Thử thách lớn của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh

"Bộ truyện Kính vạn hoa đã làm xong phần việc của mình. Tôi mong muốn có một bộ truyện mới được viết bởi một tác giả mới để tôi có thể mỉm cười và không nghĩ đến chuyện... viết tiếp bộ truyện vốn đã rất dài này", nhà văn Nguyễn Nhật Ánh chia sẻ tại sự kiện giao lưu, kí tặng "Lấp lánh Kính vạn hoa" nhân kỷ niệm 30 năm ra mắt bộ truyện nổi tiếng vào sáng 20/12 tại TP.HCM.

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã chia sẻ ông cảm thấy việc hoàn thành 54 tập truyện là một thử thách "cực kỳ lớn" và bản thân cũng "không hiểu sao hồi đó có thể làm được". Đây là một quá trình lao động sáng tạo đầy áp lực, kéo dài suốt 10 năm, trong đó có 7 năm liên tục cho 45 tập đầu tiên và 3 năm cho 9 tập tiếp theo.

Dịp này, Nhà xuất bản (NXB) Kim Đồng cũng ra mắt tác phẩm Nguyễn Nhật Ánh và Kính vạn hoa - Chuyện từ A đến Z. Sách là tập hợp các bài viết từ đơn vị xuất bản, báo chí, các nhà lý luận - phê bình văn học và cuộc phỏng vấn với nhà văn nhân kỷ niệm 30 năm ra mắt bộ truyện thiếu nhi kinh điển.

Nguyễn Nhật Ánh bị bắt làm "con tin"

Trong hơn một thập kỷ sáng tác, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh thừa nhận có lúc cảm thấy mình bị chính các nhân vật như Quý Ròm, Tiểu Long, nhỏ Hạnh bắt làm "con tin". Áp lực lớn nhất đến từ nhịp độ sáng tác và xuất bản liên tục. Theo nhà văn, bộ tiểu thuyết vận hành như một chuyến tàu không có điểm dừng, buộc tác giả phải luôn giữ cho mỗi tập đủ hấp dẫn để độc giả tiếp tục theo dõi.

Ông kể: "Có ít nhất khoảng ba lần tôi tính kết thúc bộ truyện nhưng anh Nguyễn Thắng Vu - Giám đốc Nhà xuất bản Kim Đồng khi đó - nói: 'Trong tình hình sách ngoại đang chiếm lĩnh thị trường như hiện nay, cậu là chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, không được buông súng nửa chừng'".

Sự mệt mỏi còn xuất phát từ nỗi lo cạn kiệt ý tưởng. Ông so sánh trí tưởng tượng của mình như một “khu rừng” và đến khoảng tập 10-15, khu rừng ấy bắt đầu thưa dần. Để đi tiếp đến tập 54, ông buộc phải quan sát nhiều hơn, tưởng tượng nhiều hơn, tự “trồng lại khu rừng” trong đầu mình.

Hàng trăm bạn đọc xếp hàng chờ ký tặng sách trong sáng 20/12. Ảnh: BTC.

Cách Nguyễn Nhật Ánh tìm lại cảm hứng là quay về ba nguồn lực quen thuộc: ký ức, quan sát và tưởng tượng. Khi ký ức tuổi thơ không còn đủ đầy, ông quan sát cuộc sống xung quanh, từ bạn bè, thầy cô đến những thay đổi rất nhỏ trong đời sống xã hội. Và khi cả ký ức lẫn quan sát đều không đáp ứng được nhu cầu sáng tác, ông dựa hoàn toàn vào trí tưởng tượng và hư cấu để mở ra những câu chuyện mới.

Ba nguồn lực ấy đan xen, bù đắp cho nhau, giúp ông tiếp tục viết và cuối cùng hoàn thành một trong những bộ truyện dài hơi nhất của văn học thiếu nhi Việt Nam.

Đồng hành cùng Nguyễn Nhật Ánh trong suốt hành trình sáng tác Kính vạn hoa là họa sĩ Đỗ Hoàng Tường, người vẽ tranh minh họa toàn bộ 54 tập truyện. Hai người bắt đầu hợp tác từ năm 1985 và gắn bó liên tục trong gần 40 năm.

Kỷ niệm đáng nhớ nhất của cả hai là khi chuẩn bị phát hành tập 5 của bộ Kính vạn hoa, có tựa đề Xin lỗi mày, Tai To. Sau khi hoàn thành tập 4 (Ông thầy nóng tính), nhà văn gọi điện cho họa sĩ để mô tả bìa tập kế tiếp: một ngôi nhà có gác, một cậu bé đang đi xuống và một tên trộm bị chó đuổi. Tuy nhiên, khi bản vẽ được gửi tới, ông bất ngờ thấy có hai tên trộm. Họa sĩ giải thích thêm một tên để “bố cục cái bìa đỡ lỏng”. Vì bìa đã in và không thể sửa, nhà văn đành “bóp trán” viết thêm một nhân vật mới cho khớp với hình ảnh.

"Thông thường, họa sĩ vẽ theo ý tưởng của nhà văn, còn tôi phải viết theo ý tưởng ngẫu hứng của họa sĩ, thiệt là tréo cẳng ngỗng", ông vừa kể vừa cười.

Nhà văn hiếm hoi thoát khỏi "con số định mệnh"

“30 năm là một quãng thời gian đủ dài để khẳng định giá trị của một tác phẩm”, ông Bùi Tuấn Nghĩa, Giám đốc NXB Kim Đồng, phát biểu tại lễ kỷ niệm. Theo ông, bộ truyện không chỉ là một dấu ấn trong văn học thiếu nhi mà còn là “tác phẩm dài tập nhất dành cho trẻ em Việt Nam”. Theo ông, những con số ấn tượng như 22 lần tái bản trong 30 năm và 11 bộ ấn phẩm khác nhau là minh chứng cho sức hút bền bỉ của tác phẩm.

Nhà thơ Lê Minh Quốc, tác giả sách Nguyễn Nhật Ánh - Hoàng tử bé trong thế giới tuổi thơ, thì gọi bộ sách 54 tập là một hiện tượng hiếm có trong ngành xuất bản Việt Nam, đặc biệt khi so sánh với khái niệm quen thuộc mà ông gọi là “con số định mệnh”.

Theo ông, phần lớn đầu sách trong nước chỉ được in với số lượng khiêm tốn, trung bình khoảng 1.000 bản/lần.Trong bối cảnh đó, bộ truyện Kính vạn hoa đạt đến hơn 1 triệu bản in là điều vượt ngoài khuôn khổ thông thường. Ông nhận xét thành tích này không chỉ thể hiện sức sống mãnh liệt của tác phẩm, mà còn cho thấy khối lượng lao động “khủng khiếp” của tác giả.

“Không thể tin nổi là Nguyễn Nhật Ánh có thể viết đều đặn hàng tuần suốt nhiều năm như vậy. Với 54 tập, đó là một quá trình viết bền bỉ, có khi phải đổi lại cả thanh xuân để hoàn thành”, ông nói thêm.

Sách mới của NXB Kim Đồng là tập hợp những bài viết trên báo chí, nghiên cứu khoa học về ông và các tác phẩm. Ảnh: Đức An.

Nhận xét trong sách Nguyễn Nhật Ánh và Kính vạn hoa - Chuyện từ A đến Z, nhà văn Văn Thành Lê cho rằng Nguyễn Nhật Ánh là trường hợp hiếm hoi mà một tác giả Việt Nam có thể tạo ra giá trị bền bỉ và lâu dài cho đơn vị xuất bản.

Ông nhận định: “Đến giờ Nguyễn Nhật Ánh vẫn là 'gà đẻ trứng vàng' cho đơn vị xuất bản. Ông thuộc số rất ít nhà văn Việt Nam được đơn vị xuất bản trân trọng, o bế. Kính vạn hoa vẫn sừng sững ở đó".

Giá trị của bộ truyện còn thể hiện ở việc tác phẩm được mở rộng sang các lĩnh vực ngoài sách. Chính bộ truyện đã trở thành tiền đề để Hãng phim Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh sản xuất loạt phim truyền hình 28 tập, phát sóng trong giai đoạn 2004-2008. Việc các nhân vật bước từ trang sách lên màn ảnh nhỏ đã tạo hiệu ứng cộng hưởng mạnh mẽ, giúp lan tỏa sâu rộng hơn, cắm rễ vào ký ức của nhiều thế hệ khán giả ở khắp các vùng miền.

Không chỉ dừng lại ở sách in, thương hiệu tác phẩm còn từng được khai thác sớm với các không gian đọc, tiệm sách chuyên đề và nhiều sản phẩm phái sinh gắn liền với nhân vật, tranh minh họa. Kính vạn hoa vẫn đứng vững cho thấy Nguyễn Nhật Ánh không chỉ thành công về mặt sáng tác, mà còn trở thành nguồn lực kinh tế và văn hóa bền bỉ hiếm có đối với ngành xuất bản Việt Nam.