Cách đây 60 năm, ngày 2 và 5/8/1964 đã đi vào lịch sử dân tộc như một dấu son chói lọi, ghi dấu chiến công vang dội của Hải quân nhân dân Việt Nam và nhân dân miền Bắc. Lần đầu tiên ra quân chiến đấu, những người lính hải quân đã dũng cảm, kiên cường đánh đuổi tàu khu trục Maddox của Mỹ ra khỏi vùng biển Việt Nam, bắn rơi nhiều máy bay hiện đại.
Đây là “chiến thắng trận đầu” của Hải quân, cũng là chiến thắng trận đầu của quân và dân ta trong chống chiến tranh phá hoại, bảo vệ miền Bắc.
 |
| Trung tướng Đoàn Văn Bổng, Chính ủy Quân chủng Hải quân. |
Kế hoạch đánh phá 94 mục tiêu trong 13 tuần của Mỹ
Trung tướng Đoàn Văn Bổng, Chính ủy Quân chủng Hải quân chia sẻ, năm 1964, Mỹ ráo riết xúc tiến kế hoạch leo thang chiến tranh, nhằm phá hoại miền Bắc. Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ thông qua kế hoạch dùng không quân, hải quân đánh phá 94 mục tiêu ở miền Bắc nước ta. Kế hoạch được lập ra với 4 giai đoạn, dự định thực hiện trong 13 tuần bằng cách thức tiến hành leo thang từng bước với quy mô tăng dần và tính chất ngày càng ác liệt.
“Mỹ dùng hải quân khóa chặt cửa biển miền Bắc, dùng máy bay của không quân và hải quân mở các chiến dịch đánh phá ven biển, và những mục tiêu trong nội địa. Mỹ săn tìm căn cứ hải quân của ta để tiêu diệt lực lượng tàu thuyền chiến đấu. Máy bay thả thủy lôi, bom từ trường để phong tỏa các cảng sông, cửa biển. Với kế hoạch này, Mỹ hy vọng “Hà Nội sẽ phải “quỳ gối” trong vòng 2 - 6 tháng”, Trung tướng Đoàn Văn Bổng chia sẻ.
 |
| Đường di chuyển của tàu Maddox 731 trong cuộc hành quân "ngụy tạo hiện trường giả". Ảnh: Cục Chính trị Hải quân. |
Đến tháng 5/1964, kế hoạch xúc tiến chiến tranh phá hoại miền Bắc đã được Mỹ hoàn tất. Hệ thống căn cứ không quân, hải quân bố trí gần miền Bắc nước ta sẵn sàng nhận lệnh. Mỹ tiếp tục thực hiệc chiến dịch “khiêu khích” để tạo cớ. Đặc biệt, đêm 31/7/1964, tàu khu trục Maddox của Mỹ ngang nhiên tiến vào vùng biển Quảng Bình để thu thập tin tức tình báo và khiêu khích lực lượng Hải quân nhân dân Việt Nam.
 |
| Tàu khu trục Maddox 731 thuộc biên đội 77, Hạm đội 7 Mỹ xâm phạm vùng biển miền Bắc Việt Nam. Ảnh: Cục Chính trị Hải quân. |
Cũng theo Trung tướng Đoàn Văn Bổng, trước các động thái của Mỹ, chúng ta đã chủ động lên phương án từ sớm từ xa. Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 3 (tháng 12/1963) đã phân tích tình hình, so sánh lực lượng trên chiến trường miền Nam và vạch phương hướng, nhiệm vụ làm thất bại hoàn toàn chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ.
Ngày 27 và 28/3/1964, Chủ tịch Hồ Chí Minh triệu tập Hội nghị chính trị đặc biệt, được ví như “Hội nghị Diên Hồng” của dân tộc. Người đã kêu gọi: “Mỗi người phải làm việc bằng hai để đền đáp lại đồng bào miền Nam ruột thịt”. Người yêu cầu, quân đội và các lực lượng vũ trang nhân dân phải luôn sẵn sàng chiến đấu, bảo vệ Tổ quốc.
Quán triệt Nghị quyết Trung ương và Lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, đầu tháng 4/1964, Quân chủng Hải quân trong tâm thế: “Sẵn sàng khi có lệnh là đi, có địch là đánh”. Từ ngày 6/7/1964, toàn Quân chủng chuyển sang trạng thái thời chiến.
Cuộc chiến đấu mưu trí “lấy yếu thắng mạnh”
Các hoạt động tàu khu trục Maddox vào đêm 31/7, rạng sáng 1/8/1964 đều bị các đơn vị ra đa, quan sát của ta theo dõi chặt chẽ và kịp thời báo cáo lên cấp trên.
Trung tướng Đoàn Văn Bổng cho hay, 0h15 ngày 2/8, 3 tàu phóng lôi của Phân đội 3 (gồm các tàu 333, 336, 339) được lệnh rời cảng Vạn Hoa (Quảng Ninh) bí mật hành quân vào Hòn Nẹ (Thanh Hóa) để phục kích đón đánh tàu địch. Cuộc hành quân trong đêm gió mạnh, sóng cấp 4, cấp 5. Đến 8h30 ngày 2/8, Phân đội 3 tới Hòn Nẹ phối hợp tham gia chiến đấu với 2 tàu tuần tiễu T142 và T146 của Khu Tuần phòng 1.
13h30 ngày 2/8, tàu khu trục Maddox xâm phạm vào khu vực biển Hòn Mê (Thanh Hóa). Sở chỉ huy tiền phương lệnh cho biên đội tàu tuần tiễu và tàu phóng lôi xuất kích tìm tàu của địch. Khi phát hiện tàu địch, cả ba tàu đã tăng tốc tiếp cận mục tiêu. Địch phát hiện thấy có 3 tàu tốc độ cao đang tiếp cận thì chạy ra xa và dùng pháo lớn bắn dồn dập về phía đội hình tàu phóng lôi.
Mặc dù bị địch dùng đạn, pháo từ tàu và máy bay bắn dữ dội, nhưng tàu của ta vẫn dũng cảm tiến về phía mục tiêu, vừa tránh đạn, vừa nhanh chóng tiếp cận rút ngắn cự ly, chiếm lĩnh vị trí có lợi để công kích ngư lôi, phát huy hỏa lực trên tàu đánh trả quyết liệt các tốp máy bay và tàu chiến của địch.
Tàu Maddox trúng đạn, phải rút chạy khỏi lãnh hải Việt Nam. Trong trận chiến đấu này, Mỹ sử dụng hơn 280 đạn pháo các loại từ tàu Maddox và trọng liên, rocket từ 4 máy bay tiêm kích USN F-8 Crusader oanh tạc nhóm tàu phóng ngư lôi của Việt Nam.
“Sau 9 năm xây dựng, đây là trận đầu tiên Hải quân nhân dân Việt Nam ra quân chiến đấu trực tiếp với tàu chiến lớn và nhiều máy bay hiện đại của đế quốc Mỹ.
Với số lượng tàu ít và nhỏ bé, chỉ có 3 tàu phóng lôi, còn nhiều hạn chế về tính năng kỹ thuật, lại trong tình huống chiến đấu hoàn toàn độc lập, không có lực lượng hỗ trợ, nhưng cán bộ, chiến sĩ đã anh dũng kiên cường tiến công tàu khu trục và đánh trả máy bay của địch; khẳng định ý chí dám đánh, quyết đánh thắng giặc Mỹ xâm lược của quân dân miền Bắc nói chung và của Hải quân nhân dân Việt Nam nói riêng. Đó là lời cảnh cáo đối với hải quân, không quân Mỹ nếu tiếp tục xâm phạm vào vùng biển, vùng trời của Việt Nam”, Trung tướng Đoàn Văn Bổng nhấn mạnh.
 |
| Tàu chiến đấu Hải quân đánh trả máy bay Mỹ tại Lạch Trường, Thanh Hóa ngày 5/8/1964. Ảnh: Cục Chính trị Hải quân. |
Ngày 4/8/1964, chính quyền Mỹ dựng lên “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ” để đánh lừa dư luận quốc tế và nhân dân Mỹ, lấy cớ để mở chiến dịch "trả đũa" mang tên “Mũi tên xuyên”.
Ngày 5/8/1964, Mỹ huy động máy bay ở 2 biên đội tàu sân bay gồm hàng chục máy bay tiêm kích và cường kích hiện đại, chia làm 3 đợt bất ngờ tập kích ồ ạt gần như cùng một lúc vào các căn cứ, kho tàng, nơi trú đậu tàu của Hải quân ta suốt dọc ven biển miền Bắc từ Quảng Bình đến Quảng Ninh, mở đầu cho hành động leo thang đánh phá miền Bắc.
Hải quân nhân dân Việt Nam đã cùng với quân dân miền Bắc dũng cảm đánh trả quyết liệt, bắn rơi 8 máy bay, bắn hỏng nhiều máy bay, bắt sống giặc lái Mỹ đầu tiên trên vùng biển, vùng trời miền Bắc.
Trực tiếp theo dõi trận chiến đấu đánh trả máy bay Mỹ của Hải quân tại vùng biển, vùng trời Bãi Cháy (Quảng Ninh) chiều 2/8/1964, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã biểu dương chiến công của Hải quân: “Tôi rất tự hào về tinh thần chiến đấu của Hải quân ta. Chiến thắng này của các đồng chí có ý nghĩa to lớn lắm, tôi sẽ báo cáo với Trung ương Đảng và Chính phủ những điều tai nghe, mắt thấy về tinh thần anh dũng tuyệt vời của các đồng chí”.
Khi đến thăm Phân đội 3 tàu phóng lôi vừa đánh đuổi tàu khu trục Maddox của đế quốc Mỹ trở về, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị đã biểu dương: “Tinh thần chiến đấu dũng cảm của các đồng chí thể hiện ý chí quyết chiến, quyết thắng, dám đánh và biết đánh thắng kẻ thù hơn ta về nhiều mặt, biểu hiện tinh thần kiên quyết chấp hành mệnh lệnh, thực hiện nhiệm vụ triệt để, dũng cảm và mưu trí của bộ đội Hải quân, giáng một đòn vào uy thế của hải quân Mỹ, đồng thời cổ vũ mạnh mẽ ý chí dám đánh và quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược của quân và dân cả nước ta”.
 |
| Bác Hồ trong Lễ tuyên dương công trạng của bộ đội Hải quân và Phòng không - Không quân ngày 7/8/1964. Ảnh: Cục Chính trị Hải quân. |
Ngày 7/8/1964, Bộ Quốc phòng tổ chức Lễ tuyên dương công trạng của bộ đội Hải quân và Phòng không - Không quân, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến dự và khen ngợi: “Tuy còn non trẻ, nhưng nhờ có sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự tin yêu giúp đỡ của nhân dân, sự cố gắng không ngừng của mình, Hải quân đã anh dũng chiến đấu, tích cực diệt địch, bắn rơi máy bay và đánh đuổi tàu chiến Mỹ, đoàn kết lập công, bảo vệ nhân dân, bảo vệ vùng trời và vùng biển của Tổ quốc. Các chú đã nêu cao truyền thống anh hùng của dân tộc ta”.
Trung tướng Đoàn Văn Bổng chia sẻ: "Chiến thắng trận đầu có ý nghĩa chiến lược, tạo tiền đề thuận lợi, mang lại niềm tin, cổ vũ, động viên khí thế tiến công của quân và dân cả nước quyết tâm đánh bại các bước leo thang chiến tranh của Mỹ”.
Sách hay về xã hội
Văn minh Việt Nam - nhà dân tộc học Georges Condominas từng nhận xét tác phẩm này là “Cửa sổ để thế giới hiểu về Việt Nam”.
Sách Bàn về Quốc hội - những thách thức của những khái niệm là kết quả của cả một quá trình tích lũy và suy ngẫm của tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội.
