"Xin đừng nhắc lại về ký ức tồi tệ nhất cuộc đời ấy, tôi vẫn đang cố gắng quên nó. Không ai trong số chúng tôi muốn sống sau trận bóng với Ukraine. Thành thật, tất cả đều cảm thấy tốt hơn là tự sát hoặc ít nhất là giã từ bóng đá vĩnh viễn. Tôi không nhớ nổi cụ thể những gì đã diễn ra. Tất cả giờ lờ mờ như màn sương vậy. Thật đau đớn và không đáng, cứ như là chúng tôi chạy marathon và bị bỏ mặc đến chết".
Đó là những lời của Oleg Romantsev vào năm 2014, 15 năm sau trận đấu chính thức gần nhất giữa Nga và Ukraine. Cựu HLV tuyển Nga không thể chấp nhận trải nghiệm tồi tệ ấy. Cả đất nước Nga lẫn Ukraine đều vậy. Khi trọng tài David Elleray thổi còi kết thúc trận đấu ở Moscow trong đêm mưa tháng 10/1999, tất cả đều biết chắc trận cầu này sẽ vĩnh viễn đi vào lịch sử.
 |
| Nga không thể giành vé dự Euro 2000 sau trận đấu với Ukraine ở lượt cuối cùng tại vòng loại. |
Bối cảnh
Mọi thứ có lẽ sẽ bắt đầu từ năm 1991, khi Liên Bang Xô Viết tan rã. Đội tuyển Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS) được thành lập tạm thời để tham dự Euro 1992 nhưng sau đó tất cả tan đàn xẻ nghé.
FIFA và UEFA quyết định Nga sẽ kế thừa toàn bộ di sản của ĐT Liên Xô, còn các quốc gia còn lại phải bắt đầu từ con số 0. Ukraine lập tức nhận thấy sự bất công này sau khi họ góp công lớn vào sức mạnh của Liên Xô. Trong triều đại của Valeriy Lobanovskyi vào cuối thập niên 80, các trụ cột của tuyển Liên Xô đều là những ngôi sao của Dynamo Kyiv.
 |
| Andrei Kanchelskis là một trong những cầu thủ sinh ra tại Ukraine nhưng chọn cống hiến cho tuyển Nga để tham dự những giải đấu lớn. |
Có ít nhất 7 cầu thủ luôn ra sân từ đầu trong chiến tích về nhì Euro 1988 của Liên Xô là người Ukraine. Để chữa cháy, FIFA cho phép các cầu thủ được lựa chọn màu áo để cống hiến. Nhiều ngôi sao Ukraine đã chọn chơi cho Nga với mục tiêu tham dự những giải đấu lớn, từ Viktor Onopko, Andrei Kanchelskis, Igor Nikiforov, Ilya Tsymbalar đến Sergei Yuran.
Tuyển Ukraine chỉ còn lại những cầu thủ trẻ. Chẳng bất ngờ khi Ukraine chật vật trong thập niên 90. Họ thất bại trong quyền giành vé dự VCK World Cup và Euro. Tia sáng duy nhất của Ukraine là sinh lực từ thế hệ trẻ, với người tiên phong là Andriy Shevchenko.
Nga lẽ ra phải làm vinh danh Liên Xô trên đấu trường quốc tế, nhưng lại thất bại. Hệ thống quản lý bóng đá của Nga trong thập niên 90 là thảm họa. Trước thềm World Cup 1994, nhiều ngôi sao thậm chí từ chối tham dự giải đấu. Nga bị loại từ vòng bảng kỳ cúp thế giới trên đất Mỹ và hứng chịu bĩ cực tương tự tại Euro 1996. Họ thậm chí không giành nổi vé dự World Cup 1998.
Một thế hệ đầy tài năng với Onopko, Mostovoi, Karpin... chỉ biết kỳ vọng vào Euro 2000 để tìm kiếm vinh quang. Cùng lúc ấy, Ukraine bắt đầu tự tin cạnh tranh với những đội tuyển hàng đầu. Họ thành công với chiến dịch Vòng loại World Cup 1998 khi vượt qua Bồ Đào Nha để về nhì, chỉ sau nhà ĐKVĐ Euro, Đức. Thất bại trước Croatia (đội sau đó giành HCĐ World Cup) thật đau đớn, nhưng tương lai vẫn mở ra trước mắt Shevchenko và đồng đội.
Định mệnh đưa Ukraine và Nga nằm chung bảng đấu tại Vòng loại Euro 2000. Tình hình không đơn giản khi Pháp và Iceland cũng nằm ở bảng đấu này. Đội đầu bảng sẽ tới Bỉ và Hà Lan vào mùa hè 2000, còn đội đứng nhì phải đá play-off.
HLV trưởng tuyển Nga khi đó, Anatoliy Byshovets, không phải cái tên xa lạ với Ukraine. Ông Byshovets đưa Liên Xô giành huy chương vàng Olympic 1988 nhưng thất bại tại Euro 1992. Sinh ra tại thủ đô Ukraine, người đàn ông này dành cả sự nghiệp để cống hiến cho Dynamo Kyiv.
Trước đó 4 năm, tuyển Ukraine cũng muốn đưa Byshovets lên làm HLV trưởng. Người bạn thân của Byshovets tại Dynamo Kyiv, Josef Szabo, gợi ý ông nên nhận lời. Song sau những đàm phán, Szabo lại trở thành HLV trưởng tuyển Ukraine thay vì Byshovets.
Bỗng nhiên, các đồng đội cũ lại ở bên hai đầu chiến tuyến. Trận lượt đi diễn ra vào ngày 5/12/1998. Đây là trận chính thức đầu tiên giữa Nga và Ukraine. Nhiều phóng viên đã vội vã gọi đây là "Trận đấu thế kỷ". Họ không biết điều gì đang chờ đợi mình 1 năm sau.
Nga không có sự chuẩn bị tốt nhất cho trận đấu này. Khi tuyển Nga chuẩn bị cất cánh tới Kyiv, máy bay bỗng dừng lại. Sân bay Moscow quyết không cho cất cánh khi chưa được trả tiền xăng. Các cầu thủ phải chờ suốt 2 tiếng trước khi tiền mặt được đưa tới.
HLV Byshovets hiểu rõ Ukraine và e ngại đối thủ. Nga không có được lực lượng tốt nhất: Hai hậu vệ quan trọng Yuri Nikiforov và Dmitri Khlestov đều vắng mặt. "Sa hoàng" Aleksandr Mostovoi gặp vấn đề về thể lực, và Byshovets quyết định không mạo hiểm. Igor Dobrovolski được đá từ đầu để thay thế.
Dưới sự cổ vũ của 82.000 khán giả nhà, Ukraine dẫn 2-0 từ sớm. Mostovoi chỉ được tung vào sân từ phút 65. Gần như ngay lập tức, tiền vệ của Celta Vigo tạo ra ảnh hưởng khi kiến tạo cho Yevgeni Varlamov lập công.
Thủ môn Dmitri Kharine của Nga sau đó bị đuổi khi ngăn cản Sergei Rebrov trong vùng cấm. Với 10 người, Nga kiên cường chống trả nhưng cũng chỉ khiến trận đấu kết thúc với tỷ số 2-3. "Nga đã chiến đấu tới phút cuối cùng với chỉ 10 người để chứng minh mình mạnh mẽ đến thế nào", ông Byshovets nhấn mạnh.
Các cầu thủ Ukraine lập tức được khen thưởng. Chủ tịch CLB Shakhtar Donetsk thưởng nóng 100.000 USD ngay trong phòng thay đồ. Càng vui hơn khi Pháp bị Iceland cầm hòa. Chiến dịch giành vé tới Euro 2000 bắt đầu không thể tốt hơn với Ukraine.
Nga sau đó gặp Pháp tại Moscow và thua 2-3. Không nhiều CĐV kỳ vọng vào đội nhà và sĩ khí lại càng xuống thấp sau 2 thất bại liên tiếp. Byshovets bị chỉ trích dữ dội trên truyền thông. Họ coi thói quen thay đổi đội hình liên tục của ông khiến Nga suy yếu.
4 ngày sau trận thua Pháp, Nga thua tiếp Iceland 0-1. Chưa bao giờ trong lịch sử, Nga bắt đầu vòng loại một giải đấu lớn bằng 3 thất bại liên tiếp.
Cùng lúc đó, Ukraine thắng dễ Andorra và Armenia để dẫn đầu bảng với 9 điểm. Pháp đứng nhì với 7 điểm. Iceland có 5 điểm, Nga 0 điểm, bằng Andorra.
Byshovets sau đó bị sa thải. HLV trưởng của Spartak Moscow, Romantsev, được đưa lên thay thế. Khi không ai trông chờ gì, điều kỳ diệu lại tới.
Nga thắng Armenia 3-0 và vùi dập Andorra 6-1, trong khi Ukraine cầm hòa Pháp tại Paris. Tuy nhiên, trận hòa 1-1 của Ukraine trước Iceland tại Kyiv báo hiệu tình thế thay đổi. Tháng 6/1999, Nga chuẩn bị có kết quả đi vào lịch sử.
Một chiến thắng trước Pháp tại Stade de France sẽ giúp Nga níu giữ hy vọng vượt qua vòng loại qua đường play-off. Les Bleus cũng cần 3 điểm để qua mặt Ukraine và giành vé trực tiếp tới Euro. Zinedine Zidane vắng mặt vì chấn thương, nhưng Nga cũng có vấn đề khi Mostovoi gặp vấn đề ở cổ chân. Nhìn chung, Pháp trội hơn Nga về mọi mặt.
 |
| Nga quật ngã Pháp ngay tại Stade de France ở Vòng loại Euro 2000. |
Ông Romantsev vẫn đặt cược vào Mostovoi. Kết quả: nhạc trưởng sinh năm 1968 rời sân chỉ sau 26 phút. Nhưng đó cũng là lúc Nga tìm thấy người hùng Aleksandr Panov.
Chân sút của Zenit đưa Nga vươn lên dẫn trước chỉ 5 phút trước khi hiệp 1 kết thúc. Pháp ngược dòng ngay đầu hiệp 2 với các pha lập công của Emmanuel Petit và Sylvain Wiltord. Phút 75, Panov lại lên tiếng. Nga gỡ hòa 2-2.
Người Pháp nổi giận. Nhà ĐKVĐ World Cup kéo cả đội hình lên vây hãm khung thành Nga để tìm bàn ấn định tỷ số. Song Stade de France câm lặng. 5 phút trước khi hết giờ, Valeriy Karpin ghi bàn ấn định chiến thắng 3-2 từ đường chuyền của Tsymbalar.
4 ngày sau, 38.000 CĐV ngồi chật kính sân Dinamo để đón chờ trận cầu với Iceland. Đội bóng Bắc Âu khi ấy vẫn bất bại và khiến cả thế giới tin vào điều kỳ diệu. Nhưng Nga dập tắt nó. Bàn quyết định của Karpin giúp Nga thắng trận thứ 4 liên tiếp. Cùng lúc, Ukraine chỉ hòa 0-0 trước Armenia.
Tháng 9/1999, Ukraine hòa Pháp 0-0. Nga thắng trận thứ 6 liên tiếp khi đả bại Andorra. Từ địa ngục, Nga vùng dậy trở thành ứng viên tấm vé dự Euro.
Những giây phút nghẹt thở
Trước lượt trận cuối, tình thế không thể hấp dẫn hơn khi Ukraine đứng đầu bảng với 19 điểm, Nga và Pháp có cùng 18 điểm, Iceland có 15 điểm. Nga sẽ gặp Ukraine tại Moscow trong khi Pháp đấu Iceland tại Paris.
Cả 4 đội đều phải thắng để duy trì hy vọng đi tiếp. Ukraine có 3 điểm là sẽ đi tiếp, nếu hòa, họ sẽ tụt xuống chơi play-off nếu Pháp thắng Iceland. Nếu thua, Ukraine gần như chắc chắn bị hất cẳng. Với Nga, 3 điểm là điều kiện tiên quyết để đi tiếp. Kết quả hòa hoặc thua đều sẽ khiến họ dừng bước.
 |
| Shevchenko là niềm hy vọng lớn nhất của Ukraine khi đó. |
Cả Nga lẫn Ukraine đều sôi sục trước trận đấu này. Quyền tự quyết đều nằm trong tay và không ai muốn mình bị bỏ lại. Chính phủ Nga vốn không quan tâm tới ĐTQG sau 3 trận thua liên tiếp, bỗng muốn ủng hộ đội nhà hơn bao giờ hết.
Những khoản thưởng kếch xù được hứa hẹn nếu Nga vượt qua vòng loại. Thủ tướng Vladimir Putin, thị trưởng Moscow Yuri Luzhkov và nhiều quan chức cấp cao khác đều dự khán trận đấu. Thậm chí có tin đồn Tổng thống Boris Yeltsin sẽ xuất hiện bất chấp tình trạng sức khỏe.
Các phóng viên Nga kháo nhau về đội hình ra quân của đội nhà. Ai sẽ kèm Shevchenko là câu hỏi được quan tâm nhất. Nhiều người tin Khlestov, nhưng Alexei Smertin cũng là lựa chọn không tồi sau khi khóa chặt Anelka ở Paris. Sau cùng, Romantsev khiến tất cả bất ngờ khi chọn Yuri Drozdov. Hậu vệ của Lokomotiv sẽ theo kèm Sheva tới tận phòng thay đồ.
Đội hình xuất phát của Ukraine dễ đoán hơn khi dựa hoàn toàn vào trục dọc Dynamo Kyiv của Lobanovskyi. Sheva và Rebrov đóng vai tấn công chính. Tân binh Oleg Luznhy của Arsenal sắm vai hậu vệ phải. Oleksandr Holovko và Vladyslav Vashchuk là cặp trung vệ.
Ukraine khởi đầu tốt hơn khi pressing tốt trong 10 phút đầu. Nhưng Nga lại có cơ hội khi Karpin dọn cỗ cho Khokhlov thoát xuống. Dù bị cản lại, nhưng Nga lấy lại tinh thần để liên tiếp tấn công vào khung thành Ukraine.
Sau 21 phút, tin từ Paris ập tới. Pháp vươn lên dẫn trước và tạm thời vươn lên đầu bảng. Nga bị đẩy xuống thứ ba, đồng nghĩa với bị loại. Nga và Ukraine ăn miếng trả miếng liên tục nhưng mọi thứ vẫn chỉ dừng lại ở mức cơ hội. Từ Panov, Karpin đến Alenichev, không ai làm rung mành lưới thành công.
Ở Paris, Youri Djorkaeff đưa Pháp dẫn Iceland 2-0. Áp lực trong phòng thay đồ đè nặng lên cả Nga lẫn Ukraine. Hiệp 2 diễn ra không khác gì 45 phút đầu tiên. Sự ồn ào kinh khủng trên các khán đài khiến trận đấu ngày một trở nên căng thẳng. Ukraine suýt vươn lên dẫn trước khi Sergej Rebrov có cơ hội đánh đầu trong vùng cấm nhưng bóng lại đi ra ngoài.
Song 11 phút sau khi hiệp 2 bắt đầu, thần may mắn bỗng mỉm cười với cả Nga lẫn Ukraine. Tại Paris, Iceland bỗng gỡ hòa 2-2. Tình thế vẫn nằm trong tầm kiểm soát.
Với lợi thế tuyến giữa, Nga liên tục tổ chức các đợt tấn công vũ bão. Alenichev tung ra cú sút xa nhưng bóng đi vọt xà. Romantsev quyết định tung thêm tiền đạo vào sân. Nga tất tay.
Phút 71, tin dữ lại bay về từ Paris. David Trezeguet nâng tỷ số lên 3-2 cho Pháp. Cả Nga lẫn Ukraine đều hiểu quá khó để Iceland làm nên chuyện trước nhà ĐKVĐ World Cup. Họ phải tự cứu lấy chính mình.
Nga làm được trước khi trọng tài bỗng tặng đội chủ nhà quả phạt ở cự ly chỉ 18 m. Karpin, người hùng trước Pháp và Iceland, bước lên chấm đá phạt. Cú sút cực mạnh của tiền vệ đang khoác áo Celta Vigo đập vào hàng rào đổi hướng làm tung lưới Ukraine.
Luznhiki nổ tung. Cờ Nga bay rợp trời. Trên khu VIP, Thủ tướng Putin nắm chặt tay giờ lên trời đắc thắng. Chỉ cần giữ được tỷ số đến hết trận, Nga sẽ giành vé tới Bỉ và Hà Lan.
Ukraine sững sờ trong chốt lát nhưng không bỏ cuộc. HLV Szabo tung ngay hai cầu thủ tấn công vào sân để tăng cường hỏa lực hòng tìm bàn gỡ vớt vát cơ hội tới Euro qua tấm vé play-off.
Bên ngoài đường pitch, Romantsev đốt thuốc không ngừng. Đúng lúc này, một sự việc chẳng ai ngờ lại tới. Đúng hơn là không ai biết tới nó ngoài những người trong cuộc. Nhưng nhiều năm sau, báo chí Nga tiết lộ sau bàn thắng của Karpin, Tổng thống Yeltsin yêu cầu thư ký gọi điện cho lãnh đạo kênh truyền hình đang phát sóng trận Nga-Ukraine và gợi ý BLV Viktor Gusev chúc mừng chiến tích giành vé dự Euro của ĐTQG.
"Nhưng trận đấu chưa kết thúc", lãnh đạo đài, Konstantin Ernst, đáp lời. "Điều ấy có thể mang tới vận rủi".
"Chẳng sao cả", thư ký Tổng thống nhấn mạnh. "Chúng tôi sẽ xem xét", Ernst nói.
Trong lúc cuộc gọi được thực hiện, Smertin đẩy ngã Mizin ở sát đường biên. Ukraine được hưởng quả phạt. Mọi thứ không quá nguy hiểm. Shevchenko không thể sút thẳng ở cự ly và góc sút này được. Tất cả đều nghĩ Sheva sẽ tạt, bao gồm cả thủ môn Filimonov. Anh bước lên phía trước để đón lõng, nhưng Sheva quyết định sút thẳng.
Cú đá không đi quá hiểm, nhưng khi đến gần gôn, bóng bỗng xoáy vào. Filimonov đã ra lố đà, nhưng hoàn toàn có thể đấm bóng ra ngoài để giải vây. Song thủ thành này lại muốn bắt dính. Quyết định ấy làm hỏng tất cả. Bóng đập vào tay Filimonov trước khi bay vào lưới.
"Lạy Chúa", BLV Gusev hét lên trên sóng quốc gia. Người Nga không thể tin vào mắt của chính mình. Những nỗ lực không tưởng của họ đã bị hủy hoại bởi một sai lầm cá nhân.
Ukraine cũng kinh ngạc. Phải mất vài giây để họ nhận ra thực tế. Shevchenko, người đã bỏ lỡ nhiều cơ hội trong các trận đấu với Pháp, Iceland, đã có bàn đầu tiên ở Vòng loại và đang ăn mừng như điên.
"Tôi biết cơ hội ghi bàn là cực nhỏ, nhưng thực sự đã kỳ vọng thủ môn của họ mắc sai lầm. Quả đúng vậy", Sheva nói sau trận.
Người Nga bàng hoàng. Họ phải ghi được bàn trong 4 phút còn lại. Bằng không, Karpin và đồng đội sẽ bị loại. Ukraine cũng cần bàn để đi tiếp. Họ lại có cơ hội từ chấm đá phạt trực tiếp, với cự ly và góc sút y hệt như bàn mở tỷ số.
 |
| Sai lầm của thủ môn Filimonov khiến tuyển Nga bị loại. |
Sheva lần này sút chuẩn hơn, bóng bay găm thẳng vào góc xa, nhưng Filimonov chơi xuất thần để đẩy bóng ra ngoài. "Sao anh ta không làm thế trước đó?" là câu hỏi mọi người Nga gầm lên trước màn hình TV.
Trận đấu chỉ còn một phút, Alenichev lao xuống từ cánh trái và tạt bóng trong tuyệt vọng vào vùng cấm. Mizin phá bóng nhưng bật trúng người Khokhlov. Khi tất cả tin vào điều kỳ diệu cho Nga, thì bóng lại bay vọt xà.
Thế là hết. Nga bị loại. Pháp đứng đầu bảng, còn Ukraine giành vé đi play-off. HLV Szabo hôn Shevchenko trên đường vào phòng thay đồ. Các cầu thủ Nga gần như chết đứng trên sân.
Đoạn kết
"Đây là thảm kịch. Tôi không muốn nói về trận đấu nữa. Nga lẽ ra phải thắng", Karpin nói.
"Khi Shevchenko ghi bàn, tôi suýt lên cơn đau tim", Chủ tịch LĐBĐ Nga, Vyacheslav Koloskov, tiết lộ. HLV Romantsev nói thẳng ngay đầu cuộc họp báo sau trận: "Xin các anh đừng hỏi quá nhiều. Tôi đang suy sụp. Định mệnh không đứng cạnh người Nga. Làm sao một thủ môn lại không bắt được quả bóng ấy chứ? Ngay lúc này, tôi muốn bỏ bóng đá vĩnh viễn".
Trả lời câu hỏi vì sao lại chọn Filimonov bắt chính. Ông Romantsev nói: "Thật không may, cậu ta thể hiện trên sân tập tốt hơn Nigmatullin".
Báo chí Nga cho biết thủ thành của tuyển Nga khóc không ngừng trong phòng thay đồ. Nhưng không đồng đội nào trách Filimonov. HLV Szabo của Ukraine khiến tất cả bất ngờ khi nhấn mạnh: "Thật tiếc cho Nga. Nhưng thật tệ khi Ukraine không thể giành vé đi tiếp khi đã đứng đầu trong thời gian dài. Đây là bảng đấu cực kỳ khó khăn".
Báo chí Ukraine nổ tung trời sau trận hòa ở Moscow. Tờ Den viết: "Công lý đã được thực thi khi Ukraine ngăn cản Nga dự Euro 2000". Sau đó, tờ này nói về những bất công khi Nga được hưởng hết di sản của Liên Xô, còn Ukraine chỉ được tham dự Euro 1992 dưới danh nghĩa Cộng đồng các quốc gia độc lập, và thậm chí chẳng có cờ lẫn quốc ca. "Giờ thì chúng ta đã thắng, trên sân cỏ chứ không phải trong văn phòng FIFA!", tờ này nhấn mạnh.
Báo Nga không tiếc lời mỉa mai Ukraine. "Đây là món quà thứ hai cho họ, sau Crimea". Tờ Moskovskiye Vedomosti gọi thủ thành Filimonov là "kẻ giết bàn thắng" và nhấn mạnh: "Niềm an ủi duy nhất lúc này sẽ là thất bại của Ukraine ở play-off. Hãy để cả hai chết cùng nhau, như những địch thủ vĩnh cửu".
Người Nga có được điều ấy. Ukraine muốn tránh Anh và mơ được gặp Slovenia ở trận play-off. Thần may mắn đáp lời. Song mọi thứ trở thành ác mộng khi Ukraine thua đối thủ bị đánh giá yếu hơn nhiều này 1-2 ở trận lượt đi. Thủ thành Shovkovskiy mắc sai lầm đáng quên khi chuyền bóng vào chân đối thủ.
4 ngày sau, trận hòa Slovenia 1-1 tại Kyiv chính thức khiến giấc mơ Euro của Ukraine bị chôn vùi. Pháp là đội duy nhất của bảng đấu giành vé dự Euro, và đi một mạch tới chức vô địch.
HLV Romantsev giúp tuyển Nga giành vé dự World Cup 2002 nhưng chưa bao giờ vượt qua được nỗi ám ảnh của trận cầu ở Moscow.
Sân Luzhniki bị phá hủy sau đó vài năm và được xây lại. Sự nghiệp của thủ môn tội nghiệp Filimonov tưởng chừng như tan nát, song người gác đền này lại cho thấy tinh thần khó tin khi vượt qua ám ảnh để cùng Spartak vô địch quốc gia. Thậm chí sau đó, Filimonov đủ dũng cảm để chuyển sang khoác áo Dynamo Kyiv.
Sau này, Filimonov chuyển sang thi đấu bóng đá bãi biển và cùng Nga vô địch World Cup. Thủ môn này gắn bó với bóng đá tới năm 40 tuổi, lâu hơn bất kỳ cầu thủ nào trong đội hình tuyển Nga ngày đó.
