳng định quyền kiểm soát thực tế trên một khu vực lãnh hải rộng lớn hơn khu vực 12 hải lý xung quanh các thực thể mà nước này chiếm đóng.
Đó là một nỗ lực nghiêm túc để đối đầu với Trung Quốc. Thực tế là nếu Bắc Kinh cứ cố chấp vi phạm quyền lợi của các nước khác, Washington sẽ tiếp tục duy trì sự hiện diện trong khu vực. Các quốc gia trong khu vực bị Trung Quốc quấy rối sẽ hoan nghênh quyết định này một khi nó được thông qua.
Trung Quốc và Mỹ đang chuẩn bị cuộc họp cấp cao vào tháng 9 năm nay giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Obama. Trung Quốc sẽ muốn thử phản ứng của Mỹ nhưng không đi quá xa đến nỗi hủy hoại cuộc gặp này.
Trung Quốc đã hoàn tất việc cải tạo đất ở 4/7 thực thể mà họ chiếm đóng trái phép và đang tiếp tục củng cố sự hiện diện của mình bằng cách xây dựng cơ sở hạ tầng. Trung Quốc sẽ tăng cường hoạt động bồi đắp đảo nếu không vấp phải sự chống đối. Bài kiểm tra thật sự là liệu Trung Quốc sẽ muốn thử thách hải quân Mỹ trên biển và trên trời hay không.
Theo tôi, Trung Quốc sẽ không trực tiếp chống đối Mỹ vì tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ cũng như Bắc Kinh không muốn làm căng thẳng thêm tình hình.
Trung Quốc sẽ hoàn tất việc xây dựng cơ sở hạ tầng và chỉ triển khai các tài sản dân sự, cơ sở tiện ích phục vụ dân sự như dữ liệu thời tiết, tìm kiếm và cứu nạn (ở các đảo mà quốc gia này chiếm đóng trái phép trên Biển Đông).
Trung Quốc sẽ cố gắng lôi kéo các quốc gia ASEAN bằng một số hoạt động biểu tượng để làm suy yếu vị thế của Mỹ. Bài kiểm tra thật sự sẽ đến vào cuộc họp sắp tới của nhóm công tác chung ASEAN - Trung Quốc nhằm thực thi các nguyên tắc của Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) trong tháng này.
Áp lực của Mỹ có thể khiến Trung Quốc chấp nhận tỏ thái độ hợp tác hơn một chút. Xét cho cùng, Trung Quốc không muốn Mỹ can dự vào các vấn đề ở Biển Đông.
Giáo sư Carl Thayer (Học viện Quốc phòng Australia)
