Tranh cãi về việc sửa lại các tác phẩm thiếu nhi kinh điển

Tin tức về việc nhiều cuốn tiểu thuyết thiếu nhi của Roald Dahl bị sửa tới hàng trăm chỗ đã gây xôn xao dư luận đầu năm nay. Những cuốn sách nổi tiếng như Charlie and the Chocolate Factory, The Witches, Matilda và hơn 10 đầu sách khác đã bị biên tập lại, loại bỏ các từ liên quan đến cân nặng, chiều cao, sức khỏe tinh thần, giới tính và màu da. Nhiều dòng không phải do Dahl viết đã được chèn vào.

Trước vấn đề này, nhà văn Salman Rushdie đã lên tiếng phản đối. Thủ tướng Vương quốc Anh Rishi Sunak cũng bày tỏ sự không đồng tình thông qua người phát ngôn. Ngay cả Vương hậu Camilla cũng không đồng ý với những thay đổi này. Còn Thời báo New York đã đăng một bài tranh luận về những ưu và nhược điểm của việc điều chỉnh nội dung sách.

Nhiều tờ báo tại Anh - Mỹ cho rằng dù lập trường, cách viết của các tác giả nổi tiếng không phải luôn đúng, thì sự điều chỉnh nội dung như hiện tại cũng không phù hợp với ý tưởng rằng văn học là nơi thể hiện sự sáng tạo, thậm chí “khiêu khích” những lề lối thông thường. Nếu cứ loại bỏ đi một số nội dung bị ai đó coi là xúc phạm, thì giá trị tổng thể tác phẩm sẽ chẳng còn lại bao nhiêu.

Các tác phẩm của Roald Dahl bị chỉnh sửa đã gây nhiều tranh cãi. Ảnh: Puffin.

Việc chỉnh sửa tác phẩm văn học không hiếm

Tuy nhiên, nhà báo kiêm nhà văn Sam Leith, người đang viết một cuốn lịch sử văn học thiếu nhi, chỉ ra rằng việc sửa đổi nội dung sách thiếu nhi không có gì mới. Cuốn sách năm 1920 của Hugh - Lofting The Story of Dr Dolittle - đã được viết lại để loại bỏ một tình tiết phụ, trong đó một nhân vật da màu muốn được biến thành người da trắng. Cuốn tiểu thuyết Mary Poppins năm 1934 của PL Travers cũng đã được tác giả sửa đổi hai lần để xóa bỏ định kiến ​về sắc tộc. Vào cuối những năm 1960, chính Dahl đã đồng ý sửa đổi cuốn sách năm 1964 của ông Charlie and the Chocolate Factory.

Trước làn sóng Roald Dahl, nhiều tác phẩm, trong đó có cuốn Mary Poppins cũng đã được chỉnh sửa từ lâu. Ảnh: Amazon.

Leith chia sẻ với báo chí: "Không phải chính phủ hay một tổ chức quyền lực nào đó đang loại bỏ tác phẩm gốc của Roald Dahl khỏi các thư viện. Bất kỳ học giả nào muốn hiểu văn bản gốc nói gì có thể vào kho lưu trữ. Việc điều chỉnh tác phẩm của Dahl, khi dừng ở một số từ sẽ không phá hủy chất lượng tác phẩm. Nhưng vấn đề là việc chỉnh sửa được tiến hành một cách không có sự chọn lọc, tìm hiểu. Với cách thức này, văn học dành cho thanh thiếu niên và trẻ em đang nằm ở trung tâm của một hàng rào văn hóa".

Amanda Craig, một tiểu thuyết gia đồng thời là nhà phê bình và ủng hộ sách thiếu nhi, bày tỏ: "Về các cuốn sách kinh điển, tác giả cũng đã qua đời thì dù có một số chi tiết không phù hợp, tôi nghĩ vẫn nên giữ nguyên. Vì nếu không bạn đang nói dối về quá khứ và tôi phản đối việc kiểm duyệt quá khứ".

Caroline Carpenter, phó tổng biên tập chuyên đề của tạp chí xuất bản The Bookseller, cũng nói: "Hầu hết tranh cãi xung quanh vấn đề này dường như tập trung vào các tác phẩm cổ điển. Đây là những cuốn sách được đọc rộng rãi và rõ ràng là rất hoài cổ đối với nhiều người. Vì vậy, một câu hỏi khó là những điều chỉnh này có nên thực hiện hay không khi tác giả đã qua đời và không thể bày tỏ quan điểm”.

“Còn với sách thiếu nhi đương đại hiện nay thì kiểu chỉnh sửa này đang được thực hiện trước khi chúng được xuất bản. Đôi khi với sự giúp đỡ của những độc giả nhạy cảm, dù điều này cũng có thể là một vấn đề gây tranh cãi", bà Caroline nói thêm.

Puffin, nhà xuất bản các tác phẩm của Dahl ở Vương quốc Anh, đã làm việc với các độc giả nhạy cảm (những người có hoàn cảnh hoặc kinh nghiệm sống đặc biệt có thể giúp loại bỏ một số nội dung bị cho là độc hại) từ một công ty tư vấn có tên là Inclusive Minds để thực hiện các thay đổi. Việc sử dụng bên thứ 3 để kiểm duyệt tác phẩm bắt nguồn từ Mỹ - nơi nhu cầu này được cho là phổ biến hơn ở Anh.

Cuộc tranh luận còn tiếp tục

Tuy nhiên, ngay cả ở Mỹ cũng bày tỏ phản đối kịch liệt và ngăn cản các tác phẩm của Dahl bị chỉnh sửa. Emma Kantor, phó tổng biên tập sách thiếu nhi tại tạp chí xuất bản Mỹ Publishers Weekly, cho hay: “Những chỉnh sửa như vậy thường ít được thể hiện rộng rãi. Tôi thấy rằng các bản sửa đổi thường là những bản sửa đổi nhỏ. Ví dụ cuốn Are You There God? It's Me, Margaret ra mắt năm 1970 dùng từ băng vệ sinh có dây đai thì nay đã được thay bằng băng vệ sinh tự dính để tránh gây nhầm lẫn cho độc giả trẻ đương đại. Một số người hâm mộ cuốn sách từng bày tỏ sự thất vọng rằng đã mất đi cảm giác cổ điển nhưng cũng không có điều gì quá khó chịu”.

Cuộc tranh luận về vấn đề này sẽ còn tiếp tục và việc sửa đổi các cuốn sách cổ điển có thể sẽ trở thành thông lệ dù Puffin thông báo rằng các tác phẩm của Dahl sẽ được phát hành lại ở dạng không bị kiểm duyệt để độc giả có thể chọn phiên bản nào họ thích.

Bà Kantor gợi ý một giải pháp: “Có thể đưa thêm một phần giới thiệu về các nội dung cần lưu ý thay vì tiến hành sửa đổi trực tiếp. Tôi nghĩ rằng phần giới thiệu là một công cụ tuyệt vời (và ít xâm phạm nhất) để thêm ngữ cảnh vào các văn bản cũ. Phần giới thiệu không nhất thiết dành cho độc giả nhỏ tuổi, mà dành cho giáo viên, thủ thư, phụ huynh và người giám hộ, những người đặt sách cho trẻ em và có thể cùng đọc với các em. Ngoài việc giúp hiểu sâu hơn về cuốn sách và thời điểm cuốn sách được viết, kiểu giới thiệu này có thể mở ra những cuộc thảo luận có giá trị mà không làm thay đổi lời của tác giả".

Có lẽ cần lưu ý rằng không chỉ văn học thiếu nhi là đối tượng của những sửa đổi này. Gần đây, tác phẩm của cả Agatha Christie và Ian Fleming đều đã bị lược một số nội dung bị cho là nhạy cảm. Charles Dickens cũng từng rất đau lòng trước những lời trách móc của một độc giả Do Thái về cách ông miêu tả nhân vật phản diện Fagin. Đến mức ông đã tạm dừng tái bản Oliver Twist và loại bỏ nhiều đoạn nhắc đến Fagin là "người Do Thái". Nhân vật người Do Thái tốt bụng Riah trong Our Mutual Friend - cuốn tiểu thuyết cuối cùng của Dickens, dường như là một sự chuộc tội.